ایران: اروپایی‌ها حق فعال‌سازی مکانیسم ماشه را ندارند
مخاطب۲۴- این نامه درواکنش به تهدیدات اخیر تروئیکای اروپایی مبنی بر فعال‌سازی مکانیسم ماشه تا پایان اوت ۲۰۲۵ (شهریور۱۴۰۴) در صورت عدم پیشرفت در مذاکرات هسته‌ای صادر شده است. عراقچی با استناد به نقض مکرر تعهدات برجامی توسط این کشورها و حمایت آنها از اقدامات غیرقانونی آمریکا و رژیم‌صهیونیستی و مسائل حقوق بین‌الملل، هرگونه تلاش برای احیای تحریم‌های لغوشده را باطل و فاقد مشروعیت دانسته است.
موضع ایران از سوی فدراسیون روسیه، به‌عنوان یکی از اعضای کلیدی برجام و شورای امنیت، به‌طور قاطع مورد حمایت قرار گرفته است، به‌شکلی که میخائیل اولیانوف، نماینده دائم روسیه در سازمان‌های بین‌المللی وین در حساب کاربری خود در رسانه اجتماعی ایکس در واکنش به نامه وزیر امور خارجه کشورمان نوشت: حقیقتا، سه کشور اروپایی هیچ حق قانونی یا اخلاقی برای راه‌اندازی سازوکار موسوم به «اسنپ‌بک یا مکانیسم ماشه» برای اجرای مجدد تحریم‌های قبلی ضد ایرانی را ندارند. این موضعگیری قاطع اولیانوف را می‌توان در نامه ۱۰ دسامبر ۲۰۲۴ واسیلی نبنزیا، نماینده دائم روسیه در سازمان ملل نیز مشاهده کرد. جایی که نماینده روسیه در سازمان ملل در نامه‌ای خطاب به دبیرکل و رئیس شورای امنیت (در پاسخ به نامه ۶ دسامبر ۲۰۲۴ تروئیکای اروپایی با شماره S/۲۰۲۴/۸۸۶) به صراحت تلاش‌های این کشورها برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه را غیرقانونی، غیرمسئولانه و مغایر با روح و متن قطعنامه ۲۲۳۱ خوانده است.
نقض تعهدات برجامی توسط تروئیکا
برجام، توافقی چندجانبه است که میان ایران و گروه ۱+۵، با هدف تضمین ماهیت صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای ایران و رفع تحریم‌های اقتصادی در ازای تعهدات هسته‌ای ایران شکل گرفت. قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت (۲۰۱۵) این توافق را تأیید و مکانیسم ماشه را به‌عنوان سازوکاری برای بازگرداندن تحریم‌ها در صورت نقض اساسی تعهدات توسط ایران تعریف کرد. با این حال، عراقچی در نامه خود تأکید کرده که تروئیکای اروپایی خود به‌طور مستمر و طولانی‌مدت تعهداتشان را نقض کرده‌اند و از این‌رو، فاقد مشروعیت برای استناد به این سازوکار هستند.
پس از خروج یک‌جانبه آمریکا از برجام در سال ۲۰۱۸، کشورهای اروپایی متعهد شدند با ایجاد سازوکار‌هایی نظیر اینستکس، آثار تحریم‌های آمریکا را جبران و همکاری‌های اقتصادی با ایران را حفظ کنند، اما این تعهدات هیچ‌گاه به‌طور کامل اجرا نشد. عدم اجرای تعهدات مندرج در بند‌های ۱ و ۲ ضمیمه دوم برجام، از جمله تسهیل تجارت و همکاری اقتصادی، نمونه‌ای آشکار از نقض تعهدات این کشورهاست. عراقچی در نامه خود به حمایت سیاسی و مادی این کشورها از اقدامات غیرقانونی، مانند حملات نظامی به تأسیسات هسته‌ای ایران، اشاره کرده و این اقدامات را نقض آشکار اصول بنیادین برجام دانسته است.
فقدان مشروعیت برای استناد به اسنپ‌بک
از منظر حقوق بین‌الملل، اصل حسن نیت و پایبندی متقابل به تعهدات، اساس هر توافق چندجانبه‌ای است. ماده ۶۰ کنوانسیون وین در مورد حقوق معاهدات (۱۹۶۹) تصریح می‌کند که نقض اساسی یک معاهده توسط یکی از طرف‌ها، سایر طرف‌ها را از استناد به آن معاهده برای اعمال حقوق‌شان محروم می‌کند، مگر آن‌که خود به تعهداتشان پایبند بوده باشند. تروئیکای اروپایی، با عدم اجرای تعهداتشان و حمایت از اقدامات غیرقانونی، از جمله تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا و حملات رژیم‌صهیونیستی به تأسیسات هسته‌ای ایران، این اصل را نقض کرده‌اند.
عراقچی در نامه خود به توصیه این کشورها به آمریکا که ۵ سال قبل انجام شده بود اشاره می‌کند که در آن از واشنگتن خواسته بودند از اقداماتی که اعتبار شورای امنیت را تضعیف می‌کند، خودداری کند. این تناقض رفتاری که خود این کشورها اکنون به‌دنبال تضعیف قطعنامه ۲۲۳۱ هستند، از منظر حقوقی جایگاه آنها را برای استناد به مکانیسم ماشه سلب می‌کند. ماده ۳۶ قطعنامه ۲۲۳۱ صراحتا بر اجرای کامل تعهدات توسط همه طرف‌ها تأکید دارد، و نقض این تعهدات توسط اروپا، هرگونه اقدام آنها برای احیای تحریم‌ها را فاقد اعتبار می‌سازد.
حمایت قاطع روسیه از موضع ایران
نامه سال گذشته واسیلی نبنزیا، نماینده دائم روسیه در سازمان ملل و موضع اخیر اولیانوف نماینده دائم روسیه در سازمان‌های بین‌المللی در وین به‌طور صریح از موضع ایران حمایت کرده و تلاش تروئیکای اروپایی برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه را غیرقانونی و غیرمسئولانه خوانده است. این مواضع مهم مسکو به چند نکته کلیدی اشاره دارد:
تحریف واقعیت توسط تروئیکای اروپایی: روسیه تأکید می‌کند که این کشورها با تحریف واقعیت‌های مربوط به برجام، به دنبال پیشبرد اهداف سیاسی خود برای اعمال فشار بر ایران هستند. روس‌ها استدلال می‌کنند که تلاش آنها برای سرزنش ایران به‌عنوان مسئول وضعیت کنونی برجام، نمی‌تواند دلیل اصلی توقف این توافق، یعنی خروج یک‌جانبه آمریکا در سال ۲۰۱۸ را پنهان کند. نقض تعهدات توسط اروپا: نامه روسیه به‌طور خاص به عدم پایبندی تروئیکای اروپایی به تعهداتشان، از جمله عدم رفع تحریم‌ها در روز انتقال (اکتبر ۲۰۲۳) و اقدامات مخرب دیگر، اشاره دارد. مسکو این اقدامات را اعترافی به تخلفات اروپا می‌داند، زیرا آنها نتوانستند سیاست‌ها و قوانین خود را با پارامتر‌های قطعنامه ۲۲۳۱ هماهنگ کنند.
غیرقانونی‌بودن استناد به مکانیسم ماشه: روسیه با استناد به تحلیل حقوقی خود، اعلام کرده که دلایل عدم صلاحیت آمریکا برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه در سال ۲۰۲۰، همچنان برای تروئیکای اروپایی صدق می‌کند. نبنزیا در نامه سال قبل خود تأکید دارد که این کشورها، به دلیل مشارکت در نقض برجام و قطعنامه ۲۲۳۱، خود را از حق استفاده از این سازوکار محروم کرده‌اند.
پایبندی ایران به تعهدات بین‌المللی: روسیه بر پایبندی ایران به معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (ان‌پی‌تی) و توافقنامه پادمان‌های جامع با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تأکید دارد. مسکو خاطرنشان می‌کند که ایران یکی از دقیق‌ترین کشورهای عضو آژانس در ارائه اطلاعات درباره برنامه هسته‌ای خود است، در حالی که تروئیکای اروپایی و آمریکا تلاش‌های چندجانبه برای احیای برجام را ناکام گذاشته‌اند. مغایرت ادعا‌های اروپا با برجام: این کشور همسایه ارجاعات تروئیکای اروپایی به مکانیسم حل اختلاف (بند ۱۶ برجام) را مغایر با روح و متن این توافق می‌داند و تأکید می‌کند که این مکانیسم به دلیل نبود رویه‌ها و تصمیمات لازم از سوی کمیسیون مشترک برجام هرگز فعال نشده است. این حمایت قاطع روسیه به‌عنوان عضو برجام و شورای امنیت، جایگاه حقوقی ایران را در رد ادعا‌های تروئیکای اروپایی تقویت می‌کند و می‌تواند نشانه‌ای از اجماع بین‌المللی علیه زیاده‌خواهی‌های غرب و حمایت از حقوق مشروع ایران در چارچوب برجام باشد.
پایبندی ایران به دیپلماسی و واکنش مشروع
ایران، با وجود خروج آمریکا و نقض تعهدات اروپا، تا یک سال پس از خروج آمریکا به‌طور کامل به تعهدات خود پایبند ماند، واقعیتی که در گزارش‌های متعدد آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تأیید شده است. کاهش تدریجی تعهدات ایران پس از این دوره، واکنشی مشروع به نقض تعهدات طرف‌های مقابل بود که مطابق با بند ۳۶ برجام صورت گرفت. عراقچی در نامه خود تأکید کرده که ایران به روند حل‌وفصل اختلافات مندرج در برجام پایبند بوده و تلاش‌های گسترده‌ای برای حفظ توافق انجام داده است. این پایبندی، در مقابل نقض مکرر تعهدات توسط اروپا، جایگاه حقوقی ایران را تقویت می‌کند.
پیامد ریاست دوره‌ای روسیه بر شورای امنیت
با توجه به ریاست دوره‌ای روسیه بر شورای امنیت در اکتبر ۲۰۲۵، موضع مسکو اهمیت ویژه‌ای دارد. روسیه به صراحت اعلام کرده که فعال‌سازی مکانیسم ماشه غیرقانونی است و انتظار می‌رود به‌عنوان رئیس شورای امنیت، از قرار گرفتن این موضوع در دستور کار جلوگیری کند. به نظر می‌رسد تروئیکای اروپایی تلاش دارد از فرصت ۳۰ روزه سپتامبر استفاده کرده و پیش از آغاز ریاست روسیه، مکانیسم ماشه را به سرانجام برساند. این استراتژی، که با هماهنگی آمریکا طراحی شده، با هدف دور زدن مخالفت‌های روسیه و چین است. با این حال، موضع صریح روسیه و تحلیل حقوقی پیشین آن، این تلاش‌ها را با چالش جدی مواجه می‌کند.
بهره سخن
نامه ایران و موضع روسیه به‌روشنی عدم صلاحیت حقوقی، سیاسی و اخلاقی تروئیکای اروپایی برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه را اثبات می‌کند. نقض مستمر تعهدات برجامی، حمایت از اقدامات غیرقانونی، و تناقض در مواضع اروپا، هرگونه ادعای آنها را بی‌اعتبار می‌سازد. انتظار می‌رود با حمایت قاطع روسیه، به‌ویژه در آستانه ریاستش بر شورای امنیت، بتوان این تلاش‌ها را ناکام گذاشت. ایران، با پایبندی به دیپلماسی، حق خود را برای پاسخ به اقدامات خصمانه محفوظ می‌دارد.
نشست تهران، پکن و مسکو علیه سیاسی‌کاری غرب
اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت خارجه اعلام کرد امروز جلسه‌ای سه‌جانبه میان ایران، روسیه و چین در تهران برگزار خواهد شد؛ نشستی در سطح مدیران‌کل و با محوریت گفت‌و‌گو پیرامون مسائل هسته‌ای که طبعا بحث مکانیزم ماشه نیز یکی از موضوعات مطرح در این جلسه خواهد بود.
سخنگوی وزارت خارجه درباره تهدید به فعال‌سازی اسنپ‌بک (مکانیسم ماشه) گفت: مجددا تأکید می‌کنیم که هیچ مبنای اخلاقی، حقوقی یا سیاسی برای متوسل شدن به سازوکار ماشه قائل نیستیم و کشورهای دیگر نیز با ما هم‌نظر هستند. روسیه و چین مواضعی مشابه جمهوری اسلامی ایران دارند.
نشست ایران و تروئیکای اروپایی در استانبول
سخنگوی وزارت خارجه ادامه داد: در خصوص گفت‌و‌گو میان جمهوری اسلامی ایران و سه کشور اروپایی، همان‌طور که پیش‌تر اعلام شد، این نشست در مکانی خارج از اروپا، یعنی در استانبول برگزار خواهد شد. این نشست در سطح معاونان وزرای خارجه و با حضور معاون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا برگزار می‌شود.
بقائی در توضیح موضوع این نشست گفت: موضوع گفت‌و‌گو‌ها نیز روشن است: رفع تحریم‌ها و مسائل مرتبط با برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز جمهوری اسلامی ایران. وی تصریح کرد: مذاکرات با اروپایی‌ها انجام خواهد شد، اما هیچ برنامه‌ای در وضعیت فعلی برای گفت‌و‌گو با آمریکا نداریم.
