مضمون نامه عراقچی به دبیرکل سازمان ملل متحد چیست؟

مخاطب۲۴- سید عباس عراقچی در نامه‌ای به آنتونیو گوترش دبیرکل سازمان ملل متحد، رئیس شورای امنیت، کایا کالاس نماینده عالی اتحادیه اروپا و اعضای شورای امنیت سازمان ملل توضیح داده است که چرا سه کشور اروپایی از هیچ‌گونه مشروعیت حقوقی، سیاسی و اخلاقی برای فعال‌سازی سازوکار‌های برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت (مصوب ۲۰۱۵) برخوردار نیستند.

مکانیسم ماشه کاغذ پاره است

مکانیسم ماشه چیست و چگونه فعال می‌شود؟

متن نامه وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران به شرح زیر است:

بسم الله الرحمن الرحیم

عالیجناب

با توجه به ادعا‌های اخیر فرانسه آلمان و بریتانیا (۳) مبنی بر حفظ حق ادعایی خود برای فعال سازی مکانیسم حل و فصل اختلاف (DRM) تحت بند‌های ۳۶ و ۳۷ برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) یا بند‌های ۱۱ تا ۱۳ قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد و اعمال مجدد قطعنامه‌های پیشین شورای امنیت که پیشتر خاتمه یافته بودند این نامه را به منظور جلب توجه شما به مجموعه‌ای از اظهارات و اقدامات ٣ E که نقض صریح تعهدات آنها تحت قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت (۲۰۱۵) برجام و به طور کلی حقوق بین الملل محسوب می‌شود خطاب به شما نگاشته‌ام.

با عنایت به این که برجام کشور‌های امضا کننده را نه به عنوان طرف‌ها بلکه به عنوان «مشارکت کنندگان» معرفی می‌کند که این نشان دهنده ماهیت این توافق به عنوان یک برنامه اقدام و نه یک معاهده است، وضعیت مشارکت کنندگی شرایطی پویا است که منوط به پایبندی همراه با حسن نیت از جمله ایفای نقش مستمر در اجرای مفاد توافق می‌باشد با توجه به اینکه اقدامات و مواضع اتخاذ شده توسط ٣ E به طور بنیادین با مشارکت در برجام ناسازگار است هرگونه توسل به مکانیسم حل و فصل اختلاف (DRM) یا تدابیر جبرانی باطل و بی اعتبار است.

متأسفانه همین رفتار غیرقانونی در اظهارات اتحادیه اروپا نیز به واسطه نماینده عالی اتحادیه اروپا برای امور خارجه و سیاست امنیتی که به عنوان هماهنگ کننده برجام عمل می‌کند مشهود بوده است. این روند نگران کننده که تجلی آشکاری از رفتار همراه سوءنیت با هدف محروم کردن جمهوری اسلامی ایران از حقوق خود تحت معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای ((NPT است با اظهار نظر‌هایی همراه شده است که از قصد سوء استفاده از مکانیزم‌های پیش بینی شده در قطعنامه ۲۲۳۱ (۲۰۱۵) و برجام برای اعمال مجدد قطعنامه‌هایی که توسط قطعنامه ۲۲۳۱ (۲۰۱۵) خاتمه یافته بودند، حکایت دارند.

همان گونه که در مکاتبات متعدد از جمله نامه مورخ ۲۰ ژوئیه ۲۰۲۱ و پیوست‌های آن (۷۵/۹۶۸/A S/۶۶۹/۲۰۲۱) که توسط وزیر امور خارجه وقت جمهوری اسلامی ایران خطاب به دبیرکل سازمان ملل متحد نگاشته شده تشریح گردیده است به دلایل متعدد، حقوقی رویه‌ای و ماهوی ٣٤ اتحادیه اروپا به طور قانونی نمیتوانند به مکانیسم حل و فصل اختلاف (DRM) تحت برجام یا قطعنامه ۲۲۳۱ متوسل شوند.

همان طور که در مکاتبات رسمی مورخ ۲۵ ژوئن ۲۰۱۹، ۱۷ ژوئیه ۲۰۱۹، ۲۹ ژانویه ۲۰۲۰ و ۱۰ مارس ۲۰۲۰ تأکید شده است، ایران پیشتر مکانیسم حل و فصل اختلاف تحت بند ۳۶ را جهت رسیدگی به عدم اجرای اساسی تعهدات فعال کرده و آن را به طور کامل طی نموده است و از این رو هرگونه توسل بعدی توسط ۳ E اتحادیه اروپا غیر قابل پذیرش است.

۱. تکمیل فرآیند حقوقی و رویه‌ای بند ۳۶ برجام

به دنبال خروج غیرقانونی ایالات متحده از توافق و اعمال مجدد تحریم‌ها جمهوری اسلامی ایران در تاریخ ۱۰ مه ۲۰۱۸ مکانیسم حل و فصل اختلاف (DRM) را تحت بند ۳۶ برجام به طور رسمی فعال نمود. اگرچه ایران حق داشت بلافاصله از اجرای تعهدات خود دست بکشد، اما با حسن نیت عمل نموده و تدابیر جبرانی خود را به تعویق انداخت تا به ٣ E اتحادیه اروپا برای انجام تعهداتشان فرصت داده باشد. این مدارا به طور مبسوط در نامه‌های ارسال شده به هماهنگ کننده برجام مستند شده است که در آنها ایران مکررا موارد قصور ٣ E تحادیه اروپا را مشخص کرده است.

نامه ۶ نوامبر:۲۰۱۸ ایران شکایات خود را در خصوص عدم انجام تعهدات توسط ٣٤ اتحادیه اروپا تشریح نموده و تصریح نمود که علیرغم خروج ایالات متحده ٣٤اتحادیه اروپا همچنان تعهد مستقلی برای حراست از منافع اقتصادی ایران دارند عدم انجام این تعهدات به ویژه در مورد کانال‌های عادی بانکی و مالی منجر به تضعیف سودمندی توافق شده بود.

نامه ۸ مه ۲۰۱۹: ایران رسماً به هماهنگ کننده اطلاع داد که فرآیند‌های DRM را به اتمام رسانده و تدابیر جبرانی خود را آغاز خواهد کرد. علی رغم تشکیل چندین نشست کمیسیون مشترک برای بررسی نقض تعهدات توسط ۳ E اتحادیه اروپا و آمریکا هیچ یک از نگرانی‌های اساسی ایران نظیر احیای کانال‌های تجاری و مالی ضروری برطرف نشد.

در مکاتبات بعدی -از جمله نامه‌های ۲۵ ژوئن ۲۰۱۹ و ۲۹ ژانویه ۲۰۲۰ - تصریح شد که ایران نه تنها چندین بار با حسن نیت بند ۳۶ را فعال کرده بلکه درخواست جلسات وزیران برای بررسی ادامه عدم انجام تعهدات توسط اتحادیه اروپا را نیز مطرح نموده است. ایران که در این خصوص حتی از الزامات برجام نیز فراتر رفته بود، تأکید می‌کند که هرگونه تلاش جدید ٣ E اتحادیه اروپا برای فعال سازی همین بند مغایر با اصول بنیادین انصاف و حسن نیت مندرج در برجام و حقوق بین الملل است.

۲. عدم صلاحیت حقوقی ٣٤ برای فعال سازی مکانیسم‌های برجام

یک امر تثبیت شده در حقوق بین الملل این است که طرفی که در ایفای تعهدات خود قصور داشته نمی‌تواند از مزایای همان توافقی که نقض کرده است بهره‌مند شود دیوان بین المللی دادگستری (IC) در نظریه مشورتی نامیبیا (۱۹۷۱) عنوان کرده است که طرفی که تعهدات خود را انکار نموده یا اجرا نمی‌کند، نمی‌تواند ادعای حفظ حقوقی را داشته باشد که مدعی است از آن رابطه ناشی می‌شود».

الف) عدم انجام تعهدات توسط ۳ E/ اتحادیه اروپایی در مکاتبات متعدد به ویژه نامه‌های خطاب به هماهنگ کننده کمیسیون مشترک برجام مانند نامه‌های ۱۷ ژوئیه ۲۰۱۹ و ۱۰ مارس ۲۰۲۰ ایران موارد متعدد نقض تعهدات توسط ٣ E اتحادیه اروپا را برشمرد از جمله عدم حفظ آثار رفع تحریم‌های مقرر ذیل بند‌های ۳، ۴ و ۵ پیوست دوم برجام؛ عدم ایجاد هرگونه مکانیسم عملی برای محافظت از فعالان اقتصادی اروپایی در برابر تحریم‌های ثانویه آمریکا و تلاش‌های ناکافی برای تداوم تجارت قانونی با ایران این تخلفات جبران نشده مبانی حقوقی E برای فعال سازی DRM را تضعیف می‌کند.

ب قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت (۲۰۱۵) این قطعنامه برجام را تائید کرده و به دقت مکانیسمی چند مرحله‌ای برای جلوگیری از اعمال مجدد تحریم‌ها به صورت خودسرانه و غیرقانونی طراحی کرده است. فعال سازی DRM در عین نادیده انگاشتن شکایت‌های مستند ایران از عدم انجام تعهدات، مغایر با هدف این قطعنامه در تضمین پایبندی متوازن و توام با حسن نیت همه طرف‌ها است.

۳. تلاش‌های توام با حسن نیت ایران و عدم انجام تعهدات توسط ٣ E

ایران پس از خروج آمریکا بیش از یک سال صبر و مدارا نشان داد و تنها پس از آن به تدریج تدابیر جبرانی خود را مطابق بند ۳۶ برجام اجرا کرد همان گونه که در نامه ۲۵ ژوئن ۲۰۱۹ تشریح شده ایران تنها پس از درخواست‌های مکرر برای اقدام مؤثر از سوی ٣٤/اتحادیه اروپا تدابیر جبرانی را به اجرا گذاشت. این تلاش‌ها از جمله شامل موارد زیر بود:

الف) برگزاری جلسات در سطح وزیران ایران درخواست تشکیل فوری کمیسیون مشترک برجام را برای بررسی تأثیر تحریم‌های آمریکا و کوتاهی‌های VE تحادیه اروپا در تأمین منافع اقتصادی مورد انتظار برای مردم ایران ارائه کرد. اگرچه در ۶ ژوئیه و ۲۴ سپتامبر ۲۰۱۸ بیانیه‌هایی صادر شد، اما ٣٤ اتحادیه اروپا اقدامات وعده داده شده مانند تسهیل صادرات نفت و عادی سازی روابط بانکی را محقق نکردند.

ب) ارائه مدارک دقیق از عدم انجام تعهدات نامه‌های ایران بار‌ها به مواردی اشاره کرده‌اند که در آنها ۳ E به جای اجرای تعهدات مستقل، خود سیاست‌های خود را با کمپین فشار حداکثری آمریکا هماهنگ کردند.

این مغایرت با تعهدات به ویژه زمانی مشهودتر شد که بانک‌ها و مؤسسات مالی از بازار ایران خارج شدند یا خدمات خود را محدود کردند که این نشان میداد منافع اقتصادی وعده داده شده در برجام محقق نشده است.

(ج) درخواست گفت‌و‌گو در نامه مورخ ۱۰ مارس ۲۰۲۰ بار دیگر بر تمایل ایران برای ادامه گفت‌و‌گو‌ها در هر سطحی به منظور بازگشت از تدابیر جبرانی که به طور قانونی و در انطباق کامل با بند ۳۶ برجام اتخاذ شده بود، تأکید شد. با این حال E همچنان به اشاره به توافق بهتر یا چارچوب بلندمدت تر» که فراتر از محدوده برجام بوده و با زمان بندی‌های مذاکره شده در سال ۲۰۱۵ و مندرج در قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت در تضاد ادامه داد. بود.

با توجه به نکات فوق به وضوح مشخص است که:

۱. ایران فرآیند DRM را تکمیل نموده است جمهوری اسلامی ایران کلیه مراحل مندرج در بند ۳۶ برجام را با حسن نیت آغاز نموده و به پایان رسانده است. ایران که هیچ تاوان متناسبی دریافت نکرده بود، تنها پس از مکاتبات گسترده، جلسات وزیران و اخطار‌های رسمی تدابیر جبرانی متناسبی را آغاز کرد. هرگونه تلاش بعدی TE برای بازگشایی یا دستکاری همین مکانیسم غیر قابل پذیرش است.

۲. ۳ E فاقد صلاحیت حقوقی است از آنجا که ۳ E/ اتحادیه اروپا خود به تعهدات کلیدی از جمله تسهیل تجارت، عادی جلوگیری از اثرات فراسرزمینی تحریم‌های آمریکا و عمل به وعده‌های داده شده در بیانیه‌های وزیران در سال ۲۰۱۸ پایبند نبوده‌اند فاقد صلاحیت لازم برای فعال سازی مکانیسم DRM علیه ایران هستند.

۳. سوء استفاده از فرآیند تلاش برای فعال سازی بازگشت فوری تحریم‌ها در این شرایط، با نادیده گرفتن واقعیت‌های مستقر و مکاتبات قبلی مصداق سوء استفاده از فرآیند است که جامعه بین المللی باید آن را ردکند.

در هفته‌های اخیر ۳ E/ اتحادیه اروپا به صراحت تجاوزات بدون تحریک و بی پروای رژیم اسرائیل و متعاقباً آمریکا را - که درست در میانه مذاکرات هسته‌ای بین ایران و ایالات متحده رخ داد - علیه تأسیسات هسته‌ای تحت پادمان‌های آژانس و مناطق مسکونی را که منجر به کشتار تعداد بیشماری از زنان و کودکان و همچنین قتل همراه با خونسردی دانشمندان و فرماندهان نظامی خارج از خدمت شد را تأیید نموده مورد حمایت قرار داده و فعالانه به آن کمک نموده‌اند این اقدامات همگی نقض صریح حقوق بین الملل هستند و رهبران ۳ E در این جنایات جنگی شریک هستند اقدامات و اظهارات کشور‌های E که به طور خلاصه در زیر توضیح داده شده است، آنها را به معاونین این جنایات جنگی تبدیل کرده و هر ادعایی را مبنی بر حسن نیت و تعهد به قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت (۲۰۱۵) و برجام بی اساس و غلط ساخته است.

اظهارات شرم آور مرتس صدراعظم آلمان در تاریخ ۱۷ ژوئن ۲۰۲۵ مبنی بر اینکه این کار کثیفی است که اسرائیل برای همه ما انجام میدهد اقراری واضح به تقصیر و مشارکت آلمان و دیگر رهبران ۳ E در این اقدام تجاوزکارانه است.

به همین ترتیب فرانسه و بریتانیا نیز به جای محکومیت تجاوز این رژیم علیه مردم ایران که تنها در بازه زمانی ۱۳ ژوئن تا ۲۴ ژوئن ۲۰۲۵ جان بیش از ۱۰۰۰ نفر را، گرفت با طرح ادعای حق دفاع اسرائیل» از حملات تحریک نشده علیه ایران حمایت کردند. این کشور‌ها همچنین با تأمین تسلیحات و مهمات برای متجاوز، به حمله رژیم اسرائیل کمک مستقیم کرده‌اند. فرانسه صراحتاً به ارائه کمک‌های نظامی مستقیم به این رژیم اعتراف کرده است، چنانچه در اظهارات وزیر دفاع این کشور سباستین لکورنو در تاریخ ۲۵ ژوئن ۲۰۲۵ مشهود است که با بیان اینکه ارتش فرانسه با استفاده از جنگنده‌ها و موشک‌های سطح به هوا کمتر از ده پهپاد را سرنگون کرده، به همدستی در دفاع از متجاوز و ممانعت از اعمال حق دفاع مشروع ایران اقرار کرد.

این الگوی کمک‌های مادی حمایت علنی و هماهنگی عملیاتی با یک حمله نظامی خارجی علیه تأسیسات تحت پادمان، ایران فراتر از جانبداری دیپلماتیک بوده و به معنی معاونت مستقیم در تجاوز غیرقانونی است. این اقدامات نه تنها باقی مانده اعتبار ۳ E به عنوان مشارکت کنندگان با حسن نیت را از بین برده بلکه موجب تغییر اساسی در شرایطی شده که برجام تحت آن منعقد گردید کلیت چارچوب تعهدات و انتظارات متقابلی که زمانی پایه‌های این توافق را تشکیل میداد با همسویی ۳ E با سیاست‌هایی که هدفشان برچیدن قهری برنامه صلح آمیز هسته‌ای ایران از طریق روش‌های فراقضایی، است، در هم شکسته است.

حتی اتحادیه اروپا به عنوان هماهنگ کننده برجام نیز با زیر سؤال بردن حقوق قانونی ایران و درخواست «توقف برنامه هسته‌ای ایران همانگونه که کایا، کالاس نماینده عالی اتحادیه اروپا در امور خارجه و سیاست امنیتی در ۱ ژوئیه ۲۰۲۵ بیان کرد از تعهدات خود تخطی کرده است.

این اقرار‌ها ۳ E را نسبت به پرداخت غرامت و جبران خسارت به ایران مسئول نموده و هرگونه مبنای حقوقی اخلاقی یا سیاسی را برای فعال سازی فرصت طلبانه مکانیسم حل و فصل اختلاف از آنها سلب می‌کند. در حقیقت، رهبران ۳ E باید به عنوان متهمان معاونت در جنایات جنگی در محاکم کیفری بین المللی پاسخگو باشند، نه اینکه در شورای امنیت سازمان ملل متحد به عنوان مدعی ظاهر شوند.

اظهارات نفرت انگیز وزرای خارجه گروه هفت - که شامل وزرای خارجه E نیز میشود - در تاریخ ۱ ژوئیه ۲۰۲۵ مبنی بر اینکه ما... از ایران میخواهیم از بازسازی فعالیت‌های غنی سازی غیر موجه خود خودداری کند» به وضوح نشان می‌دهد که E با رد پایه‌ای‌ترین اصل برجام - یعنی غنی سازی ایران - و مشارکت فعال در تخریب خطرناک آن از طریق یک جنگ تجاوزکارانه تحریک نشده درست در میانه مذاکرات دیپلماتیک عملاً از نقش خود به عنوان مشارکت کنندگان در «برجام» کناره گیری کرده‌اند.

بدون تردید دلایل محکمی وجود دارد که ٣ E اتحادیه اروپا را از هرگونه مبنای توام با حسن نیت تحت برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ محروم می‌کند و بنابراین از نظر حقوقی در موضعی نیستند که بتوانند به شکلی ناموجه و با سوءنیت آشکار به مکانیسم‌های برجام متوسل شوند بر اساس مفاد برنامه جامع اقدام مشترک (برجام)، این توافق اعضای خود را نه به عنوان طرف‌ها به مفهوم سنتی، معاهده بلکه به عنوان مشارکت کنندگان» معرفی می‌کند. این عنوان صرفاً یک تفاوت معنایی نیست بلکه بازتاب یک مفهوم کارکردی است مشارکت کنندگی یک وضعیت ثابت نیست که یکبار برای همیشه به دست آمده، باشد بلکه شرایطی پویا است که منوط به تعهد مستمر، پایبندی با حسن نیت و التزام پایدار به هدف و منظور توافق میباشد ۳ E - متشکل از فرانسه آلمان و بریتانیا - در انحرافی آشکار از این الزامات در سال‌های اخیر و به ویژه در ماه‌های گذشته مواضعی اتخاذ کرده و اقداماتی انجام داده‌اند که اساساً با مسئولیت‌ها و شرایط لازم برای شرکت کنندگان برجام ناسازگار است.

با توجه به موارد فوق به وضوح مشخص است که از آنجا که ایران به طور قانونی و قطعی فرآیند DRM را مطابق بند ۳۶ به اتمام رسانده و از آنجا که ٣ E خود از انجام تعهدانشان پس از خروج آمریکا قصور کرده‌اند؛ به طور فعال از تجاوز رژیم اسرائیل علیه تأسیسات هسته‌ای تحت حفاظت ایران حمایت مشارکت و حتی صراحتاً به همدستی در آن اعتراف کرده‌اند و نهایتاً با رد ارکان اساسی توافق در اظهارات اخیر خود عملاً از وضعیت مشارکت کنندگی در برجام خارج شده‌اند هرگونه توسل به مکانیسم DRM توسط این کشور‌ها از نظر حقوقی بی اساس، از نظر اخلاقی نادرست و از نظر سیاسی خطرناک بوده و خود به خود تهدیدی برای صلح و امنیت بین المللی محسوب می‌شود.

عالیجناب،

۳E نمی‌توانند و نباید اجازه داشته باشند که با سوء استفاده از قطعنامه‌ای که خود به آن پایبند نبوده‌اند، اعتبار شورای امنیت سازمان ملل را تضعیف کنند ایران از ایالات متحده و ٣ E اتحادیه اروپا - که در عمل هر ادعایی نسبت به وضعیت مشارکت کنندگی در برجام را ترک کرده‌اند - می‌خواهد که اقدامات غیرقانونی خود را از جمله تجاوز آشکار - در نقض برجام و حقوق بین الملل - متوقف کرده و غرامت خسارات جانی و مالی شدیدی را که به دلیل خروج غیرقانونی آمریکا و عدم انجام تعهدات ٣٤ اتحادیه اروپا تحت قطعنامه ۲۲۳۱ همراه با مشارکت فعال آنها در اقدام تجاوزکارانه رژیم اسرائیل علیه ایران تحمیل شده است پرداخت نمایند پس از یک دهه سوءنیت در عدم اجرای هر یک از تعهدات فردی و جمعی تحت برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ ایالات متحده و ۳ E اتحادیه اروپا باید تضمین‌های عینی نیز به ایران و جامعه بین المللی ارائه دهند که در آینده از چنین | اقدامات غیرقانونی و بی پروایی خودداری خواهند کرد.

جمهوری اسلامی ایران در عین اینکه ثابت نموده است که قادر به شکست هرگونه «کار کثیف» متوهمانه است. اما همواره برای پاسخ متقابل به دیپلماسی معنادار با حسن نیت نیزآماده بوده است.

قدردان خواهم بود اگر این نامه به عنوان سند مجمع عمومی و شورای امنیت توزیع گردد.

عالیجناب احترامات فائقه اینجانب را پذیرا باشید.

سید عباس عراقچی

وزیر امور خارجه