ذخیره ژنتیک راه نجات یوزپلنگ ایرانی

به گزارش سرویس اجتماعی مخاطب ۲۴ به نقل از فارس- مرتضی مزینانی: یوزپلنگ ایرانی یا یوزپلنگ آسیایی، گونه ارزشمندی است که متأسفانه در سال‌های اخیر خطر انقراض آن را تهدید می‌کند و از این‌رو، برنامه‌های مختلفی برای صیانت از این گونه و تکثیر آن پیش‌بینی شده است.

بیشتر بخوانید: دیدار با یوزپلنگ از نزدیک

بر اساس گفته کارشناسان محیط‌زیست و مسؤولان امر در سازمان حفاظت محیط‌زیست، یوزپلنگ آسیایی به لحاظ طبقه‌بندی خطرپذیری، در زمره جانوران «به‌شدت در معرض انقراض» محسوب می‌شود و این نگرانی‌ها را نزد دوستداران حیات‌وحش بیشتر می‌کند.

پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی در دهه ۱۳۹۰ در کشورمان آغاز شد و فراز و نشیب‌های زیادی داشت و هنوز هم نتوانسته آن‌چنان که باید و شاید، انتظارات اولیه را برآورده سازد؛ اما همین حداقل اقدامات هم امید را در دل عاشقان محیط‌زیست برای صیانت از این گونه مهم زنده نگه داشته است.

بر پایه آنچه سازمان‌های مسؤول می‌گویند، ایران از دهه ۱۹۷۰ به‌عنوان تنها زیستگاه یوزپلنگ‌های آسیایی (ایرانی) شناخته شده است و این امر می‌طلبد تا تلاش‌ها برای حفظ این جانور زیبا و تکثیر آن بیش از پیش گسترش یابد.
پارک ملی توران؛ تنها امید یوز‌های آسیایی

بررسی مستندات منتشرشده در صفحات وب نشان می‌دهد که بر اساس نتایج جدیدترین تحقیقات، بین ۱۰ تا ۲۰ قلاده یوزپلنگ در مناطق حاشیه کویر مرکزی ازجمله خارتوران، نایبندان، دره‌انجیر و میاندشت وجود دارد.

بنا به آمار‌های محیط‌زیست استان سمنان هم در شهریور سال گذشته، ۲۱ قلاده یوزپلنگ در زیستگاه پارک ملی توران و منطقه شکارممنوع چاه شیرین استان شناسایی شده بود.
البته بسیاری از کارشناسان حیات‌وحش و مسؤولان محیط‌زیست می‌گویند نمی‌توان عدد دقیقی از تعداد یوزپلنگ‌ها ارائه داد؛ ولی به‌هرحال، آنچه مهم به نظر می‌رسد تهدیدی است که یوزپلنگ آسیایی را در زمره گونه‌های در معرض نابودی قرار می‌دهد.

اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت نیز اعلام کرده که یوزپلنگ آسیایی در فهرست «جانوران در آستانه انقراض» قرار دارد و گفته می‌شود، پارک ملی توران در شهرستان شاهرود استان سمنان تنها محلی در دنیاست که یوزپلنگ‌های آسیایی آنجا تولیدمثل کرده‌اند.

امیر عبدوس، مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان سمنان بیان می‌کند: هرگاه جمعیت افراد یک گونه به کمتر از ۵۰ نفر برسد، آن گونه منقرض‌شده تلقی می‌شود و با توجه به اینکه افراد جمعیت یوزپلنگ آسیایی نیز به حدود ۵۰ فرد کاهش یافته، حفظ ژن‌های این گونه از اهمیت به سزایی برخوردار است.
تلاش‌های ژنتیکی؛ اقدامی جدید در راه «صیانت»

اهمیت یوزپلنگ آسیایی و خطری که این گونه را تهدید می‌کرده، سبب شده است تا مسؤولان به فکر اقدامات جدیدی برای صیانت از آن و تکثیرش بیفتند.

تلاش‌هایی ازجمله تکثیر در قفس و به‌ویژه ذخیره‌سازی ژن‌های یوزپلنگ نر وحشی در مرکز تحقیقات یوزپلنگ آسیایی توران در استان سمنان در دست انجام بوده و ابراز امیدواری شده است که متخصصان داخلی بتوانند نتایج خوبی از این طرح بگیرند.

امیر عبدوس، مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان سمنان در این زمینه می‌گوید: یکی از مشکلات مهم در راه حفاظت از یوزپلنگ‌های ایرانی و تکثیر آنها، «محدودیت تعداد اسپرم سالم در واحد حجم» است.

وی توضیح می‌دهد: ما «ذخیره‌سازی ژن‌های یوزپلنگ‌های نر از طریق انجماد اسپرم در تانک ازت مایع» را یکی از مهم‌ترین اولویت‌ها برای حفاظت از یوزپلنگ‌های آسیایی می‌دانیم و تلاش داریم در این مسیر قدم‌های خوبی برداشته شود.
مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان سمنان عقیده دارد: خطر انقراض، یوزپلنگ‌های آسیایی را تهدید می‌کند و همکاری نهاد‌های تحقیقاتی ازجمله جهاد دانشگاهی در حفظ ژن‌های یوزپلنگ آسیایی بسیار مهم است. سازمان محیط‌زیست آمادگی دارد تا در همین ارتباط تفاهم‌نامه همکاری منعقد کند.

عبدوس اظهار کرد: هر چه جمعیت یک گونه کاهش یابد، تنوع ژنی آن گونه نیز کاهش می‌یابد. حفظ تک‌تک ژن‌های یوز‌های آسیایی موجود برای محیط‌زیست از اهمیت بالایی برخوردار است و از همین رو، از هر طرحی که به حفاظت بیشتر از این گونه باارزش کمک کند، استقبال می‌کنیم.

وی با اشاره به انتقال سه قلاده یوزپلنگ آسیایی از پارک پردیسان به استان سمنان گفت: ذخیره‌سازی ژن‌های این سه یوزپلنگ که سن بالایی هم دارند، برای محیط‌زیست اهمیت دارد.
نمونه جانوری پژوهشگاه «رویان»؛ راهی تازه

فقط یک نمونه مورد بررسی، یعنی توجه ژنتیکی به یوزپلنگ آسیایی نشان می‌دهد که این روز‌ها سازمان حفاظت محیط‌زیست بیش از همیشه نیازمند توسعه همکاری‌های علمی و تحقیقاتی در حوزه‌های زیست‌محیطی، آزمایشگاهی و ذخیره‌سازی ژن‌های جانوری در معرض انقراض در کشور است.

سازمان حفاظت محیط‌زیست در این راه به راه‌اندازی پژوهشگاه‌های تحقیقاتی مجهز یا حداقل استفاده از نمونه‌های مشابه پژوهشگاه «رویان» در امر صیانت از ژن‌های برتر جانوری نیاز دارد و این مسأله درباره یوزپلنگ‌های آسیایی از اهمیت خاصی برخوردار خواهد بود.

نمونه پژوهشگاه «رویان» که هم‌اکنون فعالیت‌های پژوهشی خود را در قالب سه پژوهشکده علوم تولیدمثل، زیست‌شناسی و فناوری سلول‌های بنیادی و زیست‌فناوری دنبال می‌کند، در حوزه جانوری می‌تواند به جلوگیری از انقراض گونه‌های ارزشمند کمک شایانی کند.
علی منصفی‌راد، سرپرست جهاد دانشگاهی استان سمنان در همین زمینه برای ورود این نهاد علمی به حوزه کمک به ارتقا و حفظ محیط‌زیست در استان ازجمله در حفظ ژن‌های یوزپلنگ ایرانی با اتکا به توانمندی‌های پژوهشگاه‌های جهاد دانشگاهی در کشور اعلام آمادگی می‌کند.

وی می‌گوید: فعالیت‌های علمی پژوهشگاه‌های جهاد دانشگاهی سبب برخورداری این نهاد از بانک غنی و منحصربه‌فردی از ژن‌های جانوری در کشور شده است که می‌توان از این توانمندی‌ها در راستای صیانت از یوزپلنگ آسیایی هم استفاده کرد.

سرپرست جهاد دانشگاهی استان سمنان به فعالیت مرکز ذخایر ژنتیکی ایران با محوریت جهاد دانشگاهی اشاره و تصریح کرد: تلاش همکاران ما در جهاد دانشگاهی و حمایت‌های مقام معظم رهبری، به شکل‌گیری یک مرکز غنی از ژن‌های گیاهی و جانوری در کشور انجامیده است.
فرجامی خجسته؛ در انتظار همکاری‌های بین‌سازمانی

به هر تقدیر، همکاری حفاظت محیط‌زیست استان سمنان با دستگاه‌های علمی ازجمله جهاد دانشگاهی می‌تواند باب جدید در حفاظت از گونه ارزشمند یوزپلنگ آسیایی بگشاید و این همکاری بین‌سازمانی قطعاً فرجامی خجسته خواهد داشت.

تلاش‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست برای تکثیر در اسارت برخی گونه‌های جانوری ازجمله یوزپلنگ آسیایی امروز با اتکا به دانش روز به نتایج بهتری خواهد رسید و نهاد‌هایی ازجمله پژوهشگاه‌های جهاد دانشگاهی آمادگی دارند تا زمینه انتقال دانش فنی به استان در این بخش را فراهم کنند و باید از این ظرفیت بهره گرفت.

معاونت علمی ریاست جمهوری هم برای کمک به طرح‌های فناورانه در این بخش می‌تواند ورود کرده و مسؤولان استان سمنان باید از ظرفیت این حوزه بهره ببرند؛ گرچه مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان سمنان می‌گوید: از ورود جهاد دانشگاهی به حفظ ژن‌های گونه نادر یوزپلنگ آسیایی استقبال می‌کند و باید منتظر آینده این تعاملات ماند.