ضربه هدفمندی یارانه‌ها به بخش نفت و گاز
مخاطب 24- بیژن نامدار زنگنه، وزیر اسبق نفت، مسعود نیلی اقتصاددان بازنشسته از دانشگاه شریف و محمد حسین عادلی، دبیرکل اسبق مجمع کشور‌های صادرکننده گاز. بیژن نامدار زنگنه در نهمین کنگره راهبردی نفت و نیرو اظهار داشت: بنده سال‌ها در زمینه راهبرد‌های نفت و انرژی در کشور فکر کرده‌ام و اسناد مهمی در سال ۹۹ با مشارکت جمع کثیری از مدیران و کارشناسان وزارت نفت تدوین و بخش‌هایی به تصویب شورای عالی انرژی رسید. این جمع‌بندی ۴۰ سال مدیریت در بخش نفت و انرژی کشور بوده است. مطالب امروز بنده با فرض وجود شرایط تعاملی اقتصاد ایران و جهان مانند آنچه که در سال‌های ۶۸ تا ۷۴ و ۷۶ تا ۸۴ داشتیم، است. یعنی نبود تحریم‌های موثر و فراگیر بین‌المللی علیه ایران.
تا ۳۰ آینده برای تولید نفت باید اجازه بگیریم
زنگنه در سخنرانی خود بیان داشت: از پیروزی انقلاب در ذهن ما اینگونه تداعی شده که باید نفت را برای آیندگان حفظ کنیم، اما واقعیت این است که در دنیا با سرعت تلاش می‌شود به تولید برسد و با وجود انرژی‌های تجدیدپذیر ما نمی‌توانیم و عاقلانه و اخلاقی نیست در برابر این تلاش بایستیم. در چنین شرایطی باید بدانیم زمان برای تولید نفت بسیار کوتاه است، اگر به روند کنونی تولید ادامه دهیم نزدیک ۱۰۰ سال نفت داریم ۲ برابر نفتی که از ابتدای تاریخ بشریت با همین ضریب بازیافت پایین نفت تولید می‌کنیم، همچنین برای ۲۷۰ سال هم ذخایر گازی داریم. معتقدم ظرف ۳۰ سال آینده برای تولید نفت باید از مراکزی اجازه بگیریم، یعنی اینگونه نیست که اجازه دهند هر کشوری هر میزان که خواست نفت و گاز تولید کند، کمااینکه اکنون بسیاری از کشور‌ها را مجبور کرده‌اند میزان کربن تولیدی را کاهش دهند.
زنگنه ادامه داد: زمان ما کوتاه است بنابراین باید با سرعت نفت را تولید کنیم و به بالاترین ظرفیت ممکن برسیم.
تولید نفت در ایران ۷۲ دلار سود دارد
وی بیان داشت: حداکثر قیمت تمام‌شده هر بشکه نفت در ایران زیر ۸ دلار است و با ۲۰ درصد سود ارزی ۷۲ دلار سود بادآورده خواهیم داشت. در هیچ‌کالایی در دنیا به این شکل نیست و بعد از آن بابت سوددهی با فاصله بالا گاز قرار دارد، بنابراین اگر درست نگاه کنیم منابع عظیمی برای ما تولید می‌کند. وی با تاکید بر اینکه ما به راحتی در مدت زمان ۵ تا ۶ سال می‌توانیم به ظرفیت تولید ۷ میلیون بشکه در روز برسیم، گفت؛ هیچ بخشی در اقتصاد ایران مثل نفت قابلیت جذب سرمایه و منابع خارجی را ندارد، برای افزایش ۳.۵ میلیون بشکه ظرفیت کمتر از ۷۰ میلیارد دلار سرمایه نیاز است. اگر روزی یک بشکه اضافه تولید شود در سال ۳۶۵ بشکه خواهد شد و از فروش آن ۲۵ هزار دلار درآمد کسب می‌شود در حالی که رقم سرمایه‌گذاری به ۲۰ هزار دلار هم نمی‌رسد.
۱۶۰ میلیون لیتر تولید بنزین؛ تا ۱۴۲۰
وی ادامه داد: بنده در نامه‌ای به پالایش و پخش در سال ۹۹ اهداف کمی را ابلاغ کردم، بر این اساس تا ۱۴۰۵ هدف تولید ۱۲۵ میلیون لیتر در ۱۴۱۰، ۱۳۰ میلیون لیتر و در ۱۴۲۰ به ۱۶۰ میلیون لیتر تولید بنزین برسیم.
بهینه‌سازی غیرقیمتی شکست خورد!
زنگنه ادامه داد: برای پرداخت یارانه نقدی از محل درآمد‌های حاصل از صادرات فرآورده و گاز طبیعی متوقف شد. چون مجلس با کار انقلابی شرکت پالایش و پخش و گاز را از بنگاه اقتصادی به ادارات کل تبدیل کرد و اعلام کرد تمام پول را به حساب خزانه واریز کنید و بودجه را از دولت دریافت کنند، عملا تمام طرح‌ها جز گازرسانی در نطفه خفه شد که اگر اجرا می‌شد هم در محیط زیست و هم اشتغال صنعتی و رفاه مردم موثر بود یعنی بهینه‌سازی غیرقیمتی کاملا شکست خورد.
وی افزود: تصور می‌شد حل مشکل ناترازی بنزین باید در سیاست تامین خودرو دید، ولی اکنون به این فکر رسیدند هم تولیدکنندگان فراورده و هم خودروسازان گرفتار سیاست‌های غلط در کل اقتصاد و بخش تولید هستند؛ یا باید خودرو گران و بنزین ارزان یا برعکس باشد. عده‌ای دنبال این هستند هم خودرو و هم بنزین گران باشد و این جواب نمی‌دهد، ما با سیاست غلط به اسم خودکفایی در تولید خودرو بدون تعامل و رقابت علاوه بر آسیب به مردم حجم عظیمی از منابع کشور را هدر می‌دهیم و به اقتصاد کشور لطمه می‌زنیم.
رابطه مالی شرکت نفت و دولت مغشوش است
وی ادامه داد: رابطه مالی دولت و شرکت نفت مغشوش است، ۱۴.۵ درصد سهم نفت مشکل دارد ما پیشنهاد کردیم که سه پرداخت بهره مالکانه، مالیات و سود سهام به دولت پرداخت کند. ۱۵ سال بعد از ما این طرح را بن‌سلمان با موفقیت پیاده کرد و ارامکو را قیمت‌گذاری کرد. ما با این منابع نفت و گاز زیرزمینی که در هیچ صورت مالی منعکس نیست، اکنون شرکت نفت ما بالاترین بدهی را دارد، اما آرامکو ۳ هزار میلیارد دلار ارزش‌گذاری شد و اکنون ارزش این شرکت به ۵ هزار میلیارد دلار در بورس رسیده است و سودده‌ترین شرکت دنیا شد. ما با ارزش‌گذاری شرکت نفت از بالای ۲ هزار میلیارد دلار می‌توانیم شروع کنیم و هر ایرانی هم سهامدار شود.
تدوین راهبرد کشاورزی بدون صادرات نفت و گاز میسر نیست
دیگر سخنران این همایش، محمد حسین عادلی، دبیرکل سابق مجمع کشور‌های صادرکننده گاز بود. عادلی که چهره‌ای اقتصادی نیز محسوب می‌شود؛ در سخنرانی خود به بحث ویژه نیاز ایران به سرمایه‌گذاری در صنعت نفت اشاره کرد و گفت: ما به ۱۶۰ تا ۲۵۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در حوزه نفت نیاز داریم و مهم‌ترین چالش ما تنش سیاسی و تحریم‌های گسترده است به‌طوری که تدوین راهبرد کشاورزی و تحقق جایگاه درست اقتصادی و ژئوپلیتیک بدون صادرات نفت و گاز میسر نیست.
چشم‌انداز رقبا در آینده انرژی
وی بیان داشت: چین به عنوان واردکننده بزرگ انرژی ۵۰ درصد نفت و ۷۰ درصد گاز خود را وارد می‌کند و اولین مساله برای این کشور امنیت انرژی است. به همین دلیل دنبال مستحکم شدن عرضه انرژی و همکاری با کشور‌هایی است که در بلندمدت به آن‌ها اعتماد کند. همچنین این کشور تعهد کرده که میزان کربن را تا ۲۰۶۰ به صفر برساند. عادلی ادامه داد: روسیه به دنبال جنگ با اوکراین و تحریم اکنون به دنبال بازار جدید نفت و گاز و تکنولوژی تجدیدپذیر و همچنین درگیر ثبات اقتصادی است. وی افزود: اولویت امریکا این است که تولید تجدیدپذیر را افزایش دهد و همچنین افزایش تولید و صادرات نفت داشته باشد.
عادلی گفت: چالش عربستان نیز این است که تولید نفت را افزایش داده و تولید گاز را ۵۰ درصد افزایش دهد، برای تجدیدپذیر‌ها ۱۸۶ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری می‌کند و برنامه‌های کاهش انتشار کربن، جنگل‌کاری و حفاظت از مناطق خشکی و دریا را به‌طور گسترده‌ای در دستور کار دارد، همچنین بنا دارد ۴ میلیون تن هیدروژن تولید کند.
وی همچنین به برنامه‌های قطر اشاره و اظهار داشت: این کشور افزایش تولید گاز را در دستور کار دارد و برنامه دارد تولید ۷۷ میلیون تن گاز را به ۱۲۶ میلیون تن و با اعلام کشف جدید گاز عنوان کرده که به ۱۴۲ میلیون تن تولید خواهد رسید و برنامه دارد که بزرگ‌ترین صادرکننده ال‌ان‌جی باقی بماند و در این رابطه قرارداد‌های جدید دارد. وی افزود: امارات نیز برنامه دارد تولید نفت را به ۷ میلیون بشکه برساند و روی تجدیدپذیر‌ها ۱۲۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری کرده است. عادلی با اشاره به برنامه ترکیه تصریح کرد: این کشور بنا دارد هاب گازی منطقه باشد به‌طوری که در ۲۰۲۳ چند قرارداد صادرات گاز به اروپا از جمله بلغارستان، رومانی و مالدیو به امضا رسانده است همچنین به دنبال این است که از روسیه، آذربایجان، ترکمنستان و ایران دریافت گاز داشته باشد. وی افزود: عراق نیز برنامه افزایش تولید نفت را دنبال می‌کند و بنا دارد به ۶ میلیون بشکه در روز برسد.
وضعیت ناترازی‌ها
عادلی در ادامه به چالش ناترازی انرژی در بخش‌های مختلف در ایران اشاره کرد و اظهار داشت: ما علاوه بر ناترازی گاز در حوزه برق نیز ۱۲ تا ۱۵ هزار مگاوات ناترازی داریم، در حوزه بنزین ۱۰۰ میلیون لیتر تولید و ۱۱۰ میلیون لیتر مصرف داریم. مصرف گاز در بخش خانگی ۷۰۰ میلیون متر مکعب است نیروگاه‌ها به ۳۰۰ میلیون متر مکعب گاز نیاز دارند ۱۰۰ میلیون متر مکعب تحویل داده می‌شود، فولاد به ۴۵ میلیون متر مکعب نیاز دارد ۲۰ تا ۲۵ میلیون متر مکعب تحویل می‌گیرد، سیمان به ۳۰ میلیون متر مکعب نیاز دارد و ۵ تا ۸ میلیون متر مکعب تحویل می‌گیرد، پتروشیمی ار ۷۵ میلیون متر مکعب نیاز ۵۰ میلیون متر مکعب را در اختیار دارد، بنابراین ناترازی بالاست و این چالش ایجاد می‌کند.
نظام نادرست یارانه‌ای
مسعود نیلی اقتصاددان نیز در نهمین کنگره راهبردی نفت و نیرو با بیان اینکه ما سال‌های طولانی است که در تامین مالی برای سرمایه‌گذاری در حوزه نفت مشکل داریم، اظهار داشت: اصل مطلب در کشور‌های نفتی این است که در حکمرانی کشور‌های نفتی تناقض وجود دارد و نحوه حل این تناقض سرنوشت نفت و گاز را رقم می‌زند و آن اینکه دولت و حکمرانی در این کشور‌ها مثل تمام دنیا خدمات عمومی ارایه دهند، دولت در همه جای دنیا سر به سر عمل می‌کند یعنی مالیات می‌گیرد و خدمات ارایه می‌دهد و اصولا ماهیت کار دولت تجاری نیست. استاد دانشگاه صنعتی شریف گفت: ما در داخل کشور رژیم نادرست یارانه‌ای و در خارج از کشور رژیم مالی را داریم و این مدل کسب و کار به ضرر نفت و گاز و اقتصاد کشور است که البته نتیجه تبصره ۳۸ بودجه در سال ۵۸ است که بر پایه آن نفت داخل بودجه عمومی گنجانده شد و بنا شد از خزانه پول بگیرد و این با تحولات ادامه پیدا کرد.
وی گفت: در سال ۱۳۸۲ یا ۱۳۸۳ پیشنهاد شد رژیم مالی دولت و شرکت نفت بازتعریف شود که آن زمان پیشنهاد مدرنی بود و اجرای آن باعث رشد سرمایه‌گذاری در نفت می‌شد به عبارت دیگر طبق آن برنامه پیشنهادی از سوی موسسه مطالعات انرژی منابع نفت صرف سرمایه‌گذاری در صنعت نفت می‌شد. در کنار این پیشنهاد اصلاح حامل‌های انرژی مطرح شد که در مجلس به تصویب رسید، اما در مجلس هفتم حذف و کل برنامه چهارم توسعه کنار رفت و در برنامه پنجم نظام درصدی جایگزین شد و در نهایت تحریم تیر خلاص به نفت و گاز بود که عملا منابعی باقی نگذاشت. وی با بیان اینکه پربازده‌ترین بخش اقتصاد کشور نفت و گاز است، اظهار داشت: دولت با اجرای هدفمندی بدترین اتفاق را برای نفت و گاز رقم زد. نتیجه اینکه موجودی سرمایه نفت و گاز در حساب ملی از سال ۸۹ رشد منفی داشته است به‌طوری که در دو مقطع جنگ و از سال ۸۹ این موجودی رشد منفی داشته که البته از سال ۸۹ این شدت بیشتر هم بوده و دلیل آن عدم سرمایه‌گذاری است. نیلی تاکید کرد: اقتصاد با صنعت و نفت رشد می‌کند که موجودی سرمایه صنعت نیز از سال ۹۶ منفی شده، به عبارت دیگر دو موتور رشد اقتصادی خاموش شده است.
نتیجه اینکه در شرایط تحریم بازتعریف هر کدام از این دو امکان‌پذیر نیست. وی با بیان اینکه کل عدد منابع صادرات نفت کوچک شده است، افزود: از این میزان نیز عدد کوچکی به خود نفت می‌رسد به‌طوری که اکنون باید گفت شرکت ملی نفت بدهکارترین شرکت دولتی در ایران و این فاجعه است. حال آنکه مهم‌ترین و پربازده‌ترین شرکت اقتصادی؛ نفت است و اکنون بر اساس قانون تجارت نباید فعالیت می‌کرد که این اتفاق نتیجه ناکارآمدی نفت نیست بلکه محیط کسب و کار این عملکرد را رقم زده و اگر این روند ادامه پیدا کند ما به یک کشور غیرنفتی تبدیل می‌شویم. وی گفت: اکثر کشور‌های صادرکننده نفت مثل عربستان، قطر و امارات طی ۴۰ سال گذشته تناقض نظام حکمرانی را به نفع سرمایه‌گذاری حل کردند، اما ما همچنان به سمتی می‌رویم که بخش نفت و گاز به تحلیل می‌رود و هیچ چشم‌اندازی دیده نمی‌شود. وی ابراز امیدواری کرد که با به‌کارگیری نظرات کارشناسی تغییرات بزرگ را رقم بزنیم، چراکه تغییرات جزیی چیزی را در راستای بهبود اوضاع تغییر نمی‌دهد.
منبع: روزنامه اعتماد
