چشم انداز تغییرات اقلیمی از زاینده رود تا گلاسکو
مخاطب ۲۴ - فرشید سلیمانی: ایران با ابرچالش‌هایی در حوزه‌های مختلفی روبروست که یکی از آنها بحران آب است. سه رویداد ملی، منطقه‌ای و جهانی در چند هفته اخیر باعث شده که این چالش بیش از گذشته مورد توجه قرار گیرد. کنش اجتماعی در اصفهان برای احیای زاینده رود، افتتاح دومین سد بزرگ ترکیه در مرز عراق روی رود دجله و گرم شدن بیشتر زمین و فعالیت گروه‌های دوستدار محیط زیست در حضور سران کشور‌ها در اجلاس گلاسکو. هر تاخیری در مواجهه با این بحران‌ها پیامد‌های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی به دنبال خواهد داشت.
یکی از بزرگترین ابرچالش‌های پیش روی ایران مسأله تغییر اقلیم و کم آبی است. در یک ماه گذشته فضای رسانه‌ای و سیاسی ایران متاثر از سه رویداد ملی، منطقه‌ای و جهانی در خصوص آب و هوا و تغییرات اقلیمی بوده است که می‌تواند پیامد‌های گوناگونی در حوزه‌های اجتماعی، اقتصادی و حتی امنیتی برای کشور داشته باشد. اهمیت این مسایل به اندازه‌ای است که اگر حاکمیت با نگاه جدی، عمیق و کارشناسی به آنها نپردازد و تصمیمات سریع و اثر بخشی اتخاذ نکند، ناخودآگاه درگیر بحران‌های بزرگی خواهد شد.
در یک ماه گذشته موضوع زاینده رود و حقابه کشاورزان شرق اصفهان و تالاب گاوخونی و حتی آب شرب مردم این استان به مشکلی ملی مبدل شده و در کانون توجه مسولان قرار گرفته است. مسأله کم آبی فقط به یک استان مربوط نمی‌شود بلکه در قسمت اعظم فلات مرکزی ایران این بحران نمود داشته که ناشی از خشکسالی‌های متعدد در سال‌های اخیر، افزایش جمعیت، احداث صنایع بزرگ آب بر و کشاورزی غیر اصولی بوده است. گزارش‌های وزارت نیرو از وضعیت خالی بودن سد‌ها و کاهش ۱۱ درصدی نزولات جوی نسبت به مدت مشابه سال قبل و اخبار منفی مربوط به تخریب لوله‌های انتقال آب هم چشم انداز روشنی از آینده پیش رو ارایه نمی‌دهد.
این واقعیت که جراحی این مشکل فرایندی زمانبر، هزینه بردار و حتی دردآور است بر کسی پوشیده نیست، اما هیچ تاخیری در اجرای تصمیماتی نظیر اصلاح الگوی کشت، انتقال صنایع بزرگ به سواحل و حتی انتقال آب از دریا به فلات مرکزی هم به امید حل شدن خود به خود معضل در سال‌های آتی پذیرفته نیست.
در سطح منطقه‌ای افتتاح سد «ایلیسو» روی رودخانه دجله توسط اردوغان رییس جمهور ترکیه خبر ناخوشایندی برای کشور‌های ایران و عراق بود و بتدریج ایران با تبعات منفی این پروژه که وسعت آن سه برابر سد کرخه بزرگترین سد کشور است مواجه خواهد شد.
بیشتر بخوانید: افتتاح سد ایلیسو در نزدیک مرزهای عراق توسط اردوغان
اقدام آنکارا در گروگان گرفتن بیش از ۵۰ درصد از آب رودخانه دجله که نوعی تلاش برای سلطه آبی بر منطقه تفسیر می‌شود، نابودی نخلستان‌ها و تالاب‌های عراق بویژه در استان بصره را به دنبال دارد و همچنین موجب بروز فاجعه زیست محیطی یعنی از بین رفتن تالاب هورالعظیم خواهد شد.
بسیاری از کارشناسان پیش بینی می‌کنند که تابستان سال ۱۴۰۱ پدیده گردوغبار کل کشور را در بر خواهد گرفت. این اتفاق به اندازه‌ای برای عراق بغرنج است که تامین آب شرب بغداد را به مخاطره خواهد انداخت.
نتیجه فعال نبودن دیپلماسی آب سبب شده تا بزودی با پدیده‌ای مواجه شویم که آثار منفی اقتصادی و اجتماعی و امنیتی به بار خواهد آورد و باید برای کاستن از این پیامد‌ها هرچه سریع‌تر دولت ایران و عراق از طریق مجامع بین المللی آنکارا را وادار به رهاسازی حجم بیشتری از آورده رودخانه دجله کنند. در غیر این صورت سخنان اردوغان در مراسم افتتاحیه سد «ایلیسو» مبنی بر اینکه نمی‌توانیم یک قطره از منابع آبی کشورمان را هدر دهیم تحقق خواهد یافت و ما شاهد انبوه ریزگرد‌هایی خواهیم بود که زندگی مردم ایران را بویژه در فصول گرم مختل خواهد کرد و دوباره تجربه خوزستان غلتیده در ریزگرد تکرار خواهد شد.
بیشتر بخوانید: ایران در کانون بزرگترین تنش آبی جهان
در سطح جهان هم اجلاس آب و هوایی سازمان ملل متحد در گلاسکو اسکاتلند برگزار شد و اخباری از پیش بینی‌ها درباره سرعت تغییر اقلیم در جهان و کشور‌های آسیب پذیر منتشر شد که آینده منطقه خاورمیانه را تاریک و مبهم نشان می‌دهد. بر اساس گزارش این اجلاس خاورمیانه بیش از سایر نقاط دنیا از گرم شدن یک و نیم درجه‌ای دما آسیب خواهد دید و در صورت تداوم روند گرم شدن زمین در سی سال آینده فرصت زیستن در قسمت زیادی از اکوسیستم ایران از بین خواهد رفت.
افزایش دمای زمین بخاطر انتشار گاز متان همه کارشناسان را مجاب کرده است که در صورت تداوم این روند شاهد خشکسالی، قحطی و انقراض برخی گونه‌ها خواهیم بود. ایران در این اجلاس اعلام کرد که برنامه‌ای جامع اقتصاد کم کربن را تدوین کرده و اگر تحریم‌ها رفع و اعتبار مالی تامین شود می‌تواند نقش خود را در سطح جهانی بخوبی ایفا کند. در چنین نشست‌هایی که با حساسیت افکار عمومی مردم جهان روبروست باید ضمن ارائه راهکار‌های داخلی، ابتکار عمل را در دست گرفته و همسو با سایر ملل بر کشور‌های بزرگی که بیشترین نقش را در تغییرات اقلیمی دارند فشار وارد کرد، زیرا ما جزو نخستین قربانیان شرایط موجود خواهیم بود.
ایران نیازمند یک برنامه بلند مدت با پیوست زیست محیطی برای توسعه و حیات است. هر طرح عمرانی در کشور که می‌خواهد اجرا شود باید ملزم به رعایت دقیق قوانین زیست محیطی باشد. در روابط با همسایگان نیز چارچوب لازم برای گره زدن همکاری‌های اقتصادی و سیاسی با افزایش سطح مناسبات زیست محیطی فراهم شود تا آثار برنامه‌های گا‌ها جاه طلبانه برخی دولت‌ها به زندگی مردم لطمه نزده و حاکمیت را دچار چالش نکند. در نظام بین‌الملل هم باید ضمن دفاع از حقوق دولت و ملت ایران به برنامه جلوگیری از گرم شدن زمین به مثابه سرنشینان کشتی زمین پایبند باشیم و سایر بازیگران سیاسی و کشور‌ها را هم پایبند کنیم.
