حیات‌وحش در خطر طاعون
مخاطب24:طاعون سیاه در لابلای تاریخ جا خشک کرده است. در سده ۱۳۰۰ میلادی، شیوع طاعون خیارکی که به طاعون سیاه معروف شد، موجب مرگ بیش از ۷۵ تا ۲۰۰ میلیون نفر از مردم اوراسیا شد. تخمین زده می‌شود که یک سوم جمعیت ایران در آن زمان کشته شدند اما نکته جالب اینجاست که انسان در این زمینه هم نگذاشت طبیعت و به دنبال آن حیات وحش قسر در برود و با چرای بی‌رویه و وارد شدن به زیستگاه حیات وحش، حیوانات بی‌گناه را هم درگیر این بیماری کرد که اکنون بیماری طاعون نشخوارکنندگان کوچک، سالانه موجب تلف شدن تعداد زیادی از گونه‌های کل و بز و قوچ و میش می‌شود.
البته از نظر علمی، طاعون سیاه میان انسان با طاعون نشخوارکنندگان کوچک ( PPR ) متفاوت است؛ عامل طاعون در انسان باکتری است اما در حیوان طاعون عامل ویروسی دارد و از کک و موش به انسان منتقل می‌شود؛ در انسان تب شدید و عوارض متفاوت قلبی، کلیوی مغزی را به همراه دارد اما وجه اشتراک هر دو نامشان است.
این بیماری در میان حیات وحش به نام طاعون نشخوارکنندگان کوچک ( PPR ) شناخته می‌شود که از دام اهلی به حیوانات سرایت می‌کند؛ در واقع تاریخچه این بیماری به سال ۱۹۴۲ میلادی برمی‌گردد که برای نخستین بار بیماری PPR در آفریقای غربی شناسایی و نامگذاری شد.
طاعون نشخوارکنندگان کوچک یک بیماری ویروسی بسیار واگیردار میان دام‌های اهلی از جمله گوسفند، کَل و بز است که نخستین بار در کشور آفریقایی ساحل عاج گزارش شد. این بیماری در آفریقا، هند، خاورمیانه و ایران مشاهده شد و به آن طاعون بزی هم گفته می‌شود. این بیماری قابل سرایت از دام اهلی به حیوانات وحشی است و در مکان‌هایی که دام اهلی در تماس با حیوانات وحشی است یا از آبشخورهای مشترک استفاده می‌کند قابل مشاهده است و در چند سال گذشته به معضلی برای حیات وحش تبدیل شده است.
کنترل بیماری طاعون نشخوارکنندگان بسیار دشوار است چون هم دام و هم حیات وحش به طور مداوم در حال جابه‌جایی هستند و با این کار حیوان مبتلا ویروس را در بخش وسیعی پخش می‌کند البته همه‌گیری PPR با کنترل جابه‌جایی حیوانات، دفع صحیح لاشه و استفاده از واکسن قابل کنترل است. مؤثرترین روش برای کنترل این بیماری، واکسیناسیون است که باید در مناطق اندمیک (بومی) قبل از شروع فصول بارانی به صورت سالانه تکرار شود.
از آنجا که طاعون نشخوارکنندگان کوچک به شدت واگیردار است؛ از این رو اگر از شیوع بیماری در یک منطقه پیشگیری نشود و دام‌ها در آن منطقه تردد داشته باشند، شاهد تلفات گسترده‌ای خواهیم بود و چون کنترل آن به علت جابه‌جایی مداوم دام و حیات وحش دشوار است؛ بنابراین پیشگیری بسیار مهم است. یکی از گسترده‌ترین شیوع این بیماری حدود دو سال گذشته بود که موجب تلف شدن ۲۵۰ رأس کل و بز و قوچ و میش در استان های مختلف کشور از جمله البرز، سمنان، فارس، یزد، چهارمحال و بختیاری، اصفهان، خراسان رضوی و خراسان شمالی شد.
البته نخستین مورد بیماری به صورت همه گیر در ایران به سال ۱۳۷۳ برمی‌گردد که در آن سال دو گله در استان ایلام درگیر آن شدند. بعد از آن هم گزارش‌های زیادی از وقوع این بیماری در استان‌های مختلف کشور شنیده شد و همچنان هم شنیده می‌شود؛ به طوری که آخرین خبر شیوع طاعون نشخوارکنندگان کوچک حدود یک ماه پیش در پارک ملی بمو در استان فارس منتشر شد که بنابر اعلام اداره کل محیط زیست استان فارس سه رأس گونه حیات وحش در این بیماری تلف شدند که با اقدامات صورت گرفته از شیوع آن جلوگیری شده است.
کارشناسان دامپزشکی شهرستان شیراز کانون بیماری طاعون نشخوار کنندگان دام‌های اهلی را روستای دودج اعلام کرده بودند، هر چند آسیب‌های این بیماری به بخشی از پارک ملی بمو سرایت کرد اما با تلاش متخصصان دامپزشکی و کارشناسان محیط زیست تاکنون تلفات کمی در حیات وحش مشاهده شده است.
واکسیناسیون دام‌های اهلی جزو وظایف سازمان دامپزشکی است و باید سالانه انجام دهند، البته آنها هم محدودیت هایی دارند بنابراین پوشش واکسن زدن ۱۰۰ درصدی نیست.مدیر کل دفتر حفاظت و مدیریت حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست درباره بیماری طاعون نشخوارکنندگان کوچک در پارک‌های ملی و مناطق حفاظت شده به خبرنگار محیط زیست ایرنا گفت: حدود دو تا سه هفته پیش گزارشی از وجود بیماری طاعون نشخوارکنندگان کوچک در پارک ملی بمو استان فارس گزارش شد، تعداد محدودی از حیات وحش تلف شدند که با اقدامات مشترک میان دامپزشکی و محیط زیست بیماری مهار شد.
غلامرضا ابدالی افزود: طاعون نشخوارکنندگان کوچک بیماری مشترک بین دام و حیات وحش است؛ در واقع از دام اهلی به حیات وحش سرایت می‌کند. اگر دامی دارای ویروس طاعون باشد و وارد مراتع و زیستگاه حیات وحش شود و از آبشخور مشترک استفاده کند، اینجاست که آبشخور آلوده می‌شود و وقتی که حیات وحش هم از آن آبشخور استفاده کند بیمار می‌شود.
به گفته وی، دام‌های اهلی باید واکسینه شون، اما چون پوشش واکسن زنی برخی از این دامداران کامل نیست از این رو شاهد شیوع طاعون میان دام‌ها و در ادامه حیات وحش هستیم.
وی اظهارداشت: به علت جابه‌جایی سریع حیات وحش کنترل این بیماری کار بسیار دشواری است؛ بنابراین پیشگیری بهترین راه است که با واکسیناسیون دام اهلی به راحتی می توان مانع شیوع این بیماری هم میان دام‌های اهلی و هم حیات وحش شد.
وی ادامه داد: از آنجا که سازمان دامپزشکی متولی سلامت دام‌های اهلی است، از این رو کار واکسیناسیون سالانه دام جزو وظایف این سازمان تعریف شده است که باید به طور مرتب انجام دهد، برای این منظور همکاری خوبی میان دو سازمان حفاظت محیط زیست و دامپزشکی وجود دارد و جلسات متعددی را با آنها برگزار کرده‌ایم.
ابدالی در پاسخ به اینکه اگر واکسیناسیون به طور مداوم انجام می‌شود پس چرا همچنان شاهد بروز طاعون میان دام و حیات وحش هستیم، گفت: واکسیناسیون دام‌های اهلی جزو وظایف سازمان دامپزشکی است و باید سالانه انجام دهند البته آنها هم محدودیت‌هایی دارند؛ بنابراین پوشش واکسن زدن ۱۰۰ درصدی نیست اما در این زمینه نامه‌نگاری‌های زیادی انجام داده‌ایم تا دام‌ها سالانه به طور کامل در مقابل این بیماری واکسینه شوند.
