ﻧﺨﻞ ﺗﻨﻬﺎ ﺩﺭﺧﺘﯽ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺍﮔﺮ ﺳﺮﺵ ﺭﺍ ﻗﻄﻊ ﮐﻨید، می‌میرد؛ ﺑﺮﺧﻼﻑ بسیاری از ﺩﺭﺧﺖ ﻫﺎ ﮐﻪ ﺳﺮﺷﺎﻥ ﺭﺍ ﮐﻪ میزنی ﺑﺎﺭ ﻭ ﺑﺮﮒ ﺷﺎﻥ ﺑﯿﺶ ﺗﺮ ﻫﻢ می‌شود، اما سر نخل‌ها را که بزنی از بین می‌روند! این همان روشی بود که ارتش عراق در زمان حمله به جنوب ایران نیز انجام می‌داد، بریدن سر نخل‌های جنوب ایران. آن روز‌ها ایران و عراق رقبای جدی یکدیگر در صادرات خرما محسوب می‌شدند و ارتش عراق سعی می‌کرد با نابود کردن نخلستان‌های ایران به رقیب دیرین خود در صادرات خرما صدمه وارد کند. حالا بیش از ۳۰ سال از پایان جنگ گذشته، اما به نظر می‌رسد هم چنان مساله نخلستان‌های جنوب ایران، بخشی از مشکل کشور است؛ فقط این بار به جای ارتش رژیم بعث عراق، فقر و تنگدستی و بحران آب به سراغ این سرزمین آمده است.
اولین نشانه‌های حراج نخل‌ها در شبکه‌های اجتماعی
ماجرا این بار، اما از ویدیوی ۴۷ ثانیه‌ای شروع شد. در ویدئو یک بیل مکانیکی داشت نخلی را از دل خاک بیرون می‌آورد و مردی با لهجه گرم جنوبی‌اش از صادرات نخل‌های استان بوشهر به کشور‌های عربی می‌گفت.
او علت را کم‌آبی و در برخی نقاط بی‌آبی اعلام و پیش‌بینی کرد با بی‌آبی پیش‌رو تا سال آینده، کل اهالی روستا مجبور می‌شوند نخل‌های خود را بفروشند، نخل‌هایی که معیشت روستاییان را تامین می‌کنند.
تصاویر منتشرشده در فضای مجازی حاکی از صادرات نخل‌های منطقه رودفاریاب شهرستان دشتستان استان بوشهر به کشور‌های عربی به دلیل خشکسالی بود. اقدامی که منجر به تخریب گسترده نخلستان‌های بوشهر شده، اما قانونی به نظر می‌رسد. در نهایت وقتی کار به پیگیری رسانه‌ها رسید، مسولان بخشی از ادعای مطرح شده در این فیلم مبنی بر صادرات نخل را تأیید کردند، اما این که صادرات به‌خاطر خشکسالی است و نخل‌های بارور صادر می‌شوند، تکذیب شد.
نماینده سابق تایید کرد، دادستان تکذیب
«محمد باقر سعادت»، نماینده سابق مردم دشتستانِ بوشهر در مجلس با تایید قطع درختان این شهرستان و صادرات آن به کشور‌های حوزه خلیج فارس گفت که این اقدام به خاطر عدم تعیین آب مورد نیاز و خشکسالی در منطقه صورت گرفته است. او هم چنین گفته که این اقدام با مجوز قانونی جهادکشاورزی استان انجام شده است. «محمدباقر سعادت» هم چنین گفت که درختان قطع شده نخل مربوط به بوشکان بوده و نخلداران منطقه نتوانسته اند آب مورد نیاز آن‌ها را تامین کنند، در نتیجه این درختان را قطع کرده و به کشور‌های حوزه خلیج فارس فروخته اند. او از تعداد درختانی که به این ترتیب قطع شده اند نیز اظهار بی اطلاعی کرد.
در ادامه، اما دادستان شهرستان دشتستان در توضیحاتی به تکذیب ادعا‌ها مبنی بر فروش درخت‌های نخل این شهرستان و صادرات به کشور‌های حوزه خلیج فارس پرداخت. وی با بیان اینکه این نخل‌ها غیرمثمر و دارای محصول با کیفیت پایین بوده‌اند، گفت: «فردی که صاحب این درخت‌های نخل بوده، حدود ۱۸ درخت را به دلیل بی‌کیفیت بودن محصول به قیمت هر کدام حدود یک میلیون و ۵۰۰ هزار تومان می‌فروشد و کارشناسان جهاد کشاورزی نیز غیرمثمر بودن و نداشتن صرفه اقتصادی نخل‌ها را تایید کرده‌اند.»
دادستان دشتستان هم چنین گفت که صادرات نخل صرفا با مجوز جهاد کشاورزی صورت می‌گیرد و جهاد کشاورزی تنها در مورد محصولات غیرمثمر چنین مجوزی صادر می‌کند و این اقدام هم تشریفات پیچیده‌ای دارد.
این سخنان، اما در حالی گفته شدند که صداوسیمای استان بوشهر نیز در گزارشی با اشاره به فروش نخل‌ها در این استان، به نقل از کشاورزان گزارش داده بود که بی‌آبی عامل اصلی افزایش فروش نخل شده و هر نخل را به قیمت یک و نیم میلیون تومان می‌فروشند.
مهر تایید انجمن ملی خرما بر مساله فروش نخل‌های جنوب.
اما این همه ماجرا نبود و در ادامه این تایید و تکذیب‌ها این بار نوبت به «رئیس انجمن ملی خرما» رسید. «محسن رشید فرخی» درپاسخ به این پرسش که در فضای مجازی ویدئویی منتشر شده که نخل‌های خرما بعد از کندن از ریشه به کشور‌های حاشیه خلیج‌فارس صادر می‌کنند، گفت: «متاسفانه باید این خبر را تایید کنم صادرات نخل از ایران به کشور‌های حاشیه خلیج‌فارس در شهر‌های جنوبی کشور به‌ویژه بوشهر، صورت گرفته است و هنوز هم ادامه دارد.» رئیس انجمن ملی خرمای ایران خبر خرید نخل ایران توسط کویت و قطر را تائید کرد و گفت صادرات نخل از ایران به کشور‌های حاشیه خلیج‌فارس در شهر‌های جنوبی کشور به ویژه بوشهر، صورت گرفته و هنوز هم ادامه دارد.
او بابیان این که در سطح وسیع صادرات نخل صورت نمی‌گیرد، گفت: «صادرات نخل با وجود محدودیت‌هایی که وزارت جهاد کشاورزی اعمال کرده است اجرا می‌شود. باید جلوی این مساله تا تبدیل به یک شغل نشده است گرفته شود.»
رشیدفرخی ادامه داد: «به این نکته توجه کنیم که درخت نخل توانایی سازگاری با رطوبت کم و کم‌آبی را دارد. پس این اظهارات که این درختان خشک و غیرمثمر هستند از اساس درست نیست اگر چنین است چرا این درختان از ریشه کنده می‌شوند؟ حتی اگر بپذیریم این درخت‌ها غیرمثمر هستند کندن و جابه جا کردن آن نباید صورت بگیرد چراکه باعث تخریب محیط زیست می‌شود از این‌رو لازم است که این مساله را قاچاق تلقی شود و با کسانی که اقدام به چنین کاری می‌کنند به شدت مقابله کنیم. نمی‌توان منکر خشکسالی کشور و کم‌آبی شهر‌های جنوبی شویم، اما فراموش نکنیم که باغات نخل جزو سرمایه‌های ملی کشور محسوب می‌شوند و نباید به هر بهانه‌ای اجازه خروج آن‌ها داده شود.»
فروش نخل‌ها مجوز دارد یا ندارد؟
پیش از این نیز «خسرو عمرانی»، معاون سازمان جهاد کشاورزی استان بوشهر، فروش نخل را تایید کرده بود، ولی گفته بود این کار با مجوز صورت می‌گیرد و نخل‌ها برای صادرات به کشور قطر فرستاده می‌شوند.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی افزوده که «متقاضی درخواست صادرات نخل را می‌دهد، باغ‌هایی خاص و ارقامی مشخص انتخاب می‌شوند، همچنین باید نوع نخل‌های صادراتی از جنس ممنوعه نباشد.»
او از صدور ۶۰۰مجوز صادرات به شیخ‌نشین قطر خبر داده، اما درباره صادرات نخل در روستای رودفاریاب ابراز بی‌اطلاعی کرده و گفته که «شاید این افراد در حال جابجایی نخل‌ها در سطح کشور هستند، اما فقط مجوز برای باغ نخل در دالکی دشتستان گرفته شده است و این مورد نیز مورد پیگرد این سازمان نیز قرار خواهد گرفت.»
این مقام سازمان جهاد کشاورزی همچنین صادرات نخل به دلیل بی‌آبی را تکذیب کرده و گفته صادرات هر نوع نخلی قانونی نبوده و فقط برخی از نخل‌ها قابل صادرات هستند. او، اما در ادامه رابطه بین «بی‌آبی» و «خروج نخل از نخلستان‌ها» را تأیید کرده و گفته باغداران نخلستان در فاریاب ۱۸ درخت نخل را به علت کم‌آبی به فضای سبز داده‌اند.
آبادان قبل جنگ ۶ میلیون نخل داشت و حالا یک میلیون نخل دارد
از سوی دیگر، جاسم حزباوی، رئیس هیأت مدیره اتحادیه نخلداران استان خوزستان، نیز از بحران نخلستان‌ها در این استان خبر داده بود و گفته بود آبادان قبل از جنگ شش و نیم میلیون نفر نخل داشته و الآن به یک میلیون نفر نخل رسیده است. او همچنین با اعلام اینکه نخل‌های منطقه شادگان کلا تلف شده است، گفته بود: «بالادست رود مارون سد زده اند و اصلا آبی به شادگان نمی‌رسد. نخیلات آبادان و خرمشهر را هم آب شور از بین برده است.»
این تایید و تکذیب ها، اما در حالی رخ می‌دهد که در بهار سال ۱۴۰۰ رئیس اداره بندر و دریانوردی گناوه از صادارت یک محموله اصله درخت نخل به میزان یک هزار تن از این بندر به کشور کویت خبرداد.
۶ خرداد سال جاری، داوود بهادری رئیس اداره بندر و دریانوردی خبر داده بود که «این محموله اصل نخل که طبیعی و عمده آنان حالت تزئینی داشته است، به وسیله یک فروند دوبه و توسط بخش خصوصی از اسکله این بندر بارگیری و به مقصد کشور کویت ارسال شد.»
دورخیز قطر برای ۲۰۲۲ با نخل‌های ایرانی
از سوی دیگر خبر صادرات درختان نخل ایران به قطر در حالی این روز‌ها مطرح شده است که دولت قطر کاشت درختان نخل در امتداد بزرگراههای این کشور را در راستای هدف توسعه پوشش گیاهی سبز برای طرح «قطر ۲۰۲۲» در دستور کار خود قرار داده و با واردات درخت نخل این برنامه را پیش می‌برد.
معاون بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی بوشهر نیز پیش از این گفته بود که از ابتدای سال ۹۷ تاکنون ۳ هزار و ۷۴۷ اصله نخل از استان بوشهر به کشور قطر صادر شده است، او گفته بود که: «قطری‌ها از این نخل‌ها برای توسعه فضای سبز مربوط به جام جهانی استفاده می‌کنند. ما معتقدیم که اساسا جام جهانی قطر یک فرصت اقتصادی برای تمام کشور ما است و استان بوشهر نیز می‌تواند در حوزه توسعه فضای سبز جام جهانی از این فرصت استفاده کند.»
هر اصله درخت نخل چند؟
درخت نخل از جمله درختان پرطرفدار در حاشیه خلیج فارس و جنوب اروپا است. این درختان هرچند به جهت انواع و اندازه آن دارای قیمت‌های متفاوتی هستند، اما قیمت متوسط هر درخت نخل در خارج از مرز‌های ایران، ۵۰۰ تا ۲۰۰۰ دلار است و دلیل تفاوت قیمت نیز مربوط به مدل‌های مختلف و تزیینی بودن یا به باروری درخت مربوط است. اگر ارزش درخت را با دلار ۲۷ هزار تومانی نیز محاسبه کنیم ارزان‌ترین گونه این درخت ارزشی حدود ۱۳ میلیون و پانصد هزار تومان و در بالاترین گونه رقمی معادل ۵۴ میلیون تومان ارزش آن است.
بر همین اساس این که این درختان بنا به ادعای داخل ویدیو اول به قیمت یک میلیون و ۵۰۰ هزار تومان قرار است صادر شوند دور از واقعیت به نظر می‌رسد مگر این که فرض کنیم چندین واسطه در این میان حضور دارند.
از سوی دیگر گفته می‌شود ثمره یک نخل در بدترین حالت و بی رونق‌ترین زمان سالی حدود یک میلیون تومان است و قیمت یک اصله نخل در باغات این بخش بالغ بر ۵ میلیون تومان است و ادعای فروش هر اصله نخل به بهای یک میلیون و پانصد هزار تومان کمی دور از ذهن به نظر می‌رسد.
اما از سوی دیگر مساله بحران آب نیز یکی از عواملی است که بسیاری آن را دلیل کافی برای نابودی نخلستان‌ها و انگیزه‌ای برای فروش نخل‌ها می‌دانند.
آیا خشکسالی دلیل کافی برای فروش نخل‌ها و تاراج نخلستان هاست؟
این فرضیه که نخلستان‌های منطقه رودفاریاب شهرستان دشتستان استان بوشهر به دلیل خشکسالی در حال نابودی هستند و در این شرایط نیز برخی مردم که آبی برای آبیاری نخلستان‌های خود در اختیار ندارند و دچار مشکلات معیشتی شده اند و حالا ناچارند که برای امرار معاش تا زمانی که نخل‌ها هنوز به طور کامل از بین نرفته اند، آن‌ها را به کشور‌های حوزه خلیج فارس بفروشند نیز فرضیه جدی در این مساله است.
۷ هزار نخل در شادگان خشک شده اند
نماینده مردم شادگان در مجلس نیز در شهریور سال جاری به «مهر» گفته بود که بنا به اعلام جهاد کشاورزی شادگان، حداقل ۷ هزار نخل این شهرستان از بین رفته اند. در ضمن علاوه برخشکسالی و کم‌آبی مساله شور شدن آب بالادست در حوضه کارون و گتوند هم منجر می‌شود تا آب شور برای آبیاری نخیلات به شادگان برسد و این باعث تشنه‌تر شدن و خشکی نخل‌ها می‌شود.
از سوی دیگر «خدارحم امیری زاده»، رئیس جهاد کشاورزی خوزستان، در حالی که خیر از خشک شدن پنج هزار هکتار از نخل‌های شادگان داده بود به جماران گفته بودکه: «دلایل متعددی وجود دارد برای این که یک نخل خشک شود و یکی از آن‌ها تنش آبی و یا نرسیدن آب به نخل‌ها است. نمی‌شود همه این‌ها را تعمیم بدهیم و مثلا بگوییم امسال آب به آن‌ها نرسیده است.»
او هم چنین گفته بود که «من هزاران نخل را در دشت خوزستان می‌بینم که در این فصل حتی یک قطره آب هم نخورده، ولی خشک نشده اند. بنابر این یک فرآیند چند ساله و عوامل متعددی بوده که این نخل‌ها خشک شده اند.»
به نظر می‌رسد در نهایت، اما فاجعه‌ای که تابستان سال جاری صحنه‌های دلخراشی از مرگ ماهی‌ها و گاومیش‌ها در هورالعظیم و شادگان را به تصویر کشیده بود، حالا نخل‌های سر به فلک کشیده را به دلیل بحران و تنش آبی به زمین می‌اندازد.
فرقی نمی‌کند که دست بشر این درختان مهم برای آب و خاک ایران را از ریشه جدا کند و برای صادرات بفرستد یا به دلیل بی آبی این نخل‌ها قد خم کنند، در هر دو حال این فروافتادن یک معنا دارد و این که نخل‌های ۱۰ تا ۱۲ ساله این سرزمین از دست می‌روند و این یعنی از دست رفتن سرمایه ۱۰ تا ۱۲ ساله‌ای که منابع با ارزش آب، خاک و نیروی انسانی کشور برای آن صرف شده است.
بحران آبی، اما این بار فقط نخل‌ها را به نابودی نمی‌کشد بلکه نابودی این نخل‌ها به هر بهانه‌ای که باشد معنای آن نابودی یکی از شریان‌های تنفس جنوب و فرسایش مضاعف خاک است. نابودی این نخل‌ها آتشی می‌شود که دودش به چشم همه این سرزمین می‌رود.
