شکل گیری شرکتهای دانش بنیان و اهداف آن در ایران و جهان

در واقع می‌توان گفت که این دسته از شرکت‌ها موتور رشد و توسعه هر کشور در حال توسعه‌ای محسوب می‌شوند. این شرکت‌ها موجب رونق و شکوفایی هستند و قطعا باعث پیشرفت دانش کشور می‌شوند.

تاریخچه روی کار آمدن عبارت «دانش بنیان» در جهان:

تاریخچه روی کار آمدن این دسته از شرکت‌ها به سال ۱۹۷۹ میلادی برمی گردد. در این سال پژوهشگری به نام «لیتل» اولین تحقیقات خود را برای ایجاد شرکت‌های دانشبنیان آغاز کرد و با بهکار بردن عباراتی نظیر «شرکت‌های فناوری محور» توانست شرکتی جهت بررسی و توسعه اختراعات علمی، دانش و نوآوری‌ها تاسیس کند.

از آن زمان تا به اکنون عبارت‌هایی نظیر «سازمان‌های دانش محور، شرکت‌های مبتنی بر فناوری‌های پیشرفته، شرکت‌های دانش مبنا، کسب و کار دانش محور، شرکت‌های مبتنی بر فناوری‌های نوین، سازمان‌های مبتنی بر نوآوری» رواج پیدا کرد که مصداقی از شرکت‌ها در نظر گرفته میشوند.

سهامداران این شرکتها، اغلب متخصصان و افراد تحصیل کرد‌های هستند که با فراگیری علوم و دانش و نوآوری‌ها موفق به ارائه یک خروجی غیرنقدی میشوند. این خروجی میتواند اموال معنوی همچون حق اختراع، طرح‌های صنعتی، دانش‌های فنی، نرم افزار‌ها و … باشد.

تاریخچه ثبت مصوبه حمایت از شرکت‌های دانش بنیان در ایران:

در کشور ما قانون حمایت از این شرکت‌ها و تجاری‌سازی اختراعات و توسعه نوآوری‌ها در تاریخ ۵ آبان، سال ۱۳۸۹ مشتمل بر سیزده ماده و شش تبصره برای رشد و توسعه اقتصاد کشور مورد بررسی قرار گرفته و به تصویب مجلس رسید و سپس ۲۵ روز بعد مورد تأیید شورای نگهبان قرار گرفت و جهت اجرای این مصوبه به مجلس شورای اسلامی ابلاغ شد.

در مصوبه قانون جمهوری اسلامی، این دسته بندی به این شکل تعریف شده اند:

سازمان و شرکت مبتنی بر دانش، یک مؤسسه خصوصی یا تعاونی می‌باشد که با هدف توسعه اقتصاد دانش محور، هم افزایی علم و ثروت، تحقق و گسترش اختراعات و نوآوری‌های علمی و اقتصادی، تجاری سازی نتایج اختراعات تشکیل می‌شود.

لازم به ذکر است که آیین نامه تشخیص صلاحیت مؤسسات و شرکت‌های مبتنی بردانش، بر اساس هدف و رویکرد خروجی محوری که دارد، بنا شده است و طبق بند ۵ ماده ۱ مؤسسات مبتنی بردانش باید کالا و خدماتی را به عنوان یک خروجی طبق اهداف تعریف شده؛ عرضه کنند. باید اضافه کنیم که در آیین نامه تشخیص صلاحیت این شرکت¬ها، ویژگی کالا‌ها به ۳ شکل تشریح شده است. این سه شکل عبارتند از:

۱- محصول در حیطه فناوری‌های متوسط به بالا می‌باشد؛

۲- محصول دارای یک سری پیچیدگی فنی می‌باشد و تولید و تداوم آن به تحقیق و توسعه بیش‌تر نیازمند می‌باشد؛

۳- عمده ارزش افزوده محصول یا همان کالای خروجی شرکت مبتنی بردانش ناشی از دانش فنی و نوآوری می‌باشد.

حقوق مالکیت فکری و آرندی:

هر محصول و یا خدماتی که ما در زندگی خود از آن‌ها بهره می‌بریم؛ نتیجه یک سری نوآوری‌های کوچک و بزرگ می‌باشد. در واقع مانند یک زنجیره نوآوری‌ها و دانش‌ها به هم وصل شده اند و در نهایت برای ایجاد یک خروجی نوین شده است. از آن جایی که این نوآوری‌ها تلاش پژوهش‌های فکری و دانش می‌باشد؛ از این رو شرکت‌های مبتنی بر دانش، قادر هستند که مالک اختراعات و دارای¬‌های فکری خود شوند و آن‌ها را به ثبت برسانند.

مهم‌ترین ویژگی‌های شرکت‌های دانش بنیان:

شرکت‌های دانش محور، دارای یک طرح و ایده‌ای نوین می‌باشند تا موجب رشد و توسعه اقتصاد کشور شوند. مهم‌ترین آن‌ها شامل موارد زیر است:
خلق ایده‌های جدید بر پایه فناوری کشور

اولین و مهم‌ترین ویژگی شرکت‌های دانش محور، داشتن طرح و ایده‌های جدید بر پایه دانش و فناوری‌های کشور می‌باشد. در واقع میزان خلق ایده‌ها و نوآوری‌ها در داخل هر کشور به میزان سطح دانش و فناوری‌های همان کشور بستگی دارد. به منظور ایجاد یک طرح خلاقانه و نوین در داخل کشور باید محیط مناسب برای آزمایش و ارائه آن فراهم باشد. در صورتی که طرح با سطح فناوری و زیر ساخت‌های کشور ایران مغایرت داشته باشد؛ حمایت از آن‌ها امکان پذیر نخواهد بود.

پایداری دانش و نوآوری در مقابل تحولات جهانی

پایداری دانش و نوآوری در برابر تحولات جهانی، یکی دیگر از ویژگی‌های مهم شرکت¬های دانش محور می‌باشد. موارد ذکر شده در سازمان WTO، باعث بالا رفتن عمر این شرکت‌ها می‌شود و نگرانی شرکت‌ها از بابت تغییر دنیای سیستمی را برطرف خواهد کرد. در واقع از آن¬جایی که اساس این شرکت‌ها، دانش نوین می¬باشد؛ از این رو باید شرکت‌های دانش‌محور در مقابل تغییراتی که ممکن است در آینده‌ای نزدیک در دنیای سیستمی رخ دهد؛ مقاومت کنند.

نداشتن هیچ گونه مالکیت ملموس

شرکت‌های دانش محور برخلاف شرکت‌ها و کسب و کار‌های تجاری هیچ گونه مال و املاکی مانند زمین، تجهیزات، ماشین‌آلات و … نیستند. چرا که این شرکت¬ها فقط بر اساس فناوری و تخصص¬های علمی و پژوهشی بنا شده است و بر روی دانش خود تمرکز دارد. لازم به ذکر است که این شرکت‌ها به دلیل دانش¬محور بودن و نداشتن هیچ¬گونه مال ملموسی، دارای اظهارنامه مالیاتی یا درآمدی نیز نخواهند بود.

داشتن خروجی نوین

این شرکت‌ها باید دارای یک خروجی مشخص و نوینی باشند. در واقع محصولات این مؤسسات باید به تولید برسند؛ و یا اینکه در حد نمونه آزمایشگاهی ساخته شود. محصول و یا خدمات شرکت‌های مبتنی بر دانش باید از سطح دانش و فناوری¬های بالایی برخوردار شده باشند. در صورتی که در سطح معمولی و عادی مطرح شود؛ مورد حمایت قرار نمی‌گیرد.

طی سال‌های گذشته به موجب روی کار آمدن شرکت‌های دانش محور، ارائه خدمات با کیفیت بسیار اهمیت پیدا کرده است. ماهیت علمی این شرکت¬ها و موسسات، باعث شده که قشر اساتید دانشگاهی و اعضای هیات علمی دانشگاه‌ها نقش بسیار مهمی در ایجاد این شرکت¬ها داشته باشند و اساتید دانشگاه¬ها و اعضای هیات علمی نقش مهمی را در آن ایفا نمایند.

گزراشی از تعداد شرکت‌های مبتنی بر دانش در ایران:
در حال حاضر شرکت‌های مبتنی بر دانش مورد تأیید، باعث اشتغال زایی برای ۸۶ هزار نفر در کشور ایران شده است. علاوه بر این میزان فروش مؤسسات دانش¬محور در سال گذشته، بیش از ۱۷ هزار میلیارد ثبت شده است.

انواع محصولات و خدمات شرکت‌های دانش محور:

محصولاتی که در حوزه‌های کالا‌ها و خروجی شرکت‌های مبتنی بر دانش قرار می‌گیرند؛ شامل موارد زیر می‌باشد:
• محصولات و یا خدمات فناوری در حوزه‌های زیستی، پزشکی، کشاورزی، صنعتی و محیط زیستی
• فناوری نانو از جمله کالا‌ها و مواد اپتیک و فوتونیک و مواد، قطعات و سامانه¬های وابسته به آن؛
• مواد پیشرفته صنعتی، ساختمانی و … از جمله فلزات، پلیمرها، کامپوزیت ها، سرامیک ها؛
• محصولات و تجهیزات پیشرفته ساخت، تولید و آزمایشگاهی، دارو‌های پیشرفته؛
• محصولات الکترونیکی و کنترلی از جمله میکروالکترونیک ها، قطعات کنترلی، مدارها، سخت¬افزار کامپیوتری و ….
• نرم افزار‌های و برنامه‌هایی در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات؛
• محصولاتی در حوزه مهندسی پزشکی، هوا فضا از جمله پرنده‌ها، ماهواره ها، موشک‌ها و سایر حوزه‌ها و دسته بندی‌هایی که کالا و یا خدمات در آن سهمی نداشته، اما فناوری‌های نوین و ظهور ایده‌های نوآورانه بنیان در آن ها، نفوذ کرده است. به¬طور مثال ایده‌ها و طرح‌هایی در حوزه نفت و گاز، عمران و حمل و نقل، برق، آب و هوا، معدن کشاورزی، انرژی¬‌های هسته‌ای و تجدیدپذیر و … می¬توانند مورد تأیید کارشناسان قرار بگیرد..

هدف از راه‌اندازی شرکت‌های دانش‌بنیان:

حمایت‌های قانونی از شرکت‌های دانش بنیان:

۱- معافیت از پرداخت مالیات و عوارض، حقوق گمرک سود بازرگانی و عوارض صادراتی به مدت ۱۵ سال؛
۲- تأمین تمام یا بخشی از هزینه¬های تولید و عرضه و یا به‌کارگیری نوآوری و فناوری با اعطای تسهیلات کم بهره یا بدون بهره بلندمدت و یا کوتاه¬مدت؛
۳- اولویت استقرار واحد‌های پژوهشی و فناوری و مهندسی و تولیدی شرکت‌ها و مؤسسات دانش بنیان؛
۴- اولویت واگذاری تمام یا بخشی از سهام مرکز و مؤسسات پژوهشی دولتی قابل واگذاری؛
۵- ایجاد پوشش بیمه‌ای مناسب برای کاهش خطرپذیری محصولات دستاورد‌های دانش نوآوری و فناوری در تمام مراحل تولید عرضه و به کارگیری.
۶- تسهیل شرایط مناقصه در موضوعات مرتبط با این قانون و تمهید امکان مشارکت شرکت¬ها و موسسات موضوع قانون مزبور. (ماده۳ قانون حمایت از شرکت‌ها و موسسات دانش¬بنیان تجاری¬سازی نوآوری‌ها و اختراعات)

مهم‌ترین مزایا و امتیازات شرکت‌های دانش بنیان:

یکی از مهم‌ترین مزیت‌ها و امتیازات شرکت‌های مبتنی بر دانش، ایجاد فرصتی بسیار طلایی برای مورد حمایت قرار گرفتن از سوی دولت می‌باشد.
در صورت نوین بودن طرح و ایده شرکت‌های دانش محور، سازمان‌های دولتی، به جهت پیشرفت اقتصاد کشور از آن‌ها حمایت می‌کند. از دیگر مزیت‌ها و امتیازات شرکت‌های مبتنی بر دانش می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.

با تأیید و مورد حمایت قرار گرفتن ایده و طرح نوین شرکت‌های دانش محور، این شرکت ها، از پرداخت مالیات، عوارض و هم چنین پرداخت‌های گمرکی به مدت زمان ۱۵ سال معاف می‌شوند.

با تأیید صلاحیت شرکت‌های مبتنی بر دانش، امکان کسب وام‌هایی جهت تولید محصولات و یا عرضه خدمات به¬صورت پرداخت¬های بلندمدت بدون هیچ¬گونه بهره بانکی برای چنین شرکت‌هایی فراهم می¬‌شود.

به چنین شرکت‌هایی، در خصوص راه اندازی واحد‌های فناوری، پژوهشی، پارک علم و فناوری، تخصیص آزمایشگاه و بسیاری از موارد دیگر اولویت داده می¬‌شود.
با تأیید طرح و ایده‌های نوین و نوآورنه شرکت‌های مبتنی بردانش، امکان بیمه شدن محصولات، به جهت کاهش خطر-پذیری آن‌ها ایجاد می‌شود.

از جمله مزیت‌های شرکت‌های دانش محور می‌توان به دریافت مشاوره‌های مالیاتی و حسابداری رایگان از سوی سازمان ها، بخشودگی جرایم عدم بیمه، امریه نظام وظیفه، جایگزین شدن پروژه‌ها به جای خدمت سربازی، حمایت از حضور در نمایشگاه‌های خارجی و بین المللی و … اشاره کرد.
لازم به ذکر است؛ صندوق نوآوری، شکوفایی و استعدادیابی کشور ایران در راستای حمایت از ایده‌های نوین، بین ۳۰۰ میلیون الی ۵ میلیارد تومان تسهیلات تجاری سازی محصولات و خدمات، به چنین شرکت‌های دانش محور اعطا می‌کند. جهت ارائه این تسهیلاتی، حدودا ۱۲ بانک و ۹ صندوق پژوهش با صندوق تجاری¬سازی و نوآوری‌ها همکاری می‌کند. نرخ سود وام صندوق نوآوری و شکوفایی، از نرخ سود بانک‌ها بسیار پایین‌تر است که این مزید بر علت شده تا تعداد متقاضیان شرکت¬های مبتنی بر دانش در ایران سالانه بالاتر رود.
منبع:فصلنامه نشریه ارتباطات