رانندگان با سطح هوش هیجانی بالاتر، ایمن‌تر رانندگی می‌کنند
مخاطب۲۴- حوادث رانندگی از عوامل اصلی آسیب، ناتوانی جسمی و مرگ در سراسر جهان شناخته می‌شوند. آمار‌ها نشان می‌دهند که سهم بالایی از تصادفات، به عوامل انسانی مربوط است؛ یعنی خود راننده. بر همین اساس، روان‌شناسی رانندگی به‌عنوان شاخه‌ای از روان‌شناسی، به بررسی نقش ذهن و احساسات انسان در حین رانندگی می‌پردازد. این شاخه تلاش می‌کند رفتار‌های نادرست و خطرناک رانندگی را با آموزش و ایجاد انگیزه اصلاح کند. مطالعات نشان داده‌اند که احساساتی مانند خشم، اضطراب یا عجله، مستقیماً بر نحوه رانندگی افراد اثر می‌گذارند و می‌توانند احتمال بروز حادثه را بالا ببرند. این موضوع زمانی اهمیت بیشتری پیدا می‌کند که بدانیم بسیاری از این ویژگی‌ها با آموزش قابل بهبود هستند.
در ایران هم آمار تصادفات نشان می‌دهد که عامل انسانی مهم‌ترین دلیل بروز حوادث جاده‌ای است. ویژگی‌های روانی راننده، مانند توانایی مدیریت احساسات، نقش بزرگی در تصمیم‌گیری پشت فرمان دارند. برای نمونه، راننده‌ای که نمی‌تواند خشم خود را کنترل کند، ممکن است به رانندگی انتقام‌جویانه روی آورد یا فاصله ایمن با خودرو‌های دیگر را رعایت نکند. یکی از مهارت‌هایی که می‌تواند به کاهش این رفتار‌ها کمک کند، «هوش هیجانی» است؛ یعنی توانایی شناخت، درک و مدیریت احساسات خود و دیگران. پژوهش‌ها نشان می‌دهند که رانندگان با سطح هوش هیجانی بالاتر، ایمن‌تر رانندگی می‌کنند و کمتر دچار رفتار‌های پرخطر می‌شوند.
در این زمینه، محسن شکوهی یکتا، استاد روان‌شناسی دانشگاه تهران، به همراه یکی از همکارانش پژوهشی را طراحی و اجرا کرده‌اند تا بررسی کنند که آیا آموزش مهارت‌های روانی-اجتماعی می‌تواند به ارتقای هوش هیجانی رانندگان کمک کند یا نه. این پژوهش با تمرکز بر رانندگان اتوبوس انجام شده که بخش مهمی از حمل‌ونقل شهری را برعهده دارند و کیفیت عملکرد آنها بر ایمنی جمعی تأثیرگذار است.
برای بررسی این موضوع، پژوهشگران از یک روش شبه‌آزمایشی استفاده کردند. آنها ۸۸ نفر از رانندگان شرکت واحد اتوبوسرانی تهران را در یک دوره ۹ جلسه‌ای شرکت دادند. این دوره شامل آموزش‌هایی درباره کنترل خشم، مدیریت استرس، پیشگیری از رانندگی انتقام‌جویانه و بهبود ارتباط مؤثر بود. پیش از شروع و پس از پایان دوره، میزان هوش هیجانی رانندگان با یک آزمون معتبر سنجیده شد تا مشخص شود آموزش‌ها چه تأثیری داشته‌اند.
نتایج تحلیل آماری پژوهش نشان داد که سطح برخی از مؤلفه‌های هوش هیجانی پس از دوره آموزشی افزایش پیدا کرده است. این مؤلفه‌ها شامل حل مسئله، خودآگاهی هیجانی، خوش‌بینی و روابط بین‌فردی بودند. به‌عبارت ساده‌تر، رانندگان پس از شرکت در این آموزش‌ها توانسته بودند بهتر با احساسات خود کنار بیایند، ارتباط بهتری با دیگران برقرار کنند و دیدگاه مثبتی نسبت به شرایط پیدا کنند.
همچنین پژوهشگران مشاهده کردند که این آموزش‌ها تأثیر قابل‌توجهی بر توانایی حل مسئله داشته‌اند. یکی از دلایل این نتیجه آن است که در جلسات آموزشی، تمرین‌های مستقیمی برای حل مسئله و همچنین بخش‌هایی درباره مدیریت خشم و استرس وجود داشته که به شکل غیرمستقیم این توانایی را تقویت کرده‌اند.
از دیگر نتایج این پژوهش، افزایش خودآگاهی هیجانی بود. یعنی رانندگان بهتر می‌توانستند احساسات خود را تشخیص دهند و واکنش‌هایشان را کنترل کنند. همچنین پیشرفت‌هایی در روابط اجتماعی و توانایی برقراری ارتباط مؤثر دیده شد. البته این آموزش‌ها در برخی حوزه‌ها مانند کنترل تکانش و انعطاف‌پذیری هیجانی تأثیر کمتری داشتند، که به گفته پژوهشگران، شاید نیاز به آموزش‌های عمیق‌تر یا زمان بیشتری داشته باشد.
این یافته‌ها به خوبی اهمیت آموزش‌های روانی-اجتماعی را نشان می‌دهند؛ آموزش‌هایی که در برنامه‌های جهانی مهارت‌های زندگی نیز توصیه می‌شوند.
پژوهشگران تأکید کرده‌اند که ویژگی‌های شناختی مانند حل مسئله و ارتباط مؤثر، بیشتر از سایر مؤلفه‌های احساسی، تحت تأثیر آموزش قرار می‌گیرند. در مقابل، ویژگی‌هایی مانند انعطاف‌پذیری یا کنترل هیجان، نیاز به تمرین و مداخلات گسترده‌تر دارند. از این‌رو، طراحی برنامه‌های دقیق‌تر و زمان‌برتر می‌تواند اثربخشی آموزش‌ها را در آینده افزایش دهد.
نتایج این پژوهش علمی در «دوفصلنامه دست‌آورد‌های روان‌شناختی» منتشر شده‌اند؛ نشریه‌ای وابسته به دانشگاه شهید چمران اهواز که به انتشار مقالات علمی در حوزه روان‌شناسی می‌پردازد.
