مرگ در فضا چطور سخت‌تر است یا در زمین؟
مخاطب ۲۴- آیا مرگ در فضا به همان شکلی است که سینماگران در هالیوود ترسیم می‌کنند؟ سال‌هاست که صنعتگران سینما سرانجام تلخ و هولناکی برای فضانوردان در فضا ترسیم کرده، اما آیا آنچه آنها به ما نشان داده‌اند، واقعیت دارد؟ در دنیای هالیوود، مرگ در فضا مساوی است با منفجر و تکه تکه شدن، اما بد نیست بدانید که آنچه در واقعیت رخ می‌دهد، بسیار هولناک‌تر از تصویری است که هالیوود ارائه می‌کند!
مرگ در فضا چگونه است؟
اگر به فیلم و سریال‌هایی که لوکیشن آنها در فضاست، علاقه‌مند باشید، حداقل نظاره‌گر مرگ یک فضانورد در شرایط بی‌وزنی بوده‌اید. در چنین فیلم‌هایی اگر لباس فضانورد پاره یا سوراخ شود، مرگ او حتمی است. آنچه به ما نشان داده شده، پر سروصدا و تکان دهنده بوده، در حالی که مرگ واقعی در فضا خاموش، آرام و بی‌صدا است.
برخلاف تصور عمومی، خلا موجب منفجر شدن بدن انسان نمی‌شود یا حداقل با سرعتی که دیده‌ایم این اتفاق رخ نخواهد داد. با این حال، مطمئن باشید که مرگ در فضا می‌تواند بسیار ترسناک‌تر از چیزی باشد که تصورش را می‌کنید.
فشار زیاد و مرگ خاموش
وقتی یک فضانورد در معرض خطر قرار بگیرد، مایعات داخل بدنش بر اثر افت فشار دچار انبساط می‌شود. به گفته ریچارد هاردینگ، رگ‌ها و عروق بدن به قدری مقاوم و جان سخت هستند که در مقابل فشار زیاد خلا سالم می‌مانند، اما همچنان یک خطر بالقوه دیگر به نام ایبولیسم جان ما را تهدید خواهد کرد. ایبولیسم یعنی مایعات داخل بدن به طور ناگهانی یخ می‌زنند.
به گفته دکتر کریس لن هارت، تمام بافت‌های بدن که حاوی آب هستند، شروع به یخ زدن می‌کنند. وضعیت فضانورد مثل غواصی می‌شود که تحت فشار بوده و تفاوتش این است که این فشار در تمام بدن احساس خواهد شد. نخستین بافت یا عضوی که تحت تأثیر قرار می‌گیرد، ریه‌ها هستند. فضانورد در شرایطی قرار می‌گیرد که فشار اطرافش به نقطه صفر می‌رسد و در این مرحله تمام اکسیژن ریه‌ها تخلیه می‌شوند. البته همچنان اکسیژن داخل خون وجود دارد.
با توجه به آنچه در کتاب داده‌های زیست فضانوردی ناسا آمده، به محض اتمام اکسیژن ریه‌ها، فرد بی‌هوش خواهد شد. همچنین به نقل از سازمان غذا و دارو آمریکا، فضانورد تنها ۹ تا ۱۲ ثانیه هوشیاری مفید دارد. در سال ۲۰۱۳ میلادی، مجله پزشکی هوا و فضا در یک تحقیق جامع تأیید کرد که افراد تنها ۱۰ ثانیه زمان برای هوشیاری دارند و سپس شاهد تاریکی مطلق خواهند بود.
همزمان با آغاز بی‌هوشی فضانورد، ایبولیسم آغاز می‌شود و بافت‌های حاوی آب شروع به یخ زدن می‌کنند. سپس بدون اینکه فشار اضافی به بدن وارد شود، آب بافت‌ها تبدیل به بخار می‌شوند. در این مرحله رگ‌ها و عروقی که در اعماق بدن قرار دارند، شروع به مقاومت خواهند کرد، اما مویرگ‌ها و بافت‌های سطحی عملیات حباب‌زایی را آغاز می‌کنند.
با آغاز حباب زایی مویرگ‌ها و بافت‌های سطحی، عضلات متورم شده و رگ‌ها مسدود می‌گردند. در پایان جریان خونی که به مغز و قلب می‌رود قطع خواهد شد و این در حالی است که بدن به وجود خون احتیاج شدیدی دارد. عملکرد روده و مثانه از کنترل فرد خارج شده و این اتفاق با فروپاشی سریع و داخلی رخ می‌دهد و به شدت کشنده خواهد بود.
تنها ۱۰ ثانیه فرصت باقی است
به محض اینکه فضانورد بی‌هوش شود، احساس خفگی به سراغ او می‌آید و در این مرحله حتی اگر فشار به حالت نرمال بازگردد، بدن در وضعیت سختی قرار دارد و نمی‌تواند به آسانی به حالت قبل برگردد. به گفته دکتر لن هارت، هیچ انسانی نمی‌تواند از این واقعه جان سالم به در ببرد و دو دقیقه نیاز است تا مرگ کارش را تمام کند.
کریس هدفیلد که یکی از فضانوردان بازنشسته ناسا بوده، معتقد است که یک انسان برای ۳۰ ثانیه می‌تواند بدون لباس در فضا زنده بماند و پس از ۹۰ ثانیه، آسیب‌ها به سراغ او آمده و دیگر فرقی با یک ماهواره نخواهد داشت. برای مثال در فیلم نگهبانان کهکشان، پیتر کوئیل با آن چهره متورمش، اثرات فیزیولوژیکی فضا را ترسیم می‌کند، اما اینکه به سرعت یخ می‌زند دروغ است.
به گفته هدفیلد، یخ زدگی و انجماد بدن در فضا، پروسه‌ای زمان‌بر خواهد بود. به طور کلی در فضا هیچ چیزی نیست و، چون خالی است، سرد خواهد بود. علاوه بر این، مولکول‌های بسیار کمی در خلا وجود دارند و به همین خاطر حرارت بدن به کندی خارج می‌شود. در شرایطی که اکسیژن به سرعت از ریه‌ها تخلیه می‌شود، مرگ حتمی است و یخ زدگی موضوعیت پیدا نمی‌کند.
مرگ بر اثر تشعشعات فضایی
با تصور اینکه از فقدان اکسیژن و یخ زدگی به استقبال مرگ نرویم، در فضا تشعشعات کیهانی وجود دارند که به شدت خطرناک هستند. البته مرگ با این پرتو‌ها فوری نیست. در سیاره زمین، میدان مغناطیسی و فقدان جو، ما را از گزند اشعه‌های یون ساز، پرتو‌های فرابنفش و کیهانی در امان نگه می‌دارند. این تابش‌های مرگبار، به دی ان‌ای آسیب می‌رساند و خطر ابتلا به سرطان را افزایش خواهد داد، اما نه در عرض چند دقیقه!
به هر حال تمام فضانوردانی که در خلا جان به جان آفرین تسلیم می‌کنند، از بی‌اکسیژنی و انجماد رنج می‌برده و پرتو‌های کیهانی نمی‌توانند ما را در چند دقیقه از بین ببرند.
پیامد‌های کاهش فشار چیست؟
همان‌طور که ملاحظه کردید، افت فشار ناگهانی می‌تواند خطرناک و هولناک باشد. بیایید نگاهی به چند حادثه واقعی بیندازیم تا با وخامت اوضاع آشنا شویم. در سال ۱۹۸۳ میلادی، جهان نظاره‌گر واقعه بایفورد دلفین بود. این اتفاق تلخ در دریای شمال برای تعدادی غواص که مشغول کار و تحقیق بودند رخ داد و طی آن چندین نفر اسیر چنگال مرگ شدند.
متاسفانه به علت بی‌احتیاطی، فشار داخل محفظه غواصان از ۱۳۰ پوند بر اینچ مربع به ۱۵ پوند بر اینچ مربع کاهش یافت و در کسری از ثانیه باعث متلاشی شدن افراد و قطع عضو آنها شد. اشتباه پیش آمده بر اثر باز و بسته کردن دریچه‌ها به هنگام جابه‌جایی بین محفظه‌ها اتفاق افتاد و حتی یکی از غواصان را به بیرون پرتاب کرد.
همچنین در سال ۱۹۶۰ میلادی، جو کیتینجر که از ارتفاع ۳۱۳۰۰ متری زمین و از روی یک بالن پرش انجام داد، به خاطر نشتی در دستکش درگیر ورود خلا شد. دست او به دو برابر اندازه واقعی‌اش رسید و خوشبختانه پس از فرود و برگشتن به حالت عادی، درمان شد. در یک اتفاق سهل انگارانه دیگر، جیم لبلانک که برای انجام یک آزمایش به داخل اتاق خلا رفته بود، شلنگ اکسیژنش جدا شد و از هوش رفت. سپس بزاق دهانش شروع به جوشیدن کرد و خوشبختانه از این حادثه جان سالم به در برد.
با این حال، تمام افرادی که کاهش فشار را تجربه کرده، خوش شانس نبوده‌اند. در سال ۱۹۷۱ میلادی و در مأموریت سایوز ۱۱، دریچه زودتر از انتظار باز شد و سه فضانورد روس با افت فشار مواجه شدند. وقتی در معرض کالبدشکافی قرار گرفتند، مشخص شد که دچار خونریزی مغزی شده، ریه آنها از بین رفته و داخل خون آنها حباب‌های گازی شکل گرفته است.
مرگ در فضا در یک نگاه
در صورتی که فردی بدون لباس مناسب در فضا رها شود، بدنش شروع به باد کردن یا متورم شدن می‌کند. مایعات دهان و داخل بینی او شروع به جوشیدن می‌کنند و در نهایت ۱۰ ثانیه بعد بی‌هوش خواهد شد. در ۸۰ ثانیه بعدی تمام بافت‌ها و به ویژه ریه از بین می‌روند و نهایتا ایبولیسم به کار پایان می‌دهد.
همان‌طور که ملاحظه کردید، واقعیت مرگ در فضا که پزشکان و فضانوردان ناسا ترسیم می‌کنند، با آنچه در دنیای هالیوود در جریان بوده، کاملا متفاوت است. برخلاف تصور عمومی، همه چیز فوری نیست و یک مرگ تدریجی و دردناک در انتظار شماست.
