چرا آمار آزمایشات غیرضروری در کشور بالاست؟
مخاطب ۲۴- خدمات آزمایشگاهی به عنوان یکی از ارکان اصلی نظام سلامت، نقشی کلیدی در فرآیند تشخیص و درمان بیماری‌ها ایفا می‌کند.
در حال حاضر، بالغ بر ۸۰۰۰ آزمایشگاه در سطوح مختلف در سراسر کشور فعال هستند که حدود نیمی از آنها تحت پوشش بخش دولتی و نیم دیگر در اختیار بخش خصوصی قرار دارند. بخش عمده خدمات در آزمایشگاه‌های خصوصی ارائه می‌شود و در مقابل، آزمایشگاه‌های دولتی بیشتر به ارائه خدمات برای بیماران بستری در بیمارستان‌ها می‌پردازند.
بنا بر آمارها، حدود ۷۰ درصد تصمیم‌های تشخیصی و درمانی بر اساس نتایج آزمایشگاهی اتخاذ می‌شود؛ عددی که نشان از جایگاه بی‌بدیل این بخش در ساختار سلامت کشور دارد. با وجود اهمیت این آزمایشات و گستردگی این خدمات، پوشش بیمه‌ای خدمات آزمایشگاهی یکی از نقاط ضعف جدی نظام سلامت محسوب می‌شود و یکی از مهم‌ترین چالش‌هایی که فعالان حوزه سلامت به آن اشاره می‌کنند، پوشش ناکافی خدمات آزمایشگاهی توسط شرکت‌های بیمه‌گر است به طوری که همتی، رئیس انجمن دکترای علوم آزمایشگاهی در این‌باره گفته بود: «بیمه‌ها تعرفه خدمات آزمایشگاهی را به درستی پوشش نمی‌دهند و در حالی که باید تنها ۳۰ درصد هزینه‌ها از سوی مردم پرداخت شود، در عمل این رقم به بیش از ۷۰ درصد رسیده است.»
هر نسخه پزشکان حاوی بیش از ۱۰ قلم آزمایش است!
علاوه بر بالا بودن هزینه‌های تشخیصی برای بیماران، یکی از مشکلاتی که نظام سلامت با آن دست و پنجه نرم می‌کند، خدمات القایی و غیرضروری است که به بیماران ارائه می‌شود. بررسی‌ها نشان می‌دهد که میانگین تجویز آزمایش در نسخه‌های پزشکی قابل توجه است به طوری که ناصحی، مدیرعامل سازمان بیمه سلامت به این خدمات غیرضروری اشاره و اظهار کرده است: «به طور میانگین در هر نسخه ۱۰.۵ قلم آزمایش تجویز می‌شود که این عدد در تهران حتی به ۱۵ قلم می‌رسد در حالی که بسیاری از این آزمایشات ضروری نیستند.»
این آمار بالا در حالی است که مطالعات جهانی نشان دادهاند که تعداد آزمایش‌های درخواستی برای هر فرد عددی میان ۱/۶ تا ۴/۱ است. براساس مطالعه‌ای که در سال ۲۰۱۴ در سوئد انجام شد تعداد آزمایش‌ها به طور میانگین در هر تجویز برابر با ۲/۴ بوده است که اختلاف بسیار فاحشی با آمار آزمایشات تجویز شده در داخل کشور ما دارد.
پوشش پایین بیمه‌ای و تجویز بالای آزمایش در هر نسخه، در شرایطی رخ می‌دهد که بسیاری از مردم به دلیل وضعیت اقتصادی و افزایش چشمگیر هزینه‌های سلامت از سبد خانوار، توانایی پرداخت هزینه‌های کامل خدمات آزمایشگاهی را ندارند و بنابراین عدم پوشش مؤثر بیمه‌ای، می‌تواند منجر به کاهش مراجعه مردم برای انجام آزمایش‌های ضروری شود؛ موضوعی که به تأخیر در درمان می‌انجامد و هزینه‌های درمانی را در مراحل بعدی افزایش می‌دهد.
هر ایرانی بیش از ۶ بار در سال آزمایش می‌دهد!
براساس اعلام حمزه‌لو، دبیر انجمن علوم آزمایشگاهی، سالانه حدود ۵۰۰ میلیون تست در آزمایشگاه‌های کشور انجام و سالانه ۱۰ درصد نیز به این آمار اضافه می‌شود!
آماری که نشان می‌دهد هر ایرانی به طور میانگین بیش از ۶ بار در سال آزمایش می‌دهد!
چرا آمار آزمایشات غیرضروری در کشور بالاست؟
یک مطالعه طی سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۵ درباره علت تجویز‌های غیرضروری آزمایش‌ها در استان البرز انجام شده که نشان می‌دهد در فاصله سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۵ تعداد آزمایش‌های آزمایشگاهی درخواستی برای دو بیمه‌ی اصلی تامین اجتماعی و سلامت که بیشترین جمعیت تحت پوشش را دارند، روند افزایشی داشته است.
بررسی‌های به عمل آمده نشان داده که دلایل تجویز بیش از حد آزمایش‌ها شامل تنبلی درمانگران (تجویز آزمایش پیش از معاینه بالینی و گرفتن شرح حال)، ناآگاهی (تجویز آزمایش به خاطر عدم وجود تشخیص اولیه) و تجویز غیرمنطقی (به دلیل عدم وجود دانش کافی در مورد انتخاب آزمایش درست) و تکرار بی مورد (به دلیـل ناآگاهی از فاصله منطقی برای تکرار آزمایش) و طمع (منفعت مالی از تجویز آزمایش) است.
چگونه می‌توان آمار آزمایش‌های غیرضروری را کاهش داد؟
یکی از مهم‌ترین ابزار‌های نظارتی بر عملکرد پزشکان، بیمه‌ها هستند که می‌توانند با انجام مداخله‌هایی، چون نظارت بر نسخ الکترونیک به کاهش آزمایشات غیرضروری کمک کنند.
از سوی دیگر معاونت درمان وزارت بهداشت که مسئول نظارت بر رفتار درمانگران و مراکز درمانی است می‌تواند به کاهش مراودات مالی بین پزشکان و آزمایشگاه‌ها کمک کند.
همچنین از طریق به کارگیری دستورالعمل‌های بالینی، رعایت حداقل توالی درخواست‌ها، ارائه بازخورد عملکرد پزشکان و آموزش به آنها، می‌توان تجویز آزمایش‌ها را منطقی کرد.
