کنکوری‌ها مراقب استرس‌های مصنوعی باشند
مخاطب ۲۴- فرصتی تا کنکور ۱۴۰۳ نمانده است. این روز‌ها بسیاری از دانش‌آموزان کنکوری در حال زدن تست‌های آخر و مرور نکته‌های طلایی هستند. روزانه با مشاور کنکور خود جلسه می‌گذارند و درباره دغدغه‌ها و ترس‌هایشان صحبت می‌کنند و به دنبال پاسخی برای این سؤال هستند: «اگه کنکور قبول نشم چی؟»
مدام جزواتش را ورق می‌زند و با استرس می‌گوید: «وای فرمولارو یادم نمیاد. من این درسارو بار‌ها خونده بودم، نکنه سر جلسه کنکورم مثل الان چیزی یادم نیاد. میترسم کنکورمو گند بزنم. اگه کنکور قبول نشم چی؟! و...»
چیزی تا کنکور ۱۴۰۳ نمانده است. این روز‌ها بسیاری از دانش‌آموزان کنکوری در حال زدن تست‌های آخر و مرور نکته‌های طلایی هستند. روزانه با مشاور کنکور خود جلسه می‌گذارند و درباره دغدغه‌ها و ترس‌هایشان صحبت می‌کنند. کنکور تبدیل به خواب و خوراک این روزهایشان شده و مدام دلشوره‌های تست‌های نزده‌شان را دارند. البته ناگفته نماند که استاد‌های هر درس هم با مهم جلوه دادن درسشان نمک به زخم دانش‌آموزان پاشیده و با یادآوری اهمیت ضریب درسشان در کنکور به بچه‌ها می‌گویند: «اگه این درسو بالای ۸۰ بزنید قطعا توی یکی از دانشگاه‌های دولتی یه رشته خوب قبول میشد، در غیر این صورت دانشگاه تورقوزآباد هم به زور قوبل میشید. پس تمام تمرکزتونو برای این درس بذارید...»
البته چشم دوختن والدین هم به نتیجه کنکور فرزندشان در ایجاد این استرس‌ها بی‌تأثیر نیست. اما چرا مقوله کنکور برای دانش‌آموز به این اندازه ترسناک و وحشت‌آور است؟ آیا این استرس‌ها واقعی است؟ استرس چه آسیبی به رتبه کنکور دانش‌آموزان خواهد زد؟ برای مهار استرس کنکور چه باید کرد؟ برای پاسخ به این پرسش‌ها با علیرضا شریفی یزدی جامعه شناس و روان‌شناس اجتماعی به گفتگو نشسته‌ایم که در ادامه مشروح آن را می‌خوانید:
چرا کنکور برای دانش‌آموزان ترسناک است؟
استرس کنکور در دهه‌های ۷۰ و ۸۰ و ماقبل از آن یک استرس واقعی بود؛ زیرا نسبت داوطلبان کنکور در آن زمان به نسبت صندلی‌های دانشگاهی بسیار زیاد و امکان قبول شدن افراد در دانشگاه بسیار پایین بود و رقابت بسیار سنگین، نزدیک و حساسی در بین شرکت‌کنندگان وجود داشت. در حالی که مدرک دانشگاهی هم در ساختن آینده افراد بسیار مؤثر بود.
در نتیجه استرس بچه‌های کنکوری در آن زمان یک استرس واقعی بود؛ اما متأسفانه به مرور زمان آموزشگاه‌های علمی آزاد و آموزشگاه‌های کنکور که بعد‌ها تحت عنوان مافیای کنکور از آن‌ها یاد شد، بر مسئله کنکور تسلط پیدا کردند. آن‌ها فضا را در مدارس به سمت و سویی بردند تا به وسیله افزایش استرس در دانش‌آموزان کنکوری، بچه‌ها را وادار به بیشتر درس خواندن کنند.
آیا استرس کنکور در قرن ۱۴۰۰ واقعی است؟
در دهه حال حاضر بخشی از استرس کنکور، تصنعی و ساختگی است که توسط اولیای مدرسه، معلمین، معلم‌های خصوصی آموزشگاه‌های آزاد کنکور و خانواده‌ها به بچه‌ها تلقین شده و به یک امر نهادینه تبدیل شده است.
امروزه با افزایش صندلی‌های دانشگاه‌ها «که در حال حاضر نزدیک به یک میلیون و ۵۰۰ هزار صندلی دانشگاهی داریم، اما تعداد کنکوری‌های ما به یک میلیون نفر هم نمی‌رسند» دیگر آن استرس و اضطراب سابق برای قبولی در کنکور، جای خودش را به قبول شدن در رشته‌های مهمتر و دانشگاه‌های بهتر داده است و این استرس شامل اکثر افراد نمی‌شود؛ بنابراین این استرس از چند جهت به میزان خیلی زیادی تصنعی و دروغین است و هرفردی که اراده کند می‌تواند در یک دانشگاهی ثبت نام کرده و در رشته‌ای درس بخواند.
چرا امروزه استرس دانش‌آموزان کنکوری مصنوعی است؟
زیرا تعداد رشته‌هایی که بر سر آن رقابت وجود دارد «مانند پزشکی، دندانپزشکی، داروسازی و ... در دانشگاه‌های دولتی» کم است. همچنین این رشته‌ها در دانشگاه‌های آزاد بسیار گران بوده و به همین دلیل در مواردی داوطلب به اندازه کافی ندارند. نکته دوم این است که با وضعیت اقتصادی کشور، با تعداد زیادی از فارغ‌التحصیلان بدون شغل مواجه هستیم. درنتیجه جذابیت تحصیلات دانشگاهی برای رده‌های تحصیلی پایین‌تر، کاهش پیدا کرده است؛ بنابراین در بسیاری از افراد این استرس و اضطراب به معنای سابق وجود ندارد و اگر استرسی هم در بچه‌ها وجود داشته باشد واقعی نیست.
بچه‌ها برای مهار استرس چه کاری باید انجام دهند؟
بچه‌هایی که استرس دارند باید بدانند که رقابت امروزه مانند سال‌های گذشته نیست و اگر فردی کمی مطالعه و برنامه داشته باشد به راحتی می‌تواند در دانشگاهی که مدنظر دارد در یک سری از رشته‌های معمولی ادامه تحصیل دهد.
روش دیگر مدیریت استرس و اضطراب این است که اصلاً نباید با استرس جنگید! بلکه باید آن را مدیریت کرد. مدیریت کردن استرس و اضطراب روش‌های خاصی دارد که در روان‌شناسی شناخته شده و در مدارس جزو وظایف مشاورها، معلم‌ها و اولیای مدرسه است که این مسئله را به دانش‌آموز‌ها تفهیم کنند.
گفتنی است که یکی از مهمترین منابع ایجادکننده استرس در دانش‌آموزان، پدر و مادر‌ها هستند. در بعضی از موارد به قدری والدین برای کنکور فرزندشان استرس دارند که انگاری دارند سکته می‌کنند. در نتیجه وظیفه انجمن اولیا و مربیان این است که از طریق مدرسه والدین را دعوت و با آن‌ها صحبت کنند تا هم استرس خودشان را کنترل کنند و هم یاد بگیرند که این استرس را به بچه‌ها منتقل نکنند.
روش دیگر مهار استرس این است که معلمین در کلاس درس برای اینکه صرفاً درسشان را مهم جلوه دهند استرس را به بچه‌ها منتقل نکنند و برای دانش‌آموزان جا بیندازند که کارهای خوبی که تمام توانمندی‌های دانش‌آموزان به آن یک جلسه کنکور ختم نمی‌شود. این مسئله در کاهش استرس بسیار نقش دارد.
برای مهار استرس «روز کنکور» چه باید کرد؟
اساسا مدیریت و کنترل استرس در هرزمینه‌ای از جمله استرس کنکور یک مهارت است که باید از قبل آموخته شود تا دانش‌آموز و یا فردی که قرار است آزمون دهد بتواند از آن مهارت‌ها استفاده کند. تمرکز بر نکات مثبت، انجام شیوه‌های تنفسی «نفس کشیدن‌های دیافراگمی به شدت در کنترل استرس مؤثر است»، دوری جستن از افکار منفی و... از جمله روش‌های مهار کنکور استرس است.
یکی از دیگر روش‌های برای کاهش استرس در روز کنکور و یا امتحان این است که افراد تحت نظر یک پزشک متخصص و یا روانپزشک از دارو‌های ضد استرس و ضد اضطراب استفاده کنند. مجموعه این مسائل می‌تواند زمینه را برای مهار استرس کنکور فراهم کند. اما من معتقد هستم که امروزه داشتن استرس برای کنکور یک کار سازمان یافته است و صرفا یک مسئله فردی نیست و آموزش و پرورش می‌تواند برای از مهار و از بین بردن این استرس نقش‌آفرینی کند. زیرا هم می‌تواند خانواده‌ها را توجیح کند و هم دانش‌آموزان را.
آیا مصرف ریتالین در افزایش تمرکز و نتیجه کنکور تأثیر دارد؟
ریتالین یک داروی اعتیادآور است که در روز‌های ابتدایی مصرف، سطح بالایی از تمرکز فرد را افزایش می‌دهد؛ اما هرچقدر که فرد مصرف کننده جلوتر می‌رود به دلیل وابسته‌تر شدن به این دارو از اثربخش بودن آن کاسته شده و کارایی لازم را ندارد. گفتنی است که ریتالین جزو دارو‌هایی است که به راحتی با نسخه هر پزشکی در هر داروخانه‌ای پیدا نمی‌شود، اما متأسفانه بچه‌ها از طریق بازار آزاد این دارو را تهیه کرده و به صورت سرخود مصرف می‌کنند.
بچه‌ها نباید هیچ دارویی به ویژه ریتالین که معروف به قرص شب امتحان است را بدون مشورت با روانپزشک «نه پزشک عمومی» استفاده کنند، زیرا به دلیل وابستگی‌هایی که ایجاد می‌کند، نتیجه معکوس می‌دهد. دستگاه تعلیم و تربیت باید این مسائل را برای دانش‌آموز‌ها توضیح دهد.
بسیاری از مشاوران کنکور می‌گویند که دو روز قبل از کنکور نباید بچه‌ها درس بخوانند، آیا واقعا این مسئله
بچه‌ها باید حداقل ۲۴ ساعت قبل از کنکور همه کتاب‌ها را کنار بگذارند؛ زیرا هرچیزی که قرار بوده یادبگیرند، یادگرفته‌اند. کسانی که تا لحظه آخر و در پشت در‌های سالن کنکور هم درحال مطالعه هستند، به شدت تمرکزشان بهم ریخته و خسته می‌شوند؛ بنابراین بچه‌ها باید یکی دو روز قبل از کنکور به اندازه کافی استراحت کنند و تغذیه مناسب داشته باشند. این مسئله در افزایش تمرکز و مهار استرس کنکور بسیار نقش آفرین است.
