جنگ آب در سرنوشت تهران رقم می‌خورد
به گزارش مخاطب 24: بحران آب در ایران به‌ویژه در کلان‌شهرهایی مانند تهران به مرحله‌ای بحرانی رسیده است. رشد بی‌رویه جمعیت، وابستگی به منابع آب زیرزمینی، هدررفت گسترده در شبکه آب‌رسانی و مصرف بالای آب در تهران زنگ خطر تشدید بحران آب را به صدا درآورده است.
عباس علی‌آبادی، وزیر نیرو، روز 24 تیرماه در مراسم آغاز بهره‌برداری از طرح‌های فاضلاب شهر لواسان، جنگل‌بان و امام‌زاده داوود اظهار داشت: بیش از پنج سال است که کشور در خشکسالی به سر می‌برد و کشور نسبت به پارسال ۳۱ درصد و نسبت به بلندمدت ۴۴ درصد در بارش عقب است.
وی افزود: ممکن است کشور تا یک ماه آینده سد ماملو را از دست بدهد و به ترتیب لتیان، لار و کرج از مدار خارج شوند.
باید دید این اوضاع چه پیامدهایی برای کشور دارد؟
در تهران 2 برابر استاندارد جهانی آب مصرف می‌شود / روزانه حدود سه میلیارد و ۲۵۰ میلیون لیتر آب در تهران مصرف می‌شود
محمدابراهیم رئیسی، کارشناس انرژی، در گفت‌وگو با تجارت‌نیوز در مورد مشکل بحران آب در تهران و خارج شدن سد ماملو از مدار عنوان کرد: میزان جدیت بحران آب در تهران و هشدارها و پیامدهای احتمالی آن برای استان تهران و حتی کشور به قدری جدی است که وزیر نیرو آن را مطرح کرده‌اند. چهار سدی که از آنها صحبت می‌شود، به طور حدودی جمعیت کلان‌شهر تهران که حدود ۲۰ میلیون نفر تخمین زده می‌شود و در حدود ۱۳ میلیون نفر آن در خود شهر تهران ساکن هستند را تحت پوشش قرار می‌دهند.
او ادامه داد: در مبحث بحران آب بهتر است ابتدا از مصرف آب صحبت شود. در حالی که استاندارد جهانی مصرف آب در حدود ۱۳۰ لیتر در روز به ازای هر نفر است، در تهران این رقم حدود ۲۵۰ لیتر در روز است؛ یعنی به طور تقریبی دو برابر استاندارد جهانی در تهران آب مصرف می‌شود.
حدود ۷۱۵ میلیون متر مکعب از منابع آب، به دلیل فرسودگی شبکه لوله‌کشی و ضعف در مدیریت زیرساخت‌ها و سرمایه‌گذاری، اتلاف می‌شود
وی افزود: اگر این عدد بر جمعیت ۱۳ میلیون نفری تهران ضرب شود، روزانه حدود سه میلیارد و ۲۵۰ میلیون لیتر آب در تهران مصرف می‌شود. نکته مهم آن است که نه‌تنها مصرف در سطحی بالاتر از استاندارد جهانی است، بلکه مدیریت ناکارآمد توزیع آب شرب در تهران توسط وزارت نیرو، سبب می‌شود حدود ۲۲ درصد از این آب نیز در فرایند توزیع اصولا به دست مصرف‌کننده نمی‌رسد؛ به عبارت دیگر، حدود ۷۱۵ میلیون متر مکعب از منابع آب، به دلیل فرسودگی شبکه لوله‌کشی و ضعف در مدیریت زیرساخت‌ها و سرمایه‌گذاری، اتلاف می‌شود. باید این را مسئولان وزارت نیرو از آن 250 لیتر کم کنند و به این ترتیب سرانه واقعی مصرف‌کنندگان تهرانی در حدود 195 لیتر است.
پیشران اصلی رشد مصرف در تهران، رشد جمعیت است
رئیسی بیان کرد: با در کنار هم قراردادن موارد بیان‌شده می‌توان متوجه شد که در زمینه مصرف، مدیریت خوبی چه از طرف مسئولان و چه از طرف مردم وجود ندارد. از سوی دیگر، باید به مساله تولید نیز پرداخت. پروژه‌های اجراشده در تهران به طور عمده به‌منظور رفع کمبود بوده‌اند. پیشران اصلی رشد مصرف در تهران، رشد جمعیت است.
وی خاطرنشان کرد: سیاست‌گذاری‌ها فرض را بر این گذاشته‌اند که جمعیت رشد می‌کند و آب باید برای آن فراهم شود. در سال‌های اولیه گسترش تهران مسئله تامین آب تهران از طریف انتقال آب از سدها مطرح شد. در آن زمان تنها سد امیرکبیر پاسخ‌گوی نیاز تهران بود و آب آن در بلوار کشاورز به‌صورت مستقیم در دسترس مردم قرار می‌گرفت، اما با گسترش شهر، انتقال آب سدهای جدیدی نظیر لتیان، طالقان و دیگر سدها انجام شد. سوال اساسی آن است که آیا ادامه این روند رشد جمعیت در تهران منطقی است؟ اگر بتوان در این سیاست بازنگری کرد، مساله آب نیز می‌تواند قابل‌حل باشد.
به گفته او، امروزه بحران آب در تهران بیشتر ابعاد اجتماعی دارد. مساله تامین آب به جمعیت گره خورده است و این مساله باید متوقف شود. در حال حاضر، سطح ذخیره چهار سد ذکرشده نسبت به سال گذشته که خود سالی خشک بود، حدود ۴۳ درصد کاهش یافته است.
بیش از 60 درصد از آب تهران از آب‌های زیرزمینی و چاه‌های حفرشده داخل شهر تهران استفاده می‌شود
این کارشناس انرژی تشریح کرد: در ساختار طراحی‌شده در تامین آب بدین‌گونه بود که حدود 70 درصد از آب از منابع سطحی و 30 درصد از آب از منابع زیرزمینی باید تامین شود، چراکه آب زیرزمینی نوعی پس‌انداز است که باید در وقت خود از آن استفاده کرد. اما اکنون اوضاع تغییر کرده است. در حال حاضر بیش از 60 درصد از آب تهران از آب‌های زیرزمینی و چاه‌های حفرشده داخل شهر تهران استفاده می‌شود.
وی افزود: این وضعیت نگران‌کننده است، زیرا ممکن است با این روند بتوان در سال جاری بحران را مدیریت کرد، اما سال آینده چه می‌شود؟ اگر بنا باشد تنها بر مدیریت عرضه تمرکز شود و آب از نقاط دورتر به تهران منتقل شود، این روش در بلندمدت پایدار نیست.
رئیسی توضیح داد: عرضه در حال حاضر به طرق مختلف منابع آب تحت تاثیر قرار گرفته است. تغییرات اقلیمی، گرم شدن هوا و تبخیر شدید آب سبب شده است که تامین آب با چالش‌های زیادی مواجه شود. حتی اگر امسال ذخایر کافی باشد، برای سال آینده و سال‌های بعد چه تدبیری اندیشیده می‌شد؟ با توجه به روند افزایش جمعیت، چه می‌توان کرد؟
مدیریت تقاضا و جلوگیری از هدررفت، راهکارهایی اساسی محسوب می‌شوند
او ادامه داد: در همین زمینه، مدیریت تقاضا و جلوگیری از هدررفت، راهکارهایی اساسی محسوب می‌شوند. برای مثال، اگر بتوان تنها ۲۰ درصد از هدررفت شبکه را کاهش داد، حدود ۱۴۰ میلیون مترمکعب آب سالانه آزاد می‌شود. این رقم بسیار قابل توجه است. با در نظر گرفتن میزان مصرف 250 لیتر در روز، سهم هر نفر 91 مترمکعب می‌شود و در همین راستا 140 میلیون مترمکعب بسیار قابل توجه است.
جنگ آب در تهران آغاز شده است
او تصریح کرد: راه دیگر آن است که متوسط مصرف روزانه هر فرد یا همان ۲۵۰ لیتر کاهش داده شود. این موضوع راهکارهای متعددی دارد، اما آیا باور به کاهش آن وجود دارد؟ آیا مردم احساس کمبود می‌کنند؟ به طور عمده سعی می‌شود که کمبودها به مردم منتقل نشود و اگر این اتفاق نیفتد مردم تصور می‌کنند که منابع به اندازه کافی وجود دارد. این در حالی است که «جنگ آب» در تهران آغاز شده است.
این کارشناس آب گفت: کاهش فشار آب از سوی مدیریت شهری به‌عنوان راهکاری موقت در حال اجراست، اما این سیاست منجر به ایجاد رفتارهایی چون خرید پمپ، نصب مخازن ذخیره می‌شود. در حال حاضر، هرکسی که بیشتر به محل انشعاب نزدیک باشد و مخزن وجود نداشته باشد، مقدار بیشتری از آب را مصرف می‌کند. جنگ آب مگر غیر از این است؟
به گفته او، سیاست کاهش فشار آب در تهران، گرچه در کوتاه‌مدت می‌تواند مسائلی را حل کند، اما در بلندمدت به دو رخداد دامن می‌زند. در وهله اول مصرف آب به دلیل اضافه شدن مخازن ممکن است افزایش یابد. موضوع بعدی افزایش مصرف برق است. به طور تقریبی تمامی پمپ‌ها برقی هستند و دقیقا در زمان پیک مصرف برق، استفاده از آنها نیز افزایش می‌یابد و به افزایش مصرف برق دامن می‌زند.
احتمال خروج سد ماملو از مدار وجود دارد
وی افزود: .به طور کلی با احتمال خروج سدهای تامین کننده آب تهران، فشار بر آب‌های زیرزمینی آورده می‌شود. در یک نگاه کلی در کشور اصولا وضعیت آب زیرزمینی بحرانی است. اکنون میزان اضافه‌برداشت از سفره‌های آب زیرزمینی کشور از 130 میلیارد به حدود ۱۶۰ میلیارد متر مکعب رسیده است؛ میزان برداشت آب زیرزمینی در کشور در حدود 70میلیارد متر مکعب در سال است، این در حالی است که برای حفظ آب‌های زیرزمینی تنها باید 140 میلیارد از آب زیرزمینی برداشت شود. این وضعیت در تهران نیز صادق است.
کیفیت پایین آب زیرزمینی و مساله قیمت‌گذاری آب در ایران
به گفته این کارشناس انرژی، از سوی دیگر، کیفیت آب زیرزمینی به‌مراتب پایین‌تر از آب‌های سطحی است. مصرف این آب شاید در کوتاه‌مدت مشکلاتی ایجاد نکند، اما آیا در بلندمدت نمی‌تواند تبعات بهداشتی و زیست‌محیطی داشته باشد. کیفیت آب تهران به‌طور طبیعی بهتر از آب‌های زیرزمینی است، زیرا منابع زیرزمینی در مجاورت بسیاری از مواد قرار دارند.
مردم هم باید مساله کم‌آبی را درک کنند
رئیسی توضیح داد: مسئله این است که مردم هم باید مسئله کم‌آبی را درک کنند. برای مثال، مردم برای نیم‌لیتر آب بطری ۷۰۰۰ تومان، یعنی هر لیتر 14 هزار تومان و هر مترمکعب حدود یک میلیون و 400 هزار تومان می‌پردازند. این در حالی است که قیمت آب مصرفی خانگی در حداکثر قیمت خود بین 9000 تومان است. نمی‌توان گفت افزایش قیمت آب به طور حتمی موجب بهبود شرایط می‌شود. ولی در کنار سایر سیاست‌ها می‌تواند موثر باشد.
وی عنوان کرد: اگر افزایش قیمت آب با سیاست‌هایی نظیر انتقال منابع درآمدی حاصل از آن به سمت اصلاح زیرساخت‌ها و ارتقا مدیریت مصرف همراه باشد، می‌توان از آن حمایت کرد؛ اما اگر تنها به‌منظور افزایش درآمد بخش آب کشور باشد، با آن نمی‌توان موافقت کرد.
او بیان کرد: امسال دما بسیار بالاست و کشور یکی از گرم‌ترین تابستان‌ها را تجربه می‌کند. در چنین شرایطی به طور طبیعی مصرف آب نیز بالا می‌رود. مقدار آبی که اکنون مصرف می‌شود حتی از اسفندماه نیز بیشتر است. این رفتار طبیعی انسان‌هاست، اما مسئله این است که رفتار مردم برای مصرف کمتر آب اصلاح نشده است و شاید دلیل آن نبود نگرانی برای کمبود آب باشد.
به گفته او، قیمت‌ها نیز برخی اوقات می‌توانند عامل باشند و دیگر اوقات نمی‌توانند عامل این موضوع تلقی شوند. مسئله توزیع نامتوازن مصرف آب نیز وجود دارد. بر اساس آمار، بیش از ۶۰ درصد مصرف آب تهران در مناطق شمالی تهران رخ می‌دهد؛ این نشان‌دهنده بی‌عدالتی در مصرف است.
وی ادامه داد: برای راه‌حل‌های کوتاه‌مدت، راهکاری جز راهکارهایی که در پیش گرفته شده‌اند، وجود ندارد. سفره‌های آب زیرزمینی همیشه به عنوان پس‌اندازی ارزان عمل کرده‌اند. به‌دلیل یارانه انرژی و هزینه پایین، اضافه برداشت رخ می‌دهد. اگر یارانه انرژی پرداخت نمی‌شد، آب‌های زیرزمینی گران‌تر از آب سطحی بودند و در نسبت بهتری با آب‌های سطحی استفاده می‌شدند.
او هشدار داد: چنان‌چه برداشت بیش از حد ادامه یابد، ساختار متخلخل سفره‌های آب زیرزمینی از بین می‌روند و دیگر سفره آب‌های زیرزمینی حجم سابق را نخواهد داشت. پیامدهای فرو‌نشست زمین نیز در این میان بسیار جدی است.
راهکارهای موقتی می‌توانند به مشکلات دائم در آینده تبدیل شوند
وی خاطرنشان کرد: بنابراین، راهکارهای موقتی می‌توانند به مشکلات دائم در آینده تبدیل شوند. سیاست تامین آب به هر قیمت، از اساس نیازمند بازنگری است. مسئله جمعیت بسیار مهم است و ناهمگونی فرصت‌های شغلی و اقتصادی در تهران دیده می‌شود. بسیاری از افراد به دلیل مسائل اقتصادی به تهران مهاجرت می‌کنند و به دنبال آن افزایش مصرف آب نیز بالا می‌رود. این موضوع از تمرکز فرصت‌های اقتصادی در تهران حکایت دارد.
رئیسی توضیح داد: ناهمگونی توزیع انواع خدمات شغلی و اقتصادی در تهران نسبت به کشور و وزن زیاد آن در تهران از جذابیتهای تهران است. برای مثال، بیش از ۶۰ درصد وام‌های بانکی کشور در تهران پرداخت می‌شود، در حالی که جمعیت آن تنها ۱۰ تا ۱۲ درصد از جمعیت کل کشور است. حتی در مورد یکی از خدماتی که دولت قصد توزیع آن در کشور را دارد، بیشتر به تهران تعلق می‌گیرد. فرصت‌های دیگر نیز به همین ترتیب ناهمگون توزیع شده‌اند که به رشد جمعیت دامن زده‌اند.
رئیسی عنوان کرد: راهکار طولانی‌مدت بحران آب، مدیریت مصرف و کاهش رشد جمعیت در تهران است؛ این موضوع در اولویت قرار دارد، نه تامین آب به هر قیمتی. نمی‌توان اجازه داد که چرخه باطل «افزایش جمعیت، افزایش مصرف و تامین منابع به هر قیمت» همچنان ادامه یابد. در ادبیات اقتصادی، مفهومی به معنای جدا افتادگی وجود دارد. همه کشورهای جهان با رشد جمعیت، میزان مصرف آب را با مدیریت مصرف کاهش می‌دهند و این دو منحنی از یک‌دیگر جدا می‌شوند و فاصله می‌گیرند. اما در ایران، همچنان رشد جمعیت با رشد مصرف هم‌راستاست و فاصله این دو منحنی با یک‌دیگر ثابت است.
وی درنهایت خاطرنشان کرد: این مسابقه درنهایت با شکست منابع تمام می‌شود. اگر این روند ادامه یابد، امروز کشور با بحران آب، فردا با بحران برق و سپس با بحران محیط‌زیست مواجه می‌شود. درنهایت کشور در مقابل رشد جمعیتی که الگوی مصرف آن مانند سابق است، شکست می‌خورد.
منبع: دیده بان ایران
