چرا مجلس به‌دنبال ممنوعیت استارلینک است؟
مخاطب۲۴- چنان چه که روز یکشنبه ۸ تیرماه اعلام شد که نمایندگان مجلس ضمن اعمال ممنوعیت برای استفاده از ابزار‌های الکترونیکی ارتباطی اینترنتی فاقد مجوز از قبیل استارلینک، تصویب کرده‌اند که هرگونه فعالیت اطلاعاتی و جاسوسی و اقدام عملیاتی برای رژیم صهیونیستی یا دولت‌های متخاصم مصداق افساد فی‌الارض است.
در واقع این خبر مربوط به جلسه علنی نمایندگان مجلس در روز دوشنبه هفته گذشته (دوم تیرماه) و پیش از پذیرش آتش بس بود که در آن جلسه کلیات و جزئیات طرح تشدید مجازات جاسوسی و همکاری‌کنندگان با رژیم صهیونیستی و کشور‌های متخاصم علیه امنیت و منافع ملی با ۹ ماده را تصویب کردند.
اما استارلینک چیست و چرا این روز‌ها دارای اهمیت ویژه شده است؟
استارلینک چیست؟
استارلینک (Starlink) یک پروژه اینترنت ماهواره‌ای متعلق به شرکت اسپیس‌ایکس (SpaceX) است که با پرتاب هزاران ماهواره کوچک در مدار پایین زمین، امکان اتصال به اینترنت با پهنای باند بالا و تأخیر کم را، حتی در مناطق دورافتاده و فاقد زیرساخت زمینی، فراهم می‌کند. برخلاف اینترنت‌های زمینی و موبایلی، استارلینک نیاز به دکل یا فیبر نوری ندارد و تنها با یک دیش کوچک، مودم و اشتراک ماهانه فعال می‌شود.
در واقع باید تاکید کرد که استارلینک که حالا مجلس ایران به این شدت استفاده از آن را در طرحی تازه جرم انگاری کرده، سامانه‌ای برای ارائه اینترنت ماهواره‌ای پرسرعت و مستقل از زیرساخت‌های زمینی است که توسط شرکت آمریکایی اسپیس‌اکس متعلق به ایلان ماسک راه‌اندازی شده است. این سامانه با استفاده از هزاران ماهواره در مدار پایین زمین، امکان دسترسی به اینترنت را بدون نیاز به فیبر نوری، سیم یا تجهیزات دولتی فراهم می‌کند.
اما در این میان آن‌چه استارلینک را برای برخی دولت‌ها، از جمله ایران، نگران‌کننده کرده، نه فقط منشأ آن، بلکه غیرقابل فیلتر بودن، عدم وابستگی به زیرساخت‌های داخلی و قابلیت استفاده در شرایط قطع اینترنت است. از سوی دیگر متاسفانه بسیاری از سیاستگذاران ایرانی و به خصوص نمایندگان مجلس فعلی نگاهی فناوری‌هراسانه دارند، و به‌جای پذیرش تغییر و تطبیق با آن، به سمت قانون‌گذاری بازدارنده و تهدید محور می‌روند.
هزینه‌های جهانی استارلینک.
اما در این میان باید توجه داشت ارقام استفاده و خرید استارلینک چندان ارزان نیست. این در حالی است که، اما در اغلب کشورها، استارلینک تعرفه‌هایی نسبتاً شفاف دارد:
آخرین ارقام خدمات استارلینک در جهان اکنون به شرح زیر است:
سخت‌افزار (دیش + مودم) حدود ۵۹۹ دلار
اشتراک ماهانه (پایه) بین ۸۰ تا ۱۲۰ دلار
اشتراک Roam یا مسافرتی ۵۰ تا ۱۶۵ دلار
اشتراک تجاری (Business) تا ۵۰۰ دلار/ماه
این، اما در حالی است که استارلینک در بیشتر کشور‌های در حال توسعه، گاه تخفیف‌هایی ارائه می‌دهد و در برخی مناطق آفریقا یا جنوب آسیا، هزینه سخت‌افزار به ۲۰ دلار نیز کاهش یافته است.
هزینه استارلینک در ایران
اما در ایران ماجرای استارلینک ابعاد عجیب تری نیز دارد. استارلینک در ایران هنوز مجوز رسمی ندارد و عملاً ورود و استفاده از آن در حوزه «خاکستری» قرار دارد. با وجود این، برخی افراد و گروه‌ها از طریق بازار غیررسمی موفق به وارد کردن و استفاده از این تجهیزات شده‌اند. قیمت سخت‌افزار در بازار سیاه ایران رقمی بین ۷۰۰ تا ۲۰۰۰ دلار (معادل ۶۰ تا ۱۹۰ میلیون تومان)، بسته به مدل و منبع واردات آن است. همچنین هزینه اشتراک ماهانه نیز از ۵۰ تا ۱۲۰ دلار، (از ۴ میلیون و ۶۰۰ هزار تومان تا ۱۲ میلیون تومان) بسته به نوع سرویس و نحوه پرداخت ارزی محاسبه می‌شود.
نحوه خرید، اما از همه پیچیده‌تر است و به دلیل تحریم‌ها، خرید تجهیزات تنها از طریق قاچاق یا واسطه‌های خارجی ممکن است. پرداخت اشتراک نیز با کمک کارت‌های اعتباری خارجی، رمزارز یا پرداخت به واسطه‌ها انجام می‌شود.
موانع خرید و استفاده در ایران
در این بین، اما باید به مشکلات جدی برای خرید و استفاده از استارلینک فارغ از نگاه سیاسی و امنیتی به آن نیز توجه کرد. از اصلی‌ترین این موانع نیز مشکلات مربوط به تحریم‌های ایران است که می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱. تحریم‌های بانکی و مالی: خرید مستقیم از سایت استارلینک به‌دلیل تحریم ممکن نیست.
۲. ممنوعیت گمرکی: ورود تجهیزات ارتباطی بدون مجوز قانونی ممنوع است.
۳. فقدان مجوز داخلی: وزارت ارتباطات تاکنون به استارلینک مجوز فعالیت نداده است.
۴. ملاحظات امنیتی: نهاد‌های امنیتی از اینترنت ماهواره‌ای به‌عنوان تهدید حاکمیت سایبری نام می‌برند.
چرا مجلس به‌دنبال ممنوعیت استارلینک است؟
اما در این بین و طی روز‌های گذشته، مجلس ایران با تصویب قانون «تشدید مجازات همکاری با کشور‌های متخاصم» استفاده از ابزار‌های ارتباطی فاقد مجوز از جمله استارلینک را ممنوع و در مواردی حتی جرم امنیتی تلقی کرد. بر اساس مواد این قانون:
- فعالیت اطلاعاتی یا فناورانه برای دولت‌های متخاصم (از جمله از طریق استارلینک) می‌تواند افساد فی‌الارض تلقی شده و مجازات اعدام در پی داشته باشد.
- استفاده از ابزار ارتباطی مانند استارلینک بدون مجوز، می‌تواند مصداق کمک به عملیات جاسوسی یا تهدید امنیتی محسوب شود.
هم چنین به نظر می‌رسد که سیاستگذاران کشور معتقدند اینترنت بدون کنترل می‌تواند بستر نفوذ، سازماندهی اعتراضات، افشای اطلاعات و شکستن سانسور رسمی باشد.
تجربه ممنوعیت‌های شکست‌خورده؛ از ویدئو تا ماهواره
در مقابل این همه تلاش برای ممنوع کردن یک وسیله ارتباطی خاص، اما کافی است نگاهی به تاریخ رفتار‌های اینگونه در ۴ دهه اخیر بیاندازیم. سیاستگذاران ایرانی طی دهه‌های گذشته بار‌ها کوشیده‌اند با ابزار قانون و مجازات، روند‌های فناورانه را مهار کنند. دو نمونه شاخص آن را باید مساله ویدیو و VHS در دهه ۶۰ دانست که ممنوع اعلام شد، اما عملاً تا پایان دهه به‌طور گسترده در خانواده‌ها رواج یافت. پس از آن بود که نوبت به ماهواره در دهه ۷۰ و ۸۰ رسید که به‌رغم تصویب قانون ممنوعیت، امروزه به بخش رایج زندگی شهری و روستایی بدل شده است. در هر دو مورد، نیاز اجتماعی، پیشرفت فناوری و ضعف در اجرای بازدارنده مؤثر موجب شد ممنوعیت‌ها عملاً به شکست بیانجامد.
اکنون به نظر می‌رسد که ممنوعیت استارلینک تکرار همان سیاست شکست‌خورده در مورد ماهواره و ویدیو است، اما با نگاه امنیتی‌تر و فشار قانونی شدیدتر. این نگاه تازه امنیتی‌تر، اما شاید در کوتاه‌مدت شاید بتوانند استفاده گسترده را مهار کنند، اما در بلندمدت امکان کنترل کامل آن بسیار پایین است، مگر اینکه کشور را کاملاً به یک «اینترنت جزیره‌ای» تبدیل کنند که بعید و پرهزینه است.
تکرار تاریخی یک تجربه شکست خورده قدیمی
دستکم ممنوعیت استارلینک یادآور تجربه‌های مشابه دهه‌های گذشته است:
دهه ۶۰: ممنوعیت ویدئو، نوار و دستگاه پخش، که عملاً شکست خورد.
دهه ۷۰: ممنوعیت استفاده از ماهواره، که امروز دیگر به‌ندرت اجرا می‌شود.
دهه ۹۰ تا امروز: فیلترینگ گسترده اینترنت، که با ابزار‌هایی مانند VPN و فیلترشکن بی‌اثر شده است.
مساله این است که، اما همه این تجربه‌ها نشان می‌دهند که فناوری قابل توقیف نیست، بلکه قابل ساماندهی است. خوب است که از یاد نبریم با وجود ممنوعیت ماهواره، مردم از آن استفاده می‌کردند و این استفاده چنان شد که بار‌ها گفته می‌شد نمی‌توان تمام مردم یک سرزمین را به طور کامل مجرم فرض کرد و در معرض اتهام قرار داد.
در مورد استارلینک نیز شاید زمان آن رسیده که یک حقیقت پذیرفته شود و آن این که به جای ممنوعیت باید از آن سود برد. استارلینک با یک طرح درست و ساماندهی می‌تواند در مناطق مرزی، مناطق عشایری و مناطق با قطع اینترنت مورد استفاده قرار بگیرد و حتی مفید و سودمند باشد و تنها نیاز به ساماندهی دارد نه جرم انگاری و بگیر و ببند.
استارلینک، فارغ از ابعاد سیاسی، یک پدیده فناورانه جهانی است که می‌تواند در مناطق محروم و بدون زیرساخت ایران، خدمت بزرگی به عدالت ارتباطی کند؛ اما برخورد سخت‌گیرانه، آن را به کالایی قاچاق، گران‌قیمت و در اختیار گروهی خاص تبدیل می‌کند.
اکنون نیز اگر مسئولان کشور قصد دارند امنیت و اقتدار اطلاعاتی خود را حفظ کند، راه آن نه بگیر و ببند و جرم‌انگاری، بلکه ایجاد زیرساخت‌های رقابتی داخلی، تدوین استاندارد‌های حرفه‌ای و تنظیم‌گری منطقی است. بله این شائبه شاید درست باشد که استارلینک می‌تواند تهدید باشد، اما در عین حال می‌تواند به فرصت توسعه عدالت ارتباطی، آموزش در مناطق محروم و افزایش تاب‌آوری ارتباطی نیز بدل شود و دقیقا این تیغ دو دم، اکنون نوع سود بردن از آن در دستان مسئولان کشور است و آنان باید برای روش استفاده از آن تصمیم بگیرند؛ مشروط به آن‌که با نگاهی فراتر از سیاست‌های امنیتی صرف، به آن نگریسته شود.
اگر سیاست‌گذار به‌جای تقابل، سیاست «مدیریت و استفاده هوشمندانه» را در پیش بگیرد، استارلینک می‌تواند نه تهدید، بلکه فرصت باشد؛ فرصتی برای توسعه عدالت دیجیتال، کاهش تبعیض ارتباطی و اتصال ایران به اقتصاد جهانی دانش‌بنیان.
