از وسایل داخل کوله پشتی دانش آموزان خبر دارید؟

مخاطب۲۴- پرهام، دانش‌آموز دبیرستانی، هر روز عصر بی‌صدا به پشت‌بام خانه می‌رود و سیگار می‌کشد. او هنوز حتی به سن قانونی نرسیده، اما از سال‌های آغازین نوجوانی، مصرف سیگار را شروع کرده و حالا به آن وابسته شده است. پرهام بدون هیچ مانعی، خودش سیگار می‌خرد؛ این در حالی است که طبق قانون، فروش سیگار و سایر مواد دخانی به افراد زیر ۱۸ سال ممنوع است، اما در عمل، این ممنوعیت نادیده گرفته می‌شود.

محمدحسین، دانش‌آموز دوره متوسطه اول، نزدیک به دو سال است که به مصرف قلیان و ویپ (سیگار الکترونیک) روی آورده است. اگرچه مصرف روزانه ندارد، اما می‌گوید معمولاً هفته‌ای یک‌بار از آنها استفاده می‌کند. او می‌گوید که از طریق فضای مجازی با ویپ آشنا شده و به‌راحتی، بدون اطلاع والدین، آن را به‌صورت اینترنتی سفارش داده است. دلیل مصرفش را کنجکاوی و احساس خوبی که با بیرون دادن حجم زیادی از دود به او دست می‌دهد، عنوان می‌کند.

اینها فقط دو روایت کوتاه از پدیده‌ای تلخ و رو‌به‌گسترش‌اند، گرایش نوجوانان به مصرف مواد دخانی، از سیگار و قلیان گرفته تا ابزار‌های جدیدتری همچون ویپ. اگرچه آمار‌های رسمی نیز این روند را تأیید می‌کنند، اما واقعیت تلخ‌تر از آمارها، در گوشه‌وکنار شهر و حتی مدارس قابل مشاهده است.

بر اساس آخرین گزارش‌های رسمی، مصرف سیگار در میان نوجوانان دختر ۱۳ تا ۱۵ ساله طی سال‌های اخیر بیش از ۱۳۰ درصد افزایش داشته است و این روند صعودی در میان دختران نگران‌کننده است. از سوی دیگر، مصرف قلیان که در گذشته محبوب‌تر بود، در حال کاهش در میان پسران نوجوان است، اما مصرف سیگار‌های الکترونیک (ویپ) جای آن را گرفته است؛ دستگاه‌هایی کوچک، بدون بوی زننده، اما با آسیبی به‌مراتب شدیدتر و پیچیده‌تر.
دکتر محمدرضا مسجدی، دبیرکل جمعیت مبارزه با استعمال دخانیات می‌گوید: روند رو به افزایش مصرف سیگار الکترونیک در کشور به ویژه در میان نوجوانان، بسیار نگران‌کننده است. بسیاری از این محصولات غیر استاندارد هستند و نقطه آغاز اعتیاد محسوب می‌شوند.

این یک کنجکاوی ساده نیست، زنگ خطر است

بسیاری از نوجوانان تجربه اولین دود را از سر کنجکاوی یا فشار همسالان آغاز می‌کنند. در پژوهش‌های اخیر نیز "فشار گروه همسالان" یکی از عوامل اصلی گرایش نوجوانان به مصرف دخانیات معرفی شده است. در فضایی که مهارت‌های زندگی، مهارت نه گفتن و آگاهی درباره مضرات مواد دخانی در مدارس آموزش داده نمی‌شود، نوجوانان به‌راحتی در دام تبلیغات اغواگرانه و فضای مجازی می‌افتند.

«محمدحسین» تصور می‌کند ویپ هیچ ضرری ندارد و حتی سالم‌تر از سیگار است؛ تصوری که حاصل تبلیغات فریبنده در فضای مجازی و نبود آموزش صحیح است.

مصرف این مواد برای برخی از دانش‌آموزان از حالت تفننی و تفریحی به مصرف مداوم تبدیل می‌شود که نهاد‌هایی باید برای جلوگیری از آن ورود کنند

خلأ آموزش و مشاوره در مدارس

با وجود هشدارها، بسیاری از مدارس همچنان فاقد برنامه‌های آموزشی مستمر برای پیشگیری از مصرف دخانیات هستند. می‌توان برنامه‌های آگاهی‌بخش را در قالب آموزش مهارت‌های زندگی و جلسات منظم در همکاری مناسب میان آموزش‌وپرورش با نهاد‌هایی مانند ستاد مبارزه با مواد مخدر یا جمعیت مبارزه با استعمال دخانیات در مدارس ارائه کرد.

همچنین کمبود مشاور در مدارس به‌ویژه در دوره متوسطه دوم، آسیب‌های اجتماعی را تشدید کرده است. طبق آمار در مدارس متوسطه دوم برای هر ۷۰۰ دانش‌آموز تنها یک مشاور وجود دارد. این در حالی است که در تمام مدارس خاص دولتی از جمله شاهد و سمپاد، حضور مشاور الزامی است، اما در بسیاری از مدارس عادی چنین حمایتی دیده نمی‌شود.

مشاوران می‌توانند نخستین حلقه حمایتی برای نوجوانانی باشند که با بحران‌های روانی یا آسیب‌های اجتماعی از جمله گرایش به دخانیات مواجه‌اند. آنان می‌توانند با ایجاد اعتماد، آموزش مهارت‌های حل مسئله، مدیریت هیجانات و کمک به ترک رفتار‌های پرخطر، نقش کلیدی در پیشگیری ایفا کنند.

نباید نقش خانواده را نیز نادیده گرفت. بسیاری از نوجوانان بدون آگاهی والدین‌شان، به مصرف سیگار، قلیان یا ویپ روی می‌آورند. نظارت خانواده، گفت‌وگوی مؤثر، آموزش غیرمستقیم و آگاهی والدین از شیوه‌های کنترل نرم و صمیمانه، می‌تواند جلوی ورود نوجوانان به این مسیر خطرناک را بگیرد.

از سوی دیگر، ضرورت دارد که فروش دخانیات به افراد زیر ۱۸ سال به‌شدت کنترل و نظارت شود. تجربه پرهام نشان می‌دهد که این قانون هنوز ضمانت اجرایی مؤثری ندارد و نوجوانان به‌راحتی به سیگار دسترسی دارند.