چالش‌های گردشگری در شمال ایران
مخاطب۲۴- صنعت پیچیده گردشگری، سیستمی متشکل از عناصر به‌هم‌پیوسته‌ای است که در تمامی مراحل سفر، با یکدیگر تعامل دارند؛ از میان این عناصر، حمل و نقل به‌عنوان شریان حیاتی گردشگری نقشی محوری دارد. دسترسی مناسب به مقاصد، کیفیت خدمات حمل و نقل و ایجاد تجربه‌ای ایمن و راحت برای گردشگران، از پیش‌شرط‌های اصلی توسعه این صنعت محسوب می‌شود.
استان مازندران، به‌دلیل برخورداری از منابع طبیعی متنوع، جاذبه‌های فرهنگی غنی و موقعیت جغرافیایی استراتژیک در کرانه جنوبی دریای خزر، همواره یکی از مهم‌ترین مقاصد گردشگری ایران بوده است. این استان با داشتن شبکه‌ای از راه‌های جاده‌ای، ریلی و هوایی، نقش مهمی در جذب گردشگران داخلی و خارجی ایفا می‌کند، اما بررسی‌های میدانی و نظرات کارشناسان نشان می‌دهد که علی‌رغم وجود زیرساخت‌های نسبی، ظرفیت‌های حمل و نقل مازندران به‌طور کامل توسعه نیافته و همچنان با چالش‌های اساسی روبه‌روست.
امروزه، بیشترین حجم سفرها به مازندران از طریق راه‌های زمینی و جاده‌ای انجام می‌شود؛ جاده‌های پررفت‌وآمدی مانند هراز، کندوان و سوادکوه، علاوه بر اتصال این استان به تهران و دیگر مناطق، نقش مهمی در جریان گردشگری ایفا می‌کنند. با این حال، کیفیت این مسیرها، ایمنی جاده‌ها، خدمات رفاهی بین‌راهی و مدرنیزاسیون وسایل حمل و نقل همچنان جای بهبود دارد؛ از سوی دیگر، حمل و نقل دریایی و ریلی، به‌رغم ظرفیت‌های بالقوه فراوان، کمتر مورد توجه قرار گرفته است.
در این میان، رفع موانع قانونی و اجرایی برای توسعه گردشگری دریایی، توسعه زیرساخت‌های حمل و نقل ریلی و هوایی و تقویت تعاملات بین بخش‌های حمل و نقل و گردشگری می‌تواند مازندران را به الگویی پیشرو در توسعه پایدار گردشگری تبدیل کند.
در گفت‌و‌گو با مهران حسنی نایب رئیس انجمن گردشگری مازندران، نقش و جایگاه حمل و نقل در توسعه گردشگری این استان مورد تحلیل و بررسی قرار گرفت که از نظر خوانندگان می‌گذرد:
به عنوان پژوهشگر حوزه گردشگری و دبیر انجمن گردشگری مازندران، حمل و نقل چه جایگاهی در توسعه گردشگری دارد؟
حسنی: گردشگری صنعتی پیچیده و چندوجهی است که عناصر مختلفی مانند حمل و نقل، غذا و مراکز پذیرایی، اقامتگاه‌ها، خدمات و جاذبه‌ها در آن نقش دارند؛ این عناصر در یک زنجیره ارزشی به یکدیگر متصلند و عملکرد هر کدام تأثیر مستقیم بر توسعه و پویایی این صنعت دارد. حمل و نقل به‌ویژه به‌عنوان عنصری اساسی، نقش بی‌بدیلی در اتصال مبدا و مقصد ایفا می‌کند.
سیستم‌های حمل و نقل شامل جاده‌ای، ریلی، هوایی و آبی نه‌تنها مسافران را جابه‌جا می‌کنند، بلکه گاه خود به جاذبه‌ای گردشگری تبدیل می‌شوند. این اهمیت در انتخاب مقصد و روش سفر، به عواملی چون امنیت، قیمت، راحتی، سرعت و امکانات وابسته است.
نقش هزینه حمل و نقل در سفرهای گردشگری چگونه است؟
حسنی: هزینه حمل و نقل اغلب بیشترین بخش از هزینه سفر را تشکیل می‌دهد و می‌تواند به‌شدت بر انتخاب گردشگران تأثیر بگذارد. به‌عبارتی، تابع تقاضای سفر در صنعت گردشگری تحت تأثیر مستقیم هزینه‌های حمل و نقل قرار دارد. هرچه هزینه‌ها مناسب‌تر باشد، تقاضا نیز افزایش می‌یابد. از این رو، برنامه‌ریزی برای بهبود زیرساخت‌ها و کاهش هزینه‌ها از طریق توسعه سیستم‌های کارآمد حمل و نقل، امری ضروری است.
شرایط حمل و نقل در مازندران را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
حسنی: مازندران استانی است با ظرفیت‌های بی‌نظیر طبیعی، فرهنگی و گردشگری که به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص خود، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مقاصد گردشگری کشور شناخته می‌شود. این استان از طریق جاده‌های اصلی مانند هراز، کندوان و سوادکوه به مرکز کشور متصل است و از راه‌های دیگر به استان‌های همجوار ارتباط دارد. همچنین، سه فرودگاه فعال در شهرهای ساری، نوشهر و رامسر و یک خط ریلی زیبا از جمله زیرساخت‌های حمل و نقل استان هستند.
با وجود این امکانات، بیشترین حجم سفرها به مازندران به‌صورت جاده‌ای انجام می‌شود، چرا که استان به تهران و البرز، که سهم عمده گردشگران داخلی را دارند، بسیار نزدیک است. این امر اهمیت بهبود کیفیت راه‌های دسترسی، ایمنی جاده‌ها و ارتقای خدمات حمل و نقل جاده‌ای را دوچندان می‌کند.
وضعیت گردشگری دریایی در مازندران چگونه است؟
حسنی: متأسفانه گردشگری دریایی در مازندران کمتر توسعه یافته است و با وجود پتانسیل بالا و تقاضای قابل‌توجه، تاکنون استفاده از شناورهای تفریحی و برگزاری تورهای دریایی به دلیل موانع قانونی امکان‌پذیر نبوده است، اما با تصویب ماده ۸۳ قانون برنامه هفتم توسعه، این ممنوعیت رفع شده و امید می‌رود که سرمایه‌گذاران با انگیزه بیشتری به این حوزه ورود کنند.
چه پیشنهادی برای هماهنگی بیشتر بین بخش گردشگری و حمل و نقل دارید؟
حسنی: رابطه بین گردشگری و حمل و نقل رابطه‌ای ناگسستنی است؛ توسعه هر دو حوزه نیازمند همکاری‌های بین‌بخشی و برنامه‌ریزی مشترک است. پیشنهاد می‌کنم یک کارگروه تخصصی متشکل از متولیان هر دو بخش تشکیل شود تا در فرایند تصمیم‌گیری و اجرا، منافع مشترک هر دو صنعت لحاظ شود. این امر می‌تواند به تقویت زیرساخت‌ها، کاهش موانع و در نهایت، افزایش رضایت گردشگران منجر شود.
با توجه به گستردگی گردشگری جاده‌ای در مازندران، مهم‌ترین چالش‌های این حوزه چیست؟
حسنی: گردشگری جاده‌ای در مازندران به دلیل نزدیکی به استان‌های پرجمعیت مانند تهران و البرز و همچنین تنوع جاذبه‌های طبیعی و فرهنگی، سهم عمده‌ای از سفرهای گردشگری را به خود اختصاص می‌دهد، اما در این حوزه چالش‌های متعددی وجود دارد. نخستین چالش، کیفیت نامناسب برخی جاده‌ها و ظرفیت محدود آن‌ها در برابر حجم بالای ترافیک است، به‌ویژه در تعطیلات و فصل‌های پرتردد.
چالش دیگر، کمبود خدمات بین‌راهی مناسب است. در بسیاری از مسیرهای منتهی به مازندران، امکانات رفاهی نظیر استراحتگاه‌ها، پمپ‌بنزین‌ها و مراکز امداد جاده‌ای یا ناکافی است یا کیفیت مناسبی ندارد؛ همچنین ایمنی جاده‌ها به‌دلیل نقص در زیرساخت‌ها و عدم رعایت استانداردهای مهندسی، یکی دیگر از دغدغه‌های جدی است.
برای رفع این چالش‌ها، سرمایه‌گذاری در بهسازی و توسعه جاده‌ها، به‌ویژه راه‌های پرتردد مانند هراز، کندوان و سوادکوه، ضروری است. ایجاد و تجهیز استراحتگاه‌های مدرن با امکانات رفاهی، نصب سیستم‌های هوشمند مدیریت ترافیک و همچنین افزایش نظارت بر ایمنی جاده‌ها می‌تواند تجربه سفر گردشگران را بهبود بخشد. همچنین، توسعه مسیرهای جایگزین و ارائه خدمات حمل و نقل عمومی ایمن و سریع می‌تواند از بار ترافیکی بکاهد.
شما به گردشگری دریایی اشاره کردید. چرا این بخش در مازندران توسعه نیافته و چه برنامه‌هایی برای احیای آن وجود دارد؟
حسنی: گردشگری دریایی در مازندران یک ظرفیت مغفول‌مانده است. علی‌رغم وجود تقاضای بالا برای تورهای دریایی و استفاده از شناورهای تفریحی، سال‌ها ممنوعیت ورود کشتی‌های تفریحی و ضعف در زیرساخت‌های بندری، مانع توسعه این بخش شده است.
با تصویب ماده 83 قانون برنامه هفتم توسعه، این ممنوعیت برداشته شده و اکنون فرصت مناسبی برای جذب سرمایه‌گذاران به این حوزه وجود دارد. برنامه‌ریزی برای احداث و تجهیز اسکله‌های مناسب، ارائه مشوق‌های مالی و تسهیل قوانین مربوط به ورود شناورهای تفریحی ازجمله اقداماتی است که می‌تواند این بخش را متحول کند. علاوه بر این، توسعه فرهنگ گردشگری دریایی و ایجاد خدمات جانبی مانند رستوران‌های ساحلی و بازارچه‌های محلی، می‌تواند گردشگران بیشتری را به این حوزه جذب کند.
یکی از ظرفیت‌های دیگر مازندران، گردشگری ریلی است. نظر شما در این خصوص چیست؟
حسنی: مازندران به‌واسطه داشتن یکی از زیباترین خطوط ریلی ایران، ظرفیت بی‌نظیری در توسعه گردشگری ریلی دارد. خط آهن شمال، با عبور از مناظر کوهستانی و جنگلی شگفت‌انگیز، خود به‌تنهایی یک جاذبه گردشگری محسوب می‌شود؛ اما متأسفانه از این ظرفیت بهره‌برداری مناسبی نشده است.
برای توسعه گردشگری ریلی، برنامه‌ریزی برای راه‌اندازی قطارهای گردشگری لوکس و ارائه خدمات متنوع در طول مسیر ضروری است. همچنین، می‌توان با ایجاد ایستگاه‌های گردشگری در نقاط کلیدی این خط آهن، مسافران را به بازدید از جاذبه‌های نزدیک ترغیب کرد. بازاریابی هدفمند و ارائه تورهای ترکیبی ریلی و زمینی نیز می‌تواند به جذب گردشگران داخلی و خارجی کمک کند.
اگر بخواهید چشم‌انداز آینده حمل و نقل گردشگری در مازندران را ترسیم کنید، چه مواردی را مدنظر دارید؟
حسنی: چشم‌انداز آینده حمل و نقل گردشگری مازندران در گرو سرمایه‌گذاری‌های هدفمند، بهره‌گیری از فناوری‌های نوین و تعامل نزدیک بین بخش‌های حمل و نقل و گردشگری است. توسعه زیرساخت‌های ترکیبی جاده‌ای، ریلی، هوایی و دریایی، همراه با ارائه خدمات باکیفیت و متنوع، می‌تواند مازندران را به یکی از پیشروترین مقاصد گردشگری کشور تبدیل کند.
در این راستا، ایجاد یک نقشه راه جامع برای توسعه حمل و نقل گردشگری، جذب سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی و همچنین تقویت همکاری‌های بین‌المللی در حوزه حمل و نقل و گردشگری، از اولویت‌های مهم است. هدف نهایی، ایجاد تجربه‌ای منحصربه‌فرد برای گردشگران و دستیابی به توسعه پایدار در این صنعت است.
