شیوع آنفلوانزای پرندگان در ایران
مخاطب۲۴- روزنامه شرق در گزارشی به تلفات پرندگان در اثر آنفلوانزای پرندگان در تالاب میقان استان مرکزی و سکوت نهاد‌های دولتی پرداخته است.
مرگ ۵۰۰ پرنده مهاجر در تالاب میقان
آنفلوانزای پرندگان یک بیماری ویروسی واگیردار است که امکان انتقال به طیور و آلوده‌کردن مرغداری‌ها را هم دارد. حتی برخی آنفلوانزای پرندگان امکان انتقال به انسان را هم دارد. تاکنون به نظر می‌رسد آنفلوانزای پرندگان باعث مرگ ۵۰۰ پرنده مهاجر شده است، اما تاکنون سازمان حفاظت محیط زیست، سازمان دامپزشکی و استانداری اراک درباره آنفلوانزای شیوع‌یافته اخیر در استان مرکزی اطلاع‌رسانی نکردهاند. شنیده‌های خبرنگار «شرق» بیانگر این است که تالاب بوجاق استان گیلان و تعدادی از مرغ‌های اهلی در چند روستای استان مازندران هم درگیر ویروس آنفلوانزای پرندگان شده‌اند.
سازمان دامپزشکی چرا تعلل می‌کند؟
علیرضا هاشمی، پرنده شناس، با اشاره به اینکه به نظر می‌رسد چندسالی است وظیفه اعلام آمار و اظهار نظر درباره آنفلوانزای فوق حاد پرندگان حتی در مناطق تحت نظر سازمان حفاظت محیط زیست بر عهده سازمان دامپزشکی قرار داده شده است، میگوید: «سازمان دامپزشکی معمولا در اطلاع‌رسانی این موضوع بسیار محتاطانه عمل می‌کند. شاید عدم شفافیت به این دلیل است که در صورت اعلام رسمی شیوع آنفلوانزای پرندگان در کشور، سازمان دامپزشکی ملزم به اجرای پروتکل‌های منطقه‌ای، ملی و بین‌المللی در این زمینه می‌شود و محدودیت‌هایی اعمال می‌شود که وضعیت دشواری را رقم می‌زند».
منشأ انتقال ویروس آنفلوانزای پرندگان
هاشمی با بیان اینکه آنفلوانزای فوق حاد پرندگان یک بیماری ویروسی واگیردار بین پرندگان است و سویه‌های مختلفی دارد، اشاره می‌کند که «هر سال هم‌زمان با شروع مهاجرت پرندگان از شمال کره زمین به عرضهای جنوبی، ویروس آنفلوانزا در دنیا پخش می‌شود. دلیل این وضع هم این است که همه پرندگان مهاجر زمستانه در تابستان از همه مناطق دنیا در عرضهای شمالی تجمع می‌کنند و خصوصا پرندگان آبزی و کنار آبزی به صورت گروهی مهاجرت می‌کنند یا در مناطق استراحت بین راهی به صورت متراکم دیده می‌شوند. در نتیجه به راحتی میتوانند ویروس آنفلوانزا را به یکدیگر یا سایر پرندگان اهلی منتقل کنند. به عبارت دیگر، طی یک چرخه مهاجرت، انواع ویروس بین پرندگان در گردش است و فرصت کافی برای جهش یا ایجاد انواع سویه‌های جدید ویروس فراهم می‌شود».
بیشتر بخوانید
خطر جهش ویروس آنفلوانزای پرندگان
این پرنده‌شناس با اشاره به احتمال جهش ویروس آنفلوانزای پرندگان این‌طور توضیح می‌دهد که «ویروس آنفلوانزا مثل بسیاری از ویروس‌ها، در صورت حضور در بدن میزبان، امکان جهش دارد و طبیعتا برای اینکه زنده بماند و خاصیت بیماری‌زایی را در خود حفظ کند، دائم در حال تغییر است. یکی از نگرانی‌های جدی و ترس از آنفلوانزای فوق حاد پرندگان در جوامع انسانی از این جهت است که امکان دارد فردی درگیر ویروس آنفلوانزا باشد، هم‌زمان پرنده مهاجر هم آنفلوانزای فوق حاد داشته باشد، اگر این دو ویروس هم‌زمان با هم وارد بدن انسان شوند، این احتمال وجود دارد که ویروس جهش‌یافته جدیدی ایجاد شود که واکسن یا داروی اختصاصی هم برای آن وجود ندارد. در چنین شرایطی یقینا در مرحله اولیه هیچ شناختی از شدت و عوارض این بیماری هم وجود ندارد».
آنفلوانزای پرندگان در کمین مرغداریهای صنعتی
بنا به گفته علیرضا هاشمی این پرنده‌شناس و مؤسس گروه پرندهشناسی طرلان، «در صورت شیوع آنفلوانزای پرندگان، علاوه بر سلامت انسان، سلامت مرغداریهای صنعتی و گله‌های طیور اهلی هم در معرض خطر قرار میگیرد. تلفات مستقیم ناشی از بیماری از یک سو و لزوم اجرای پروتکل‌های سختگیرانه معدوم‌سازی طیور پرورشی مانده در منطقه در شعاع مشخص از سوی دیگر ضرر و زیان جبران‌ناپذیری وارد خواهد کرد که سالانه بخش‌هایی از جهان را درگیر چنین وضعیتی می‌کند». بنا به این گزارش برخی استانها مثل مازندران کانون پرورش طیور ایران است و صادرات مرغ و تخم مرغ از این استان بسیار بالاست. در صورت ابتلای پرندگان مهاجر به آنفلوانزای فوق حاد در این استان، به دلیل صید و شکار این پرنده‌ها، به راحتی امکان انتقال ویروس به مرغداری‌ها و گله‌های طیور وجود دارد. در صورت اعلام رسمی چنین موضوعی، همه مرغداری‌ها باید مرغ‌های خود را معدوم کنند و طبیعتا این وضع خسارت مالی هنگفتی به دنبال دارد. شاید لازم است عدم شفافیت کنونی نهاد‌های دولتی را در این موارد جست‌و‌جو کرد.
تالاب فریدونکنار، کانون خطر؛ اثر صید و شکار در شیوع آنفلوانزا
هاشمی پرنده‌شناس هم با اشاره به اینکه صید و شکار پرندگان مهاجر می‌تواند خطر شیوع ویروس آنفلوانزا را در بین انسان و طیور بالا ببرد، تأکید می‌کند که «برخی مناطق ایران مثل تالاب فریدونکنار استان مازندران باید مورد توجه و تمرکز قرار گیرد. چون صیادان این منطقه همچنان برخلاف قانون دست به شکار پرنده‌های مهاجر می‌زنند. این پرنده‌ها به بازار و سپس به خانهها منتقل می‌شوند و در صورت آلوده‌بودن به راحتی ویروس را به پرندگان اهلی منتقل می‌کنند. امسال خبر برچیده‌شدن بازار فریدونکنار را شنیدیم ولی اصل تخلف که در صید غیرمجاز است، بی‌محابا توسط متخلفان در جریان است».
ویروس آنفلوانزای فوق حاد پرندگان راحت منتقل می‌شود
شنیدهها بیانگر این است که آنفلوانزا در تعدادی از تالاب‌های استان‌های گیلان و مازندران هم تلفات داشته است. در پاسخ به این سؤال که آیا تنها تالاب میقان درگیر آنفلوانزاست؟ منصور جمشیدی، پرنده‌شناس و نویسنده کتاب «پرندگان ایران»، میگوید: «فعلا تالاب میقان برجسته شده است، اما مسلما پرندگان آلوده به آنفلوانزا، هر جایی که در مسیر نشستهاند، آنجا را هم آلوده کرده‌اند. این پرندگان مهاجر هستند و با سردترشدن هوا از سیبری مهاجرت را شروع کرده و برای زمستان‌گذرانی در تالاب‌های ایران میمانند. البته تعدادی از این پرندگان ممکن است در مسیر مهاجرتی تا آفریقا هم پیش بروند. حتی اگر تنها دو قطعه پرنده آلوده به ویروس آنفلوانزا بشود احتمال این وجود دارد که همه پرندگان تالاب را آلوده کند».
معدوم‌کردن پرنده‌های آلوده، راه کنترل آنفلوانزا
بنا به گفته منصور جمشیدی این پرنده شناس برجسته ایرانی، «راه مطمئن و قابل اتکایی برای کنترل آنفلوانزای پرندگان وجود ندارد. چون پرندگان در دسترس نیستند که امکان واکسیناسیون یا اقدام درمانی دیگری باشد. ضمن اینکه ممکن است این پرندگان از تالابی به تالاب دیگر حرکت کنند. برای همین امکان کنترل بیماری تقریبا غیرممکن است». این پرنده‌شناس تأکید دارد که «کنترل آنفلوانزای پرندگان تنها از طریق کنترل در منشأ و ازبین‌بردن و معدوم‌کردن پرنده‌های آلوده ممکن است».
یوسفی، مدیر کل حفاظت محیط زیست استان مرکزی هم با بیان اینکه اجازه ارائه آمار از تعداد تلفات پرندگان در اثر آنفلوانزا را ندارد، میگوید: «طبق مصوبات کارگروه مدیریت بحران، معاون سیاسی و امنیتی استاندار، اطلاع‌رسانی در این مورد را انجام می‌دهد. من آمار دقیق تلفات را دارم، اما اجازه ندادند که من مصاحبه کنم».
اگر آمار بدهیم در جامعه التهاب ایجاد می شود
مدیر کل محیط زیست استان مرکزی با اشاره به اینکه در حال پیشگیری از بیماری هستیم، این‌طور ادامه می‌دهد: «گرچه تلفات پرندگان در اثر آنفلوانزا موضوع محیط‌زیستی است، اما در این میان بحثهای اقتصادی هم مطرح است، در نتیجه امکان دارد اگر آمار تلفات را ارائه کنیم، در جامعه التهاب ایجاد شود».
تأیید تلویحی آمار تلفات با چاشنی تهدید
یوسفی وضعیت شیوع آنفلوانزای پرندگان در تالاب میقان و در استان مرکزی را نگران‌کننده نمی‌داند و در پاسخ به این پرسش که آیا تلفات در تالاب میقان ۵۰۰ قطعه پرنده بوده است، میگوید: «در همین حدود بوده است، اما از قول من ننویسید. اگر بنویسید میگویم دروغ گفتید».
تیپ های خطرناک ویروس آنفلوانزا کدام است؟
سید احمد مدنی، دامپزشک، با اشاره به اینکه همه سویه‌های ویروس آنفلوانزای پرندگان امکان انتقال به طیور و انسان را دارد، می گوید: «تاکنون در دنیا تعداد قابل توجهی ویروس آنفلوانزا ثبت و گزارش شده است، اما آنهایی که اهمیت بیشتری دارند و تیپ‌های به‌شدت آسیب‌رسان و خیلی حاد هستند، معمولا جزء تیپ‌های H ۵ و H ۷ هستند. در کنار اینها تیپ H ۹ هم از لحاظ اقتصادی اهمیت دارد، هرچند شدت آسیب‌رسانی خیلی بالایی ندارد». این دامپزشک این‌طور ادامه می‌دهد: «از تیپ‌های H ۵ N ۱، H ۵ N ۲، H ۵ N ۳، گزارش‌های زیادی در دنیا ثبت شده است، اما اخیرا تیپی که در اروپا شایع شده و در ترکیه مشکل ایجاد کرده، H ۵ N ۱ است که خطر برای طیور صنعتی هم دارد و در پرندگان آبزی و وحشی هم گزارش شده است.
این تیپ هم پتانسیل انتقال به انسان را دارد هم اینکه حدود فروردین‌ماه امسال (۱۴۰۳) گزارش شد که تیپ H ۵ در آمریکا علاوه بر انسان به گاو شیری هم منتقل شده است». این رسانه در سه روز گذشته با تعدادی از متخصصان دامپزشک، پرنده‌شناس و کارشناسان محیط زیست تماس گرفت، اما بسیاری از این افراد از ارائه اطلاعات درخصوص آنفلوانزای فوق حاد پرندگان سر باز می‌زنند. واضح است که این افراد نگران عواقب اطلاع‌رسانی هستند. طبق مصوبات دولتی سازمان دامپزشکی مرجع رسمی اعلام خبر و اطلاعات درباره آنفلوانزای پرندگان است، اما این سازمان تاکنون خبری در‌این‌باره منتشر نکرده و پاسخ‌گویی به سؤال‌های خبرنگار «شرق» را نیز فعلا موکول به تأیید هویت خبرنگار توسط این سازمان کرده است.
هرکسی حرف بزند توبیخ می‌شود
به گزارش این رسانه از آنجایی که دامپزشکان، پرنده‌شناسان و آزمایشگاه‌های معتبر هیچ‌گونه مجوزی برای انجام آزمایش و بررسی نمونه‌های پاتولوژی از پرنده‌های مبتلا به ویروس را ندارند، اعلام رسمی بیماری، صرفا بر عهده سازمان دامپزشکی است و اگر این سازمان تصمیم بگیرد که در این مورد سکوت کند، هیچ‌یک از متخصصان حق اظهار نظر ندارند. گفته می‌شود آزمایشگاهی که بدون اجازه سازمان دامپزشکی دست به بررسی ویروس بزند، توبیخ می‌شود. آنفلوانزای فوق حاد پرندگان معمولا در پاییز و زمستان هر سال هم‌زمان با فصل مهاجرت شایع می‌شود. اینکه آنفلوانزای حاد پرندگان وارد کشور شود، چیز عجیب و پیچیده‌ای نیست و تقریبا هر سال تعدادی از تالاب‌های ایران درگیر این ویروس می‌شوند، اما شاید نکته عجیب، پنهان‌کاری سازمان‌های دولتی و طفره‌رفتن آنها از پاسخ‌گویی به سؤال‌ها و ابهام‌های رسانه است.
