کدام خانواده‌ها از نوشت افزار ایرانی استفاده می‌کنند؟
مخاطب۲۴-پیش‌تر گمان می‌رفت با گسترش ابزار‌های رقومی (دیجیتال)، از تقاضا برای ابزار‌های سنتی نوشتافزار کاسته شود، اما برخلاف انتظار، صنعت نوشتافزار رشد تصاعدی خود را حفظ کرده است. در این زمینه یکی از مهمترین فرصت‌ها، طیف وسیع مشتریان بالقوه است که به سن، جنسیت، گونه شخصیتی، قشر فرهنگی و موقعیت جغرافیایی خاصی محدود نمی‌شود. به طوری که محصولات نوشتافزار برای بخش قابل توجهی از مردم یک نیاز اساسی به شمار می‌آیند.
در سطح بین‌المللی و جهانی به دلایلی همچون افزایش جمعیت جهان و نیز ارتقای کمی و کیفی وضعیت آموزش عمومی و سطح سواد، تعداد مصرف‌کنندگان نوشتافزار با افزایش روبرو بودده است.
در سطح داخلی، عمده نوشتافزار کشور از سوی دانش‌آموزان مقاطع ابتدایی و متوسطه دوره اول مصرف می‌شود. براساس آخرین آمار‌های احصا شده در خصوص سال تحصیلی ۱۴۰۳-۱۴۰۴، تعداد دانش‌آموزان دوره ابتدایی ۹۲۰۷۹۷۰ نفر، دوره متوسطه اول ۳۷۷۰۱۰۴ نفر و دوره متوسطه دوم ۲۹۱۶۰۱۱ نفر است. بدین ترتیب، در سال تحصیلی جاری ۱۵۸۹۴۰۸۵ دانش‌آموز عادی در سراسر کشور تحصیل می‌کنند.
تعداد دانشجویان در سال تحصیلی ۱۴۰۱-۱۴۰۲ و در مقاطع مختلف نیز ۳۲۴۹۶۰۱ نفر اعلام شده است. افزون بر جمعیت بیش از ۲۰ میلیونی محصلان در کشور، افراد و گروه‌های دیگری مانند کارکنان ادارات و شرکت‌ها یا طراحان و آفرینش‌گران هنری و مهندسی نیز از مصرف‌کنندگان ثابت محصولات نوشت‌افزارند؛ بنابراین در حوزه نوشتافزار بازار مصرف پرتقاضا و عظیمی در داخل کشور وجود دارد. همچنین بنابر برآوردی دیگر، دانش‌آموزان ۸۷ درصد، کارمندان ادارات و سازمان‌ها ۱۰ درصد و دانشجویان سه درصد از مصرف نوشتافزار کشور را تشکیل می‌دهند.
چرا صادرات نوشتافزار ایرانی قطره‌چکانی است؟
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در پژوهشی جدید به واکاوی مسائل و راهکار‌های تقنینی در حوزه نوشتافزار پرداخته است. در این گزارش که اخیراً منتشر شده، ابعاد مختلف صنعت نوشتافزار، به عنوان صنتعی اقتصادی فرهنگی مورد بررسی قرار گرفته است. مزیت این پژوهش بر دیگر مطالبی که تا پیش از این در حوزه صنعت نوشتافزار منتشر شده، توجه به مصرف‌کنندگان و پیشنهاداتی در حوزه قانون‌گذاری است.
در بخشی از این شرایط، به بازار داخلی نوشتافزار، میزان مصرف نوشتافزار داخلی و ذائقه بازار در این خصوص پرداخته شده است. از جمله مؤلفه‌های مورد توجه در این بخش، شرایط اقتصادی خانواده‌ها به عنوان یکی از متغیر‌های تأثیرگذار بر انتخاب نوع نوشتافزار در سال‌های اخیر است.
نوشتافزار ایرانی؛ انتخاب اول خانواده‌های ۴ دهک پایین
براین اساس، تغییر شرایط اقتصادی موجب شده است که سهم بازار محصولات خارجی در حوزه نوشتافزار کاهش یابد. آمار‌های یک پژوهش میدانی نشان می‌دهند خرید محصولات خارجی نوشتافزار با دهک‌های جامعه نسبت مستقیم دارد؛ یعنی هرچه به سمت دهک‌های پایین جامعه حرکت کنیم، احتمال خرید برند خارجی نوشتافزار پایین‌تر می‌آید. به طوری که چهار دهک پایین جامعه حدود چهار درصد بیش از میانگین جامعه، نوشتافزار ایرانی خرید می‌کنند.
آخرین آمار‌های موجود درباره مصرف فرهنگی خانوار‌های ایرانی حاکی از این است که حوزه نوشتافزار با اینکه سهم چشمگیری از مجموع هزینه کرد فرهنگی خانوار ندارد، طی سال‌های اخیر همواره از جایگاه به نسبت ثابتی برخوردار بوده که بر این اساس می‌توان گفت محصولات نوشتافزار جزو اولویت‌های مصرف فرهنگی خانوار ایرانی است.
براساس پژوهش صورت گرفته، مهمترین مسائل موجود در خصوص محصولات نوشتافزار به ترتیب میزان اهمیت عبارتند از: گران بودن محصولات و قدرت خرید پایین (۴۳ درصد)، تبلیغات و اطلاع‌رسانی ضعیف توسط رسانه‌ها (۳۶ درصد)، کم‌توجهی تولیدکنندگان به نیاز و ذائقه مصرف‌کننده ایرانی در طراحی و تولید محصولات (۳۳ درصد)، پایین بودن دوام، کیفیت و تنوع محصولات و فقدان استاندارد معیار‌های لازم در این زمینه (۲۹ درصد)، آگاهی ناکافی خانوار ایرانی در انتخاب محصول مناسب برای کودکان و نوجوانان (۲۹ درصد)، نبود تمایل به استفاده از محصولات داخلی در انتخاب محصول مناسب برای کودکان و نوجوانان (۱۸ درصد)، استفاده بی‌رویه از محتوای خارجی و غیر بومی در محصولات توسط تولیدکنندگان (۱۱ درصد) و سنتی بودن روش‌های خرید محصولات نوشتافزار و ضعیف بودن ساز و کار‌های خرید اینترنتی در مقایسه با محصولات دیگر (۶ درصد).
سهم ۲۰ درصدی قاچاق از بازار ۳۰ هزار میلیاردی نوشتافزار
گردش مالی بازار نوشتافزار در ایران در سال ۱۴۰۳ حدود ۲۵ تا ۳۰ هزار میلیارد تومان برآورد شده است. لازم به ذکر است که آمار‌های مربوط به تولید داخل از شفافیت و دقت کافی برخوردار نیستند. در واقع، رقم مذکور حاصلی تقریبی از ضرب تعداد مصرف‌کنندگان (عمدتاً دانش‌آموزان) در میانگین مصرف ان‌ها و نیز برآورد‌های میدانی از وضعیت تولید در کشور است. بنابراین، در این برآورد مصارف دیگر موجود در بازار مانند اقلام اداری لحاظ نشده‌اند. البته پیش از این مجمع نوشتافزار ایرانی – اسلامی روند رشد حجم مالی بازار نوشتافزار در ایران از سال ۱۳۸۸ تا ۱۴۰۱ را به صورت زیر تخمین زده بود:
بخش دیگر این گزارش، به ارائه نمایی از بازار نوشتافزار ایران اختصاص دارد. براین اساس، در سند راهبردی صنعت نوشتافزار سهم محصولات تولید داخل حدود ۵۵ درصد اعلام شده است. همچنین طبق اظهارات مدیر مجمع نوشتافزار ایرانی اسلامی در شهریورماه ۱۴۰۲، حدود ۶۰ درصد از اقلام نوشتافزار دانشآموزی، تولید داخل است. در تازه‌ترین اظهارات در شهریورماه سال ۱۴۰۳ نیز سهم کالای ایرانی در بازار نوشتافزار حداقل ۶۰ درصد و حداکثر ۷۵ درصد تخمین زده شده است. براین اساس، می‌توان گفت در حال حاضر سهم محصولات تولید داخل از بازار نوشتافزار کشور، بیش از ۶۰ درصد بوده و روندی افزایشی را طی می‌کند. این در حالی است که سهم محصولات تولید داخل در ابتدای دهه ۱۳۹۰، حدود ۱۵ درصد تخمین زده می‌شد.
در خصوص قاچاق نیز در سال‌های گذشته که نرخ دلار کمتر بوده و تخصیص ارز به شیوه کنونی وجود نداشت، بازار نوشتافزار واردات‌محور بود. به گونه‌ای که حدود ۸۵ درصد از بازار داخلی نوشتافزار را محصولات وارداتی تشکیل می‌دادند. به مرور، با برخی محدودیت‌ها (مانند ناپایداری‌های ارزی و ممنوعیت‌های ناسنجیده وارداتی) سهم قاچاق افزایش یافت. به طوری که طبق تخمین‌های صورت گرفته در حال حاضر حدود ۲۰ درصد بازار نوشتافزار کشور را محصولات قاچاق تشکیل می‌دهند. محصولاتی که عمدتاً اقلام حرفه‌ای، خاص یا تزئینی را شامل می‌شوند که تولیدکنندگان داخلی به آنها نمی‌پردازند. در مجموع، قاچاق ضمن اینکه از نظر قیمتی به ضرر مصرف‌کننده است، به دلیل ایجاد بازار انحصاری، فرصت‌های تولید را نیز از بین می‌برد.
