چگونه منطقه خلیج فارس برای زندگی پس از نفت برنامه‌ریزی می‌کند؟

مخاطب 24- تغییر جهانی به سمت تولید و مصرف انرژی‌های تجدیدپذیر ممکن است مانند یک ناقوس مرگ اقتصادی برای منطقه خلیج فارس به نظر برسد، جایی که ذخایر سوخت فسیلی سبب ایجاد ثروت بی حد و حصر شده است. اما این نیروگاه انرژی جهان در حال پذیرش تغییری اجتناب ناپذیر در مصرف سوخت‌های فسیلی حداقل در داخل کشور است.
کشور‌هایی مانند عربستان سعودی، امارات متحده عربی و قطر در حال ساخت بزرگ‌ترین نیروگاه‌های انرژی تجدیدپذیر در جهان هستند و می‌خواهند خود را از مصرف سوخت‌های فسیلی جدا کنند.
در آستانه جام جهانی فوتبال ۲۰۲۲، قطر یک نیروگاه خورشیدی ساخت که برای پاسخگویی به ۱۰ درصد از نیاز‌های اوج انرژی این کشور طراحی شده است. در همین حال، عربستان سعودی در حال ایجاد یک شهر بیابانی است که منحصراً از انرژی‌های تجدید پذیر استفاده می‌کند. نئوم، همانطور که از اسمش پیداست، کارخانه هیدروژن سبز خود را با سوخت خورشیدی خواهد داشت. امارات متحده عربی که امسال میزبان کنفرانس آب و هوای سازمان ملل است، در حال ساخت چیزی است که به عنوان بزرگترین نیروگاه خورشیدی تک سایتی جهان معرفی می‌شود.
پروژه‌هایی از این دست به عربستان سعودی کمک می‌کند تا به هدف تولید ۵۰ درصد از برق خود با انرژی‌های تجدیدپذیر تا سال ۲۰۳۰ و امارات متحده عربی تا سال ۲۰۵۰ به ۴۴ میلیون انرژی برق دست یابد.
اما در حال حاضر، امارات و عربستان سعودی در کنار سایر کشور‌های حاشیه خلیج فارس (بحرین، عمان، کویت و قطر) در میان ۱۵ بدترین تولیدکننده گاز‌های گلخانه‌ای قرار دارند. در صدر این فهرست، قطر با تولید سرانه ۳۵.۵۹ تن CO۲ در سال ۲۰۲۱، در مقایسه با ۸.۰۹ تن برای هر نفر در آلمان قرار داشت.
پایین آمدن در این رتبه بندی نیاز به حرکتی جدی دارد.
محمد السعیدی، دانشیار پژوهشی در مرکز توسعه پایدار دانشگاه قطر، به دویچه وله گفت که منطقه به سرعت در حال حرکت برای تحقق اهداف بلندپروازانه خود است.
آزادسازی نفت برای صادرات
با این حال، تبدیل اقتصاد‌ها به انرژی‌های تجدیدپذیر صرفاً به خاطر نگرانی از محیط زیست نیست. السعیدی گفت که یکی از محرک‌های اصلی برای انتقال آزادسازی ذخایر سوخت فسیلی برای صادرات و در نتیجه به حداکثر رساندن سود است.
در سال ۲۰۲۰، عربستان سعودی چهارمین مصرف‌کننده بزرگ نفت در جهان و ششمین مصرف‌کننده بزرگ گاز بود که باعث می‌شود مقدار کمتری برای فروش سودآور به خارج از کشور باقی بماند.
با وجود افزایش دما و افزایش فراوانی و شدت رویداد‌های شدید آب و هوایی مرتبط با سوزاندن سوخت‌های فسیلی، پیش‌بینی می‌شود که تقاضا برای نفت تا حدود سال ۲۰۴۰ افزایش یابد. اما زمانی که تقاضا در نهایت کاهش یابد، هرگونه نفت باقی‌مانده در زمین به یک "دارایی سرگردان" تبدیل خواهد شد و همانطور که تولیدکنندگان نفت پیش بینی می‌کنند، فرصت کسب سود را از دست داده است.

السعیدی توضیح داد که انگیزه مهم برای تغییر به سمت اقتصاد‌های مبتنی بر انرژی‌های تجدیدپذیر ایجاد فرصت برای جذب سرمایه گذاری بین المللی و حفظ جایگاه و مشارکت در جامعه بین المللی است.
"اینکار برای وجهه و ذهنیت بسیار مهم است و وجهه و ذهنیت به معنای پول است. "
جان تروبی، استاد حقوقی مدعو در دانشگاه نیوکاسل بریتانیا که ارتباط بین پایداری و فناوری را مطالعه می‌کند، گفت: گذار به اقتصاد مبتنی بر انرژی‌های تجدیدپذیر، کشور‌ها را برای سرمایه گذاری خارجی جذاب‌تر می‌کند.
بحران آب و هوا به خانه آسیب می‌رساند
اگرچه ادامه صادرات نفت خزانه منطقه را پر می‌کند، اما می‌تواند موجودیت آن را نیز تهدید کند. از آنجایی که سایر کشور‌ها به سوزاندن سوخت‌های فسیلی استخراج شده از عربستان سعودی و همسایگانش ادامه می‌دهند، دمای جهانی همچنان افزایش خواهد یافت و منطقه خلیج فارس به طور نامتناسبی تحت تأثیر قرار خواهد گرفت.
افزایش جهانی ۱.۵ درجه سانتیگراد (۲.۷ درجه فارنهایت) تا سال ۲۰۵۰ احتمالاً به معنای افزایش ۴ درجه‌ای در خلیج فارس خواهد بود. امواج گرمای بیش از ۵۰ درجه سانتیگراد در حال حاضر منطقه را درنوردیده است و میانگین دما بسیار بالاتر از بقیه نقاط جهان است.
در برخی از سناریو‌های تغییرات اقلیمی، میانگین حداکثر دمای تابستان احتمالاً از سطح بقا در بیشتر مناطق خلیج فارس فراتر خواهد رفت. گرمایش سیاره‌ها همچنین طوفان‌های گرد و غبار را بدتر می‌کند و مناطق کم ارتفاع ممکن است تحت تأثیر افزایش سطح دریا قرار بگیرند.
تروبی گفت: "آن‌ها در تناقض هستند، زیرا به درآمد‌های نفتی وابسته هستند، اما در کشور‌های خود نیز در معرض خطر بزرگ تغییرات آب و هوایی قرار دارند. "
قمار در جذب و ذخیره کربن
در تلاش برای ادامه صادرات سوخت‌های فسیلی و در عین حال محدود کردن خطر آسیب‌های اقلیمی، منطقه رقابت خود را بر جذب و ذخیره کربن گذاشته است.
CCS، همانطور که این فناوری شناخته شده است، فرآیندی است که توسط آن انتشار گاز‌های گلخانه‌ای رهگیری می‌شود و به زیر زمین منتقل یا به سایر تولیدات تبدیل می‌شود. این فناوری مدت‌هاست که به عنوان یک دستاورد مقدس برای تولیدکنندگان نفت دیده می‌شود، زیرا از نظر تئوری می‌تواند به این معنا باشد که سوخت‌های فسیلی می‌توانند بدون افزودن به تغییرات آب و هوایی سوزانده شوند.
اما دهه‌ها پژوهش نتوانسته است راه‌حل‌هایی در مقیاس بزرگ ارائه دهد و فعالان آب و هوا آن را به عنوان یک انحراف خطرناک از اقدامی واقعی برای جلوگیری از تغییرات اقلیمی می‌دانند.
تاکنون کمتر از ۰.۱ (۴۳ میلیون تن) از انتشار جهانی توسط چنین فناوری جذب شده است. به گفته شرکت تحقیقاتی BloombergNEF، برآورد می‌شود که خطوط لوله فعلی پروژه‌ها تا سال ۲۰۳۰ به نیم درصد افزایش یابد.
با این وجود، این فناوری قرار است به طور گسترده در اجلاس سالانه آب و هوای سازمان ملل که در امارات برگزار می‌شود مورد بحث قرار گیرد و توسط هیئت بین دولتی تغییرات آب و هوایی (IPCC) به عنوان یکی از اقدامات لازم برای محدود کردن گرمایش به ۱.۵ درجه شناسایی شده است. سلطان الجابر، رئیس جمهور منتخب در اجلاس COP۲۸، در یک سخنرانی دستور کار خود را برای مذاکرات تعیین کرد و خواستار تمرکز بیشتر بر ظرفیت جذب و ذخیره کربن شد.

او گفت: «در یک برنامه انتقال انرژی عملی، عادلانه و به خوبی مدیریت شده، ما باید بر روی حذف تدریجی انتشار سوخت‌های فسیلی تمرکز کنیم و در عین حال جایگزین‌های بدون کربن قابل قبول و مقرون به صرفه را افزایش دهیم.»
با این حال، اتحادیه اروپا و سایر کشور‌ها با این رویکرد مخالفت کرده‌اند و می‌گویند تمرکز باید بر حذف تدریجی سوخت‌های فسیلی باشد تا فناوری‌های مربوط به کاهش اثرات مصرف سوخت‌های فسیلی.
هدف منطقه خلیج فارس تنوع بخشیدن است
با هشدار صندوق بین‌المللی پول مبنی بر اینکه کاهش تقاضا برای نفت ممکن است خزانه‌های منطقه را تنها ظرف ۱۵ سال از بین ببرد، تلاش‌ها برای یافتن جریان‌های درآمد جایگزین در جریان است. با این حال به نظر می‌رسد در نهایت، این شیر تولید کننده پول متوقف خواهد شد.
عربستان سعودی روی تولید هیدروژن سبز و همچنین ایجاد صنعت تولید کالا‌های با انرژی تجدیدپذیر مانند آلومینیوم همراه با امارات رقابت می‌کند. در یک جبهه کمتر پایدار، همچنین شروع به استفاده از هیدروکربن‌های خود برای تولید پلاستیک و پتروشیمی کرده است.
صادرات انرژی خورشیدی به عنوان یک فرصت بزرگ اقتصادی مطرح شده است. در کشور‌های حوزه خلیج فارس، هر متر مربع زمین تجهیز شده به انرژی خورشیدی می‌تواند سالانه به اندازه ۱.۱ بشکه نفت انرژی تولید کند.
سایر مناطق نیز به دنبال تقلید از مدل تنوع بخشی دبی هستند، جایی که سوخت‌های فسیلی اکنون تنها حدود ۵ درصد از درآمد آن را تشکیل می‌دهد. به گفته السعیدی، اکثریت قریب به اتفاق درآمد این کشور از گردشگری، مهاجران و سرمایه گذاران ثروتمند می‌آید.
به نظر می‌رسد عمان یکی از جاه طلبانه‌ترین کشور‌ها برای کاهش اتکا به سوخت‌های فسیلی باشد. نفت ۳۹ درصد از تولید ناخالص داخلی این کشور را در سال ۲۰۱۷ تشکیل می‌داد، اما این کشور قصد دارد تا سال ۲۰۴۰ این میزان را با تمرکز بر گردشگری، لجستیک و تولید به ۸.۴ کاهش دهد.
به نتیجه رسیدن این جاه طلبی‌های مختلف در سرتاسر منطقه به کشور‌های خلیج فارس متکی است که چقدر از ذخایر سوخت فسیلی خود برای تأمین مالی انتقال به آینده‌ای عاری از سوخت‌های فسیلی استفاده کنند. این کنایه از طرف طرفداران محیط زیست و فعالان حقوق بشر از بین نمی‌رود.
اگنس کالامار، دبیر کل سازمان عفو بین‌الملل، از کشور‌هایی مانند عربستان سعودی خواسته است تا ذخایر نفتی خود را در زمین باقی بگذارند.
او در اوایل سال جاری گفت: "خیلی وقت است که عربستان سعودی باید به نفع بشریت عمل کند و از حذف تدریجی صنعت سوخت فسیلی، که برای جلوگیری از آسیب بیشتر آب و هوا ضروری است، حمایت کند. "

منبع: دویچه وله
ترجمه: سلیم حیدری