پرتاب ماهواره نور۳ با ماهواره‌بر قاصد

مخاطب 24-  سومین نسخه از ماهواره نور (با نام نجم) توسط پرتابگر قاصد که هر دو متعلق به نیروی هوافضای سپاه هستند در هفته گذشته با موفقیت پرتاب شد و در مدار قرار گرفت. این پرتاب برای اولین بار در حضور جمعی از افراد غیرنظامی شامل دانش‌آموزان و دانشجویان انجام شد که علاوه بر اطمینان دست اندرکاران به اجرای موفق، تجربه بسیار خوبی برای نوجوانان و جوانان علاقمند به این حوزه بود.

** دیروز

تا پیش از ورود بازیگر جدید به عرصه فضایی کشور یعنی نیروی هوافضای سپاه، برنامه فضایی کشور بر دوش ماهواره‌برهای ساخت سازمان صنایع هوافضای وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح بود.

این مجموعه تا پیش از سال ۱۳۹۹ ماهواره‌بر دو مرحله‌ای سوخت مایع سفیر-1 و دو مرحله‌ای سوخت مایع سیمرغ (سفیر-2) را توسعه داده بود. سفیر-1 به گفته سخنگوی بخش فضایی وزارت دفاع موفقیت نسبی ۵۰ درصدی داشت و توانسته بود از بهمن ۱۳۸۷ ماهواره‌های امید، رصد-1، نوید علم و صنعت و فجر را با موفقیت در مدار قرار دهد و به همین میزان عملکرد ناموفق هم داشت.

در نهایت با معرفی ماهواره‌بر سه مرحله‌ای ذوالجناح، بازنشستگی سفیر-1 که ماهواره‌بری با طول ۲۲ متر و جرم برخاست حدود ۲۶ نهایتاً توان ارسال محموله ۵۰ کیلوگرمی به مدار ۲۵۰ کیلومتری را داشت رسماً اعلام شد.

ماهواره بر سفیر-1

سیمرغ به عنوان نمونه سنگین‌تر به جای قطر مرحله اول ۱.۲۵ متری سفیر-1 دارای قطر ۲.۴ متر بود و قرار بود بتواند محموله‌های تا ۲۵۰ کیلوگرم را در مدار تا ۵۰۰ کیلومتر قرار دهد.

آزمایش‌های پرتاب سیمرغ از سال ۱۳۹۵ آغاز شد که شامل حمل ماهواره‌های طلوع و ظفر و آت‌ست هم بود اما با وجود بهتر شدن هر پرتاب سیمرغ نسبت به پرتاب قبلی، این ماهواره‌بر تا کنون موفق به تزریق کاملاً صحیح ماهواره در مدار نشده است.

پرتاب سیمرغ از پایگاه فضایی امام خمینی(ره)

نحوه برخورد دولت تدبیر و امید با صنعت فضایی کشور و برداشتن بسیاری از حمایتها از آن و کاهش شدید بودجه و قلع و قمع کردن این صنعت و حتی پایین کشیدن ماهواره‌بر آماده پرتاب از روی سکو، جلوه‌هایی از شرایط حوزه فضایی در آن زمان بود.

مجموعه این موارد و عقب افتادگی بسیار شدید صنعت فضایی از برنامه مصوب شده برای آن در بالاترین سطح مدیریتی کشور سبب شد تا سپاه از سال ۱۳۹۵ تصمیم به فعالیت در عرصه پرتاب‌های فضایی بگیرد. البته نیروی هوافضای سپاه در زمان حیات شهید حسن طهرانی مقدم هم برنامه فضایی با ماهواره‌بر چند مرحله‌ای سوخت جامد قائم را داشت که توان ارسال محموله به مدارهای بسیار بالا را هم داشت اما شهادت ایشان سبب شد تا مدتی وقفه و سپس بازبینی در برنامه فضایی سپاه رخ دهد.

در حدود سه سال پس از تصمیم سپاه به احیای فوری برنامه پرتابهای فضایی، متخصصان این نیرو بر اساس موشک‌های سوخت مایع موجود در انبارها که قابلیت اطمینان آنها اثبات شده بود، حاملی را توسعه دادند که در فروردین ۱۳۹۸ محموله آزمایشی به نام نبأ را به فضا فرستاد. این محموله دارای دوربین ساده و تجهیزات انتقال داده بود و نشان داد که حلقه‌های زنجیره یک پرتاب سالم فضایی و زیرسامانه‌های تعبیه شده در خود محموله چه حدی عملکرد داشته و تا چه حد مطابق انتظار کار کرده‌اند.

تصویر ارسالی از نبأ از ساحل شرقی دریای خزر که در نمایشگاه دائمی نیروی هوافضا نصب شده است شیرینی یک پرتاب آزمایشی موفق را در کام متخصصان پایدار کرد. اما سپاه تصمیمی بر رسانه‌ای کردن این موفقیت نداشت و فعالیتها به صورت چراغ خاموش ادامه پیدا کرد تا حدود یکسال بعد که سپاه اولین ماهواره نظامی کشور در رده سبک را به نام نور-1 با ماهواره‌بر قاصد با موفقیت کامل در سوم اردیبهشت ۱۳۹۹ در مدار ۴۲۵ کیلومتری تزریق کرده و چندین رکورد جدید را یکجا به ثبت رساند.

ماهواره‌بر سه مرحله‌ای قاصد در اولین پرتاب خود

در ۱۷ اسفند ۱۴۰۰ هم ماهواره نور-2 به مدار ۵۰۰ کیلومتری توسط همین پرتابگر قاصد منتقل شد که چند ماه بعد تعدادی از تصاویر ارسالی آن به نمایش عمومی درآمد و نشان داد که نور-2 دارای دقت تصویربرداری در حدود ۱۰ تا ۱۵ متر است. این پرتاب نشان داد که ماهواره‌بر ۱۸ متری و۱۸ تنی قاصد دارای قابلیت اطمینان مناسبی است. قاصد در مرحله اول خود از بخش پیشران موشک‌های قدر استفاده کرده و در مرحله دوم موتور سوخت جامد سلمان مجهز به نازل متحرک و در مرحله سوم هم یک موتور سوخت جامد کروی مجهز به رانشگرهای گازی برای تنظیم دقیق سرعت و زاویه تزریق محموله را به کار می‌گیرد.

موتور سوخت جامد سلمان که در مرحله دوم قاصد به کار رفته است

موتور مرحله سوم ماهواره‌بر قاصد که از نوع سوخت جامد کروی است

** امروز

در تاریخ ۵ مهر ۱۴۰۲ نیروی هوافضای سپاه ماهواره نور-3 را با موفقیت کامل و در مقابل چشمان ناظران به فضا ارسال کرد و این ماهواره هم به طور موفق در مدار ۴۵۰ کیلومتری زمین قرار گرفت. این پایین‌تر بودن مدار نسبت به نور-2 نشان می‌داد که نور-3 سنگین‌تر از نمونه قبلی است و احتمالاً مجهزتر هم هست.

به گفته مسئولان نیروی هوافضا، نور-3 مجهز به دوربینی با تفکیک تصویر ۲.۵ برابر بهتر از نور-2 است که به طور تقریبی دقت بهتر از۵ متر را نتیجه می‌دهد. گفته می‌شود این ماهواره در حدود ۷ کیلوگرم سنگین‌تر از نور-2 است و به ادوات جمع آوری داده و شنود سیگنالی متفاوتی نسبت به نور-2 و 1 مجهز شده است. نور-3 به زیرسامانه‌های جدیدتری مجهز شده است که عملکرد آن را نسبت به نمونه‌های قبلی بهبود می‌بخشد از جمله می‌توان به پایدار شدن کامل ماهواره در اولین دور چرخش به دور زمین اشاره کرد که در نمونه‌های قبلی چندین دور چرخش لازم داشت. همچنین فرایند فوق در نور-3 به طور کاملاً خودکار و بی نیاز از ارسال فرامین زمینی انجام شده است که پیشرفت قابل توجهی محسوب می‌شود.

طبق برخی گفته‌ها از حاضران در محل پرتاب که در فضای مجازی منتشر شده است، نور-3 جرمی در حدود ۳۲ کیلوگرم دارد که همین عدد توسط فرمانده نیروی هوافضای سپاه به نوع دیگری بیان شده است. در هر صورت نور-3 با جمع بندی تجربیات نبأ و نور-1 و 2 با قابلیتهای بالاتر و برای گرفتن تصاویر کاربردی‌تر به مدار ارسال شده و قرار است این مسیر در آینده هم ادامه داشته باشد.

ماهواره‌بر قاصد مورد استفاده در پرتاب ماهواره نور-3

لازم به ذکر است که تصاویر منتشر شده از نور-2 که شامل برخی نواحی داخل کشور و نیز تصویری از پایگاه نیروی دریایی ارتش آمریکا در بحرین بود نشان داد که تصویربرداری ماهواره نور-2 با دقت مناسبی صورت گرفته و داده‌های آن برای شناسایی آخرین تغییرات نواحی در زمان کوتاه بسیار مفید است.

ماهواره‌های نور با توجه به مدار استقرار دوره گردشی در حدود ۹۰ دقیقه به دور زمین دارند که با افزایش مدار هرچند زمان حضور ماهواره روی هر منطقه بیشتر می‌شود اما مدت زمان به روزرسانی تصاویر از مناطق مختلف توسط آن صرفاً با اتکا به پایگاه‌های داخل مرزهای کشور هم بیشتر خواهد شد.

با کاهش مدار دوره تناوب حرکتی کاهش یافته اما عمر عملیاتی ماهواره هم به سبب قرارگیری در معرض مولکول‌های هوا کاهش می‌یابد که نیاز به رانشگرهایی برای بازیابی ارتفاع یا پذیرفتن عمر کوتاه ماهواره را در پی دارد.

در هر صورت سپاه در حال حاضر با هر بهبود و ویرایش ماهواره‌های نور در حال تکمیل تجربیات و ورود به فاز بهره برداری عملیاتی بیشتر و جدی‌تر از داده‌های فضاپایه است. امری که در ادامه برنامه فضایی سپاه هم با تقویت فناوری‌ها و بهره برداری از ماهواره‌برهای قوی‌تر گسترش خواهد یافت.

سومین پرتاب فضایی سپاه حامل ماهواره نور-3

** فردا

برنامه فضایی سپاه با به کارگیری ساختار جدید و استفاده ترکیبی از پیشرانهای سوخت مایع و جامد سومین پرتاب موفق خود را به ثبت رساند. پرتاب جدید نیروی هوافضا سپاه نشان داد که عزم این نیرو برای رسیدن به توانایی استفاده کاربردی از فناوری فضایی بسیار جدی است. تصورات پیشین برخی مسئولان کشور که فناوری فضایی را صرفاً عرصه‌ای برای پیشرفت دانش یا ارسال تعدادی پیام به فضای لایتنهایی و یک داشته لوکس در ویترین افتخارات کشور می‌دانستند یا آن را صرفاً ابزاری برای امتیاز‌گیری در مذاکرات سیاسی قلمداد می‌کردند، سبب شده بود تا نیرو‌های مسلح کشور از کاربرد‌های این عرصه بر اساس توان بومی تا حدود بسیار زیادی محروم بمانند.

سومین پرتاب موفق با ماهواره­­‌بر قاصد هم نشان داد که حلقه‌های زنجیره توانمندی فضایی سپاه از ساخت ماهواره و ماهواره بر تا پایگاه پرتاب و ایستگاه زمینی کنترل و تبادل داده بر اساس ماهواره‌بر قاصد تثبیت شده و این حامل فضایی با نمایش قابلیت تکرارپذیری می‌تواند با توالی نزدیک‌تری به مأموریتهای فضایی ارسال شود.

اما در ادامه نیروی هوافضای سپاه قصد به کارگیری ماهواره بر جدیدی به نام قائم100 را دارد که در مرحله اول به جای پیشران سوخت مایع، از پیشران سوخت جامدی به نام رافع استفاده می‌کند که آن هم محصولی جدید از نیروی هوافضای سپاه با رانشی تقریباً دو برابری نسبت به قاصد در مرحله اول است. مرحله دوم و سوم قائم100 مشابه قاصد است که تا کنون چند پرتاب موفق را پشت سر گذاشته‌اند.

با قائم100 امکان ارسال محموله‌های سنگین‌تری به مدار ممکن می‌شود. موتور رافع تاکنون دستکم یک آزمایش ایستا (استاتیک) زمینی را در سال ۱۴۰۰ و یک پرتاب آزمایشی را هم در سال ۱۴۰۱ تجربه کرده است و امید می‌رود تا در پرتاب آزمایشی بعدی تمامی مراحل کاری آن با موفقیت تثبیت شوند.

قائم100 امکان ارسال چند ماهواره کوچک به مدار را هم در یک پرتاب دارد، امری که توسط سردار حاجی زاده فرمانده نیروی هوافضای سپاه پس از پرتاب اخیر قاصد به آن تصریح شد تا به این وسیله تمرینی برای منظومه سازی ماهواره‌ها صورت پذیرد. منظومه سازی ماهواره‌ها برای توسعه هرچه بیشتر قابلیت شبکه سازی و گسترش پوشش ماهواره‌ها روی مناطق مختلف کره زمین بسیار مورد نیاز است.

در ادامه قرار است توسعه ماهواره‌برهای قائم تا قائم120 ادامه یابد که این نمونه با هدف ارسال محموله به مدار زمین آهنگ (ژئوسنکرون) در دست طراحی است. در این مدار ماهواره‌ها نسبت به زمین تغییر موقعیت نسبی نداشته و عملاً نسبت به آن حالت ثابت دارند که سبب پوشش دائمی روی یک منطقه می‌شود و کاربردهای مخابراتی بسیار مهمی برای کاربران خواهد داشت. امید می‌رود تا با پیگیری هرچه سریعتر، برنامه فضایی نظامی سپاه مستقل از سایر بخشها به راه خود ادامه دهد تا بخشهای دفاعی کشور بتوانند از مزیتهای فناوری‌های فضاپایه برای توسعه قدرت نظامی کشور استفاده کنند.