آثار روان شناختی گسترش بیماری کووید-۱۹ بر وضیعت سلامت روان افراد

مقدمه

مخاطب۲۴ : به نقل از روابط عمومی شرکت مخابرات ایران ؛ در دسامبر ۲۰۱۹ میلادی انتشار یک بیماری ویروسی در شهر ووهان چین گزارش شد. عامل این بیماری یک نوع ویروس جدید و تغییر ژنتیک یافته از خانواده کرونا ویروس‌ها با عنوان SARS- CoV-۲ بود که بیماری کووید-۱۹ نام گذاری گردید. (۱) متأسفانه، این ویروس به دلیل قدرت سرایت بسیار بالا به‌سرعت در کل جهان انتشار پیدا کرد و تقریباً طی زمانی اندک (کمتر از چهار ماه (تمامی کشور‌های جهان را آلوده نمود. (۳،۲). گرچه با توجه به جدید بودن این ویروس و میزان اطلاعات موجود در مورد بیماری‌زایی ویروس SARS- CoV-۲ و همچنین روش‌های کنترل و درمان این بیماری محدود بوده، ولی در حال حاضر مهم‌ترین روش مقابله با آن پیشگیری و جلوگیری از انتشار ویروس است (۵).

با توجه به وضیعت عالم‌گیر) پاندمی (بیماری کووید-۱۹ که تقریباً تمامی جنبه‌های مهم اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و حتی نظامی تمامی کشور‌های جهان را تحت تأثیر قرار داده، و به عبارت دیگر فلج کرده، بحث آثار روان شناختی این بیماری ویروسی بر روی بهداشت سلامت روان افراد در سطوح مختلف جامعه از اهمیت بسزایی برخورداراست (۶). با توجه به خصوصیت بیماری زایی این ویروس، سرعت انتشار و همچنین درصد مرگ‌و‌میر ناشی از آن ممکن است این بیماری وضیعت بهداشت سلامت روان افراد در سطوح مختلف جامعه از بیماران مبتلا، کارکنان مراقبت‌های بهداشتی و درمانی، خانواده ها، کودکان، دانشجویان، بیماران روان شناختی و حتی پرسنل مشاغل مختلف را به نوعی متفاوت در معرض مخاطره قرار دهد (۹-۷). ازاین‌رو در وضیعت پرمخاطره فعلی، شناسایی افراد مستعد اختلالات روان شناختی در سطوح مختلف جامعه که سلامت روان آن‌ها ممکن است به خطر افتد، امری ضروری بوده تا با راه کار‌ها و تکنیک‌های مناسب روان شناختی بتوان سلامت روان این افراد را حفظ نمود.

سلامت روان افراد مبتلا به کووید-۱۹

بیماری کووید-۱۹ یک ویژگی منحصر به خود دارد؛ زیرا به دلیل سرایت خیلی بالا در طول کمتر از چند ماه با ایجاد یک وضیعت پاندمی، تمامی کشور‌های جهان را آلوده کرده است (۱۰-۵). در حال حاضر نیز تعداد مبتلایان به این بیماری و همچنین مرگ و میر ناشی از آن به‌شدت در سطح جهان در حال افزایشمی باشد (۳-۲). بر این اساس و با توجه به وضیعت اورژانسی فعلی این بیماری، قابل پیش بینی است که برخی از نشانه‌های اختلالات روان شناختی در بیماران مبتلا به کووید-۱۹ بروز نمایند. در این راستا، بررسی نتایج تحقیقات متعدد که بر روی بیماران مبتلا به کووید-۱۹ در کشور چین در طی انتشار بیماری انجام شده تعدادی از این اختلالات روان شناختی از جمله اضطراب، ترس، افسردگی، تغییرات هیجانی، بی خوابی و اختلال استرس پس از سانحه Posttraumatic stress disorder) PTSD) با درصد شیوع بالا از این بیماران گزارش شده است (۱۲-۱۱). انتشار افسارگسیخته کووید-۱۹، وضیعت نامطلوب بیماران ایزوله شده در بخش مراقبت‌های ویژه و با مشکل حاد تنفسی، عدم وجود یک درمان دارویی مؤثر و در نهایت مرگ و میر ناشی از این بیماری از مهم‌ترین فاکتور‌هایی است که می‌تواند بر سلامت روان افراد آلوده به این ویروس به شدت تأثیرگذار باشد (۱۵-۱۳).

بر اساس بررسی‌های انجام شده، بیماران کووید-۱۹ دارای ظرفیت تحمل روان شناختی پایینی بوده و با توجه به وضیعت فعلی بیماری در جهان، این افراد به شدت در معرض بروز اختلالات روان شناختی مانند اضطراب، ترس، افسردگی و همچنین افکار منفی قرار دارند (۱۶). یکی از مهم‌ترین اختلالات روان شناختی که می‌تواند به سلامت روان بیماران مبتلا به کووید-۱۹ آسیب وارد نماید، اختلال استرس پس ازسانحه است (۱۵). در صورت عدم کنترل این اختلال روان شناختی، ممکن است در افراد بیمار آسیب-های دائمی مثل هجوم خاطره‌های مزاحم ((intrusive memories، رفتار‌های اجتنابی، تحریک پذیری و کرختی هیجان emotional numbing)) را در پی داشته باشد (۱۵-۱۷). اختلال استرس پس از سانحه یک مشکل روان شناختی مرتبط با استرس است و در افرادی که وضیعت تهدیدکننده زندگی را تجربه می‌کند به وجود می‌آید (۱۸). بر اساس منابع موجود، تجربه بیماری‌های فیزیکی تهدیدکننده زندگی مثل کووید ۱۹ می‌تواند به عنوان یک علت بروز نشانه‌های اختلال استرس پس از سانحه باشد (۱۷). اختلال در خواب از دیگر مشکلات افراد مبتلا به کووید-۱۹ می‌باشد که ممکن است در بخش‌های ایزوله یا قرنطینه برای این افراد روی دهد.

نتایج تحقیقی در چین در طی انتشار بیماری کووید-۱۹ که در شهر ووهان انجام شده، نشان می‌دهد شاخص کیفیت خواب در این بیماران به شدت کاهش پیدا می‌کند (۱۹). از طرفی نتایج این تحقیق نشان می‌دهد بین اختلال در کیفیت خواب افراد و بروز اختلالات روان شناختی همچون اختلال استرس پس از سانحه ارتباط وجود دارد. از دیگر اختلالات روان شناختی مهم که می‌تواند در سلامت روان بیماران مبتلا به کووید-۱۹ آسیب ایجاد کند اختلال اضطراب و افسردگی است. نتایج یک مطالعه که بر روی بیماران بستری در یکی از بیمارستان‌های چین انجام شده که شامل ۱۴۳ شرکت کننده بوده و از بین آن‌ها ۲۶ نفر آلوده به کووید-۱۹، ۸۶ نفر دارای بیماری پنومونی و ۳۰ نفر افراد سالم هستند، نشان می‌دهد شاخص ارزیابی اضطراب و افسردگی در افراد بیمار با مشکل تنفسی) بیماران آلوده به کووید-۱۹ و دارای پنومونی (نسبت به افراد سالم بیشتر است. در این میان، هر دو شاخص افسردگی و اضطراب در افراد آلوده به کووید-۱۹ نسبت به افراد دارای بیماری پنومونی به طور قابل توجهی بالاتر است (۱۱). از آن جایی که این افراد در کنار دریافت خدمات پزشکی جهت درمان بیماری فیزیکی خود، نیاز به مداخلات روان شناختی نیز دارند استفاده از مداخلات روان شناختی بر اساس نتایج همین تحقیق باعث کاهش قابل ملاحظه هر دو شاخص اضطراب و افسردگی در بیماران کووید-۱۹ شده است.

سلامت روان افراد در قرنطینه با کووید-۱۹

قرنطینه کردن به معنای جداسازی و محدود کردن رفت و آمد افرادی گفته می‌شود که به طور بالقوه در معرض یک بیماری واگیردار قرار گرفته اند تا در صورت مشخص شدن بیماری از آلوده شدن سایر افراد جامعه جلوگیری شود (۲۰). تعریف قرنطینه از ایزوله کردن به طور کامل متفاوت است. زیرا ایزوله کردن به معنای جداسازی افرادی که بیماری واگیردار آن‌ها تشخیص داده شده و باید از افرادی که بیمار نیستند مجزا گردند (۲۰). در طی روند قرنطینه، با توجه به شرایط محیط و همچنین نوع بیماری عفونی منتشر شده ممکن است به سلامت روان افراد آسیب وارد شده و برخی از اختلالات روان شناختی در افراد در قرنطینه بروز نمایند (۲۱). به‌طورکلی تمامی مطالعاتی که اختلالات روان-شناختی افراد در قرنطینه را مورد بررسی قرار داده اند، نشانه‌های زیادی از آسیب روان مثل اختلال هیجان، افسردگی، استرس، کاهش خلق، تحریک پذیری، بی خوابی، کاهش توجه، اختلال استرس بعد از سانحه، خشم، کرختی عاطفی را گزارش کرده اند (۲۲-۲۰). در یک مطالعه که بر روی پرسنل یک بیمارستان بعد از یک دوره قرنطینه (نه‌روزه) به دلیل تماس با افراد آلوده به ویروس سارس (SARS) انجام شد، افراد نشانه‌هایی از اختلال استرس حاد را نشان دادند (۲۳). هم چنین نتایج این مطالعه مشخص کرد که پرسنل در قرنطینه نشانه‌هایی از خستگی، جدا شدن از دیگران، اضطراب حین کار کردن با افراد تب دار، تحریک پذیری، بی خوابی، کاهش توانایی تصمیم گیری و تمرکز و کاهش کیفت عملکرد را نشان می‌دهند.

نتایچ بررسی یک تحقیق نشان می‌دهد اختلال استرس پس از حادثه از علائم روان شناختی مهم بوده که در افراد مختلف قرنطینه شده به دلیل بیماری واگیردار آنفولانزا در پرسنل بیمارستانی مشاهده شده است (۲۱). در این میان نکته قابل تأمل این است که علائم استرس پس از حادثه در میان کودکان قرنطینه شده حدود چهار برابر بیشتر از کودکان قرنطینه نشده می‌باشد که نشان دهنده وقوع علائم روان شناختی با نسبت بیشتر در کودکان نسبت به بزرگ‌سالان است (۲۴). افسردگی از دیگر نشانه‌های اختلال در سلامت روان افراد و کارکنان بیمارستانی بعد از قرنطینه بوده که بر اساس نتایج یک تحقیق حدود ۹ درصد افراد و کارکنان بیمارستانی ۳ سال بعد از قرنطینه شدن علائم شدید افسردگی را از خود نشان داده اند (۲۵). در طول انتشار بیماری کووید-۱۹، قرنطینه رایج‌ترین و بهترین استراتژی ممانعت از انتشار بیماری به شمار می‌رود (۲۲). بر اساس مطالب این مقاله بیشترین محرک‌های ایجاد استرس و عامل ایجاد کننده اختلالات روان شناختی در افراد در حال قرنطینه به دلیل بیماری کووید-۱۹ ترس از آلوده شدن یا آلوده کردن دیگران، دوره طولانی قرنطینه، حمایت‌های ناکافی و عدم دسترسی به مراقبت‌های پزشکی و مواد غذایی کافی و در نهایت خستگی و بی‌حوصلگی ناشی از قرنطینه و ایزوله شدن گزارش شده است. تمامی موارد ذکر شده بالا و هم چنین اضافه شدن برخی افکار ناخوشایند مثل احساس تنهایی، برچسب زنی (stigmatization) انکار، ناامیدی و در درجات شدیدتر پرخاشگری و افکار خودکشی ممکن است باعث گردد بیمار در قرنطینه به دلیل بیماری کووید-۱۹ پایبندی به ادامه درمان را کاهش داده و حتی افراد در فکر ترک محل قرنطینه باشند. نهایتاً، شرایط قرنطینه باعث می‌شود که افراد حمایت‌های روانی خانواده و دوستان خود از دست بدهند که این خود موجب تشدید فشار‌ها و آسیب‌های روانی می‌گردد.

سلامت روان کارکنان مراقبت‌های بهداشتی و درمانی

با توجه به این که کارکنان مراقبت‌های بهداشتی و درمانی در خط اول مبارزه با بیماری‌های عفونی و بیماری کووید-۱۹ می‌باشند اولین کسانی هستند که در معرض آلودگی به این ویروس قرار می‌گیرند. یافته‌های یک مطالعه نشان می‌دهد که نسبت درصدی میزان آلودگی کارکنان مراقبت‌های پزشکی در طی شیوع بیماری کووید-۱۹، ۸/۳ درصد می‌باشد که البته دلیل اصلی این درصد بالای آلودگی کارکنان پزشکی، تماس‌های محافظت نشده با بیماران آلوده در ابتدای شیوع بیماری کووید-۱۹ گزارش شده است (۲۶). بر اساس نتایج به دست آمده از مطالعات قبلی که در زمان انتشار بیماری سارس و ابولا به دست آمده است، کارکنان مراقبت‌های بهداشتی و درمانی از برخی از اختلالات روان-شناختی مضر همچون اضطراب، ترس و استرس برچسب زنی رنج می‌برند که می‌تواند کیفیت فعالیت و خدمات رسانی آن‌ها را به‌شدت تحت تأثیر قرار دهد (۲۸-۲۷). از طرفی کارکنان مراقبت‌های بهداشتی و درمانی می‌بایست لباس‌های محافظتی سنگین و ماسک N- ۹۵ بپوشند که باعث ایجاد محدودیت حرکتی و سختی کار جهت انجام روش‌ها و اعمال پزشکی در مقایسه با شرایط طبیعی می‌گردد. تمامی این فاکتور‌ها و هم چنین خطر آلوده شدن و آلوده کردن دیگران خطر بروز اختلالات روان شناختی را در بین کارکنان پزشکی افزایش می‌دهد (۲۹). نتایج تحقیق Koh و همکاران که در طی اپیدمی بیماری سارس در سنگاپور انجام شده نشان می‌دهد بیش از نیمی از کارکنان خدمات بهداشتی و درمانی افزایش سطح استرس کار به میزان ۵۶ % و فشار کار به میزان۵۳ % را گزارش کرده اند (۳۰). در تحقیق دیگر که در اپیدمی سارس در هنگ‌کنگ انجام‌شده کارکنان مراقبت‌های پزشکی از درجه اضطراب بیشتری بعد از تماس مستقیم با بیماران آلوده‌شده به سارس رنج می‌برند (۳۳). بر اساس نتایج تحقیقی که بر روی بهداشت روان پرسنل پزشکی درگیر در انتشار ویروس سارس در سال۲۰۰۳ ارائه‌شده حدود ۱۰ درصد از افراد سطوح بالایی، از علائم استرس پس از سانحه را گزارش کرده اند (۲۸).

با توجه به سطح گستردگی شیوع بیماری کووید-۱۹ در سطح جهان و میزان تلفات ناشی از این بیماری، کارکنان مراقبت‌های بهداشتی و درمانی به دلیل قرارگیری در خط اول مقابله با این بیماری امکان بیشتری نسبت به سایرین در معرض بروز اختلالات روان شناختی و اضطراب قرار دارند. در یک مطالعه مقطعی که بر روی پرسنل پزشکی در کشور چین در طی انتشار ۲۰۲۰ انجام‌شده، نشان می‌دهد که از حدود ۵۱۲ نفر پرسنل، حدود ۱۶۴ نفر (۰۳/۳۲ %) تماس مستقیم با بیمار آلوده به کووید-۱۹ داشتند. در این بین میزان شیوع اضطراب ۵/۱۲ درصد بود که ۳۵/۱۰ درصد افراد اضطراب خفیف،۳۶/۱ درصد اضطراب متوسط و حدود ۷۸ درصد اضطراب شدید تجربه کرده اند (۲۹). هم چنین، بررسی نتایج همین تحقیق نشان داد؛ پرسنلی که در تماس مستقیم با بیماران آلوده به کووید-۱۹ هستند، نسبت به افرادی که در تماس مستقیم با این بیماران نیستند دارای شاخص اضطرابی بیشتری هستند. هم چنین میزان شاخص اضطراب در کارکنان پزشکی شهر‌های آلوده (مثل شهر ووهان (نسبت به پرسنل پزشکی سایر شهر‌ها بیشتر است. در یک بررسی دیگر که بر روی پزشکان و پرستاران بیمارستانی در ووهان چین در طی انتشار بیماری کووید-۱۹ انجام شده، نشان می‌دهد که کارکنان مراقبت‌های پزشکی درجه بالایی از علائم افسردگی (۴/۵۰ %)، اضطراب (۶/۴۴ %)، بی خوابی (۳۴ %) و دردمندی (۷۱ %) را تجربه می‌کنند (۳۲).
نکته قابل‌تأمل اینکه بر اساس نتایج به دست آمده از این تحقیق خانم‌ها و افراد در تماس مستقیم با بیماران آلوده به کووید-۱۹ میزان بالاتری از علائم روان شناختی ذکر شده را گزارش کرده اند؛ بنابراین بر اساس نتایج مطالعات ارائه‌شده به نظر می‌رسد رسیدگی و حفظ سلامت روان کارکنان مراقبت‌های پزشکی در طی مواجه با بیمار عفونی مسری و هم چنین بیماری کووید-۱۹ از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است.

سلامت روان اعضای خانواده کارکنان مراقبت‌های بهداشتی و درمانی

بر اساس شواهد موجود اعضای خانواده کارکنان مراقبت‌های بهداشتی درمانی از جمله افراد در معرض خطر در ارتباط با بروز اختلالات روان شناختی قرار دارند. شرایط حاد مبارزه با کووید-۱۹ یکی از عوامل ایجادکننده و بروز اختلالات روان شناختی مهم از جمله استرس، اضطراب و نشانه‌های افسردگی در بین اعضای خانواده کارکنان مراقبت‌های بهداشتی و درمانی می‌باشد (۳۳). یکی از دلایل بروز این اختلالات روان شناختی این است که اعضای خانواده نمی-توانند با عزیزانشان که در مراکز بهداشتی و درمانی فعالیت دارند در تماس باشند. زیرا ممکن است کارکنان مراقبت-های بهداشتی و درمانی تجربه ترس را به دلیل انتشار ویروس به اعضای خانواده خود نشان داده و نگرانی شدیدی را در مورد انتقال بیماری به اعضای خانواده خود تجربه نمایند (۳۳). از طرفی اعضای خانواده کارکنان مراقبت‌های بهداشتی درمانی نیز ممکن است به‌نوعی اختلالات روان شناختی مشابهی را در ارتباط با ترس از آلوده شدن اعضای خانواده به ویروس کووید-۱۹ توسط عزیزانشان که در مراکز مراقبت‌های بهداشتی و درمانی مشغول به فعالیت هستند، تجربه نمایند (۳۳).

گرچه مطالعات انجام‌شده در این زمینه بسیار محدود است، اما نتایج یک مطالعه مقطعی که سلامت روان اعضای خانواده ۵ کارکنان بیمارستان در کشور چین طی انتشار بیماری کووید-۱۹ در دهم تا بیستم فوریه ۲۰۲۰ انجام‌شده بدین‌صورت می‌باشد (۳۳). در این تحقیق که تعداد ۸۲۲ فرد مشارکت داشته اند؛ میزان شیوع شاخص اضطراب در بین این افراد برابر با (۷۳/۳۳ %) و افرادی که نشانه‌های افسردگی از خود اظهار نموده اند برابر با (۳۵/۲۹ %) بود. بر این اساس باید توجه ویژه‌ای به وضیعت بهداشت روان اعضای خانواده کارکنان مراقبت‌های بهداشتی درمانی نمود که مستعد بروز اختلالات روان شناختی در طی همه گیری بیماری‌های عفونی و به ویژه بیماری کووید-۱۹می باشند که قدرت سرایت بسیار بالایی دارد. شایان‌ذکر می‌باشد این افراد در این شرایط پرمخاطره فعلی ممکن است کمتر موردتوجه قرار گیرند.

سلامت روان دانش آموزان و دانشجویان

تعطیلی مدارس و قرنطینه کردن خانگی به دلیل شیوع بیماری عفونی و مسری مانند کووید-۱۹ بر روی سلامت جسمی و روانی کودکان و نوجوانان تأثیرگذار است (۳۶-۳۵). یافته‌های تحقیقات نشان می‌دهند کودکان و نوجوانان، زمانی که در تعطیلات آخر هفته یا تابستانی هستند، کمتر فعالیت فیزیکی انجام داده، الگوی خواب شان آسیب دیده و کمتر از رژیم غذایی مناسب پیروی می‌کنند (۳۳). این پدیده زمانی که بچه‌ها در خانه محدود شوند و فعالیت خارج از منزل نداشته باشند، تشدید می‌یابد. از طرفی به وجود آمدن محرک‌های استرس زا در منزل مانند ترس طولانی مدت از ابتلای همکلاسی ها، دوستان و معلمان، کمبود فضای مناسب در خانه و در مواردی مشکلات مالی و اقتصادی والدین می‌تواند اثرات ماندگار بر روی سلامت روان کودکان و نوجوانان داشته باشد (۲۰). نکته قابل‌تأمل این که بر اساس نتایج تحقیقی میانگین شاخص استرس پس از سانحه در کودکان قرنطینه شده چهار برابر کودکان غیر قرنطینه است. ازاین‌رو کودکانی که به دلیل شرایط بیماری فعلی کووید-۱۹ ایزوله یا قرنطینه هستند، قطعاً علائم روان شناختی شدیدتری مثل اختلال استرس حاد، اختلال سازگاری و سوگ را از خود نشان خواهند داد. به‌طوری‌که بر اساس گزارش ها، ۳۰ درصد از این کودکان علائم اختلال استرس پس از سانحه از خود نشان می‌دهند (۳۶).

دانشجویان دانشگاه از دیگر افراد مستعد بروز علائم روان شناختی در طی شیوع بیماری کووید-۱۹ به شمار می‌روند، به‌طوری‌که در ابتدای شیوع این بیماری در کشورمان عزیزمان ایران همچون سایر کشور‌های دنیا تعطیلی دانشگاه‌ها از اولین و ابتدایی‌ترین اقدامات برای جلوگیری از انتشار گسترده بیماری کووید-۱۹ بود. بر اساس نتایج تحقیقی که در طی پاندمی آنفولانزا (H۱N۱) در ۲۰۰۹ در کشور چین انجام‌شده نشان می‌دهد، حدود ۲ درصد از دانشجویان دانشگاه نشانه‌هایی از اختلال استرس پس از سانحه را تجربه می‌کند (۳۸). براساس تحقیقی که در کشور چین بر روی بیش از ۷۰۰۰ دانشجو در طی انتشار کووید-۱۹، انجام‌شده نتایج حاکی از آن است که حدود ۹/۲۴ درصد دانشجویان اضطراب را تجربه کرده اند. در این میان حدود ۹ درصد افراد علائم اضطراب شدید و مابقی اضطراب ملایم را گزارش داده اند. از مهم‌ترین دلایل ایجاد اضطراب در بین دانشجویان، نگرانی از تأثیر ویروس کووید-۱۹ بر روی آینده تحصیلی، وضیعت شغلی آینده و کاهش ارتباطات اجتماعی است. هم چنین عامل اضطراب در برخی از دانشجویان ممکن است مشکل در تأمین شهریه دانشگاه به دلیل از دست دادن منابع مالی ناشی از بیکاری و از دست دادن شغل افراد باشد. بر این اساس داشتن درآمد ثابت خانواده و زندگی در مناطق شهری و البته زندگی در کنار خانواده از مهم‌ترین عوامل کاهش اضطراب در بین دانشجویان به شمار می‌رود. نهایتاً، بر اساس یافته‌های تحقیقی ابتلای خویشاوندان و آشنایان به بیماری کووید-۱۹ از دیگر عوامل بروز اضطراب در بین دانشجویان است (۴۰-۳۹).

سلامت روان مادران باردار

شیوع کووید-۱۹ یکی از عواملی است که می‌تواند باعث افزایش سطح اضطراب و استرس در زنان باردار شود. بر اساس
یافته‌های مطالعات، افزایش سطح نگرانی و استرس در طی حاملگی باعث افزایش مسمومیت بارداری، افسردگی بارداری، میزان تهوع و استفراغ در دوران بارداری، زایمان زودرس، ایجاد بچه کم وزن و حتی نمره اپگار پایین می-گردد. طرح فاصله گذاری اجتماعی و برخی محدودیت‌های تردد و قرنطینه‌ها از دلایل اصلی است که میزان اضطراب و نگرانی را در اغلب مادران باردار در طی انتشار بیماری کووید-۱۹ افزایش می‌دهد (۴۰). مطابق یافته‌های تحقیقی که در کشور چین انجام شده افسردگی زنان باردار در طول شیوع بیماری کووید-۱۹ افزایش یافته بود (۴۱). از طرفی مادران باردار که نیاز به حمایت‌های عاطفی بیشتری دارند ممکن است به دلیل محدودیت‌های اعمال شده به دلیل شیوع ویروس کووید-۱۹ این حمایت‌ها را به دلیل کاهش ارتباط با خویشاوندان خود از دست بدهند. هم چنین به دلیل تشدید و استفاده زیاد از مواد بهداشتی و شوینده‌ها امکان مسمومیت در این افراد افزایش می‌یابد. حتی در مواردی برخی از مادران باردار به دلیل ترس از ابتلا به کوهید-۱۹ ممکن است برای پیگیری وضیعت خود و جنین به متخصص مربوطه مراجعه ننمایند. ازاین‌رو در مواردی گزارش‌شده است که به دلیل نگرانی‌ها و اضطراب بیش‌ازاندازه، برخی از مادران باردار خواستار ختم بارداری و سزارین انتخابی هستند. نهایتاً، برخی از مادران باردار نگران فرزندان خود پس از زایمان برای غربالگری و واکسیناسیون در شرایط شیوع بیماری کوهید-۱۹ می‌باشند (۴۰).

سلامت روان عموم مردم جامعه

با توجه به این موضوع که بیماری کووید-۱۹ یک بیماری تازه و ناشناخته‌ای است و طی چند ماه اخیر پس از شیوع بیماری، درمان مؤثر و واکسن برای این بیماری پیدا نشده است، بنابراین در طی گسترش کووید-۱۹ ماندن افراد مختلف جامعه در منزل) فاصله گذاری اجتماعی (رایج‌ترین و بهترین استراتژی ممانعت از انتشار بیماری به شمار می‌رود. بر این اساس با توجه به ماندن افراد در خانه ممکن است اختلالات مختلف روان شناختی در بین افراد مختلف خانواده مشاهده گردد. نتایج یک تحقیق که کیفیت خواب در افرادی که به مدت ۱۴ روز در طی انتشار کووید-۱۹ در ژانویه ۲۰۲۰در چین خود را ایزوله کرده بودند، نشان می‌دهد اختلال در خواب با افزایش اضطراب و استرس در این افراد مرتبط بوده که می‌توان با حمایت‌های اجتماعی مناسب سبب بهبود کیفیت خواب در این بیماران شد (۴۲). نتایج تحقیق دیگری که در اوایل سال۲۰۲۰ در بین مردم عادی پس از انتشار کووید-۱۹ در چین انجام‌شده، نشان می‌دهد از حدود ۲۰۱۹ نفر شرکت کننده که به‌صورت آنلاین در این مطالعه شرکت داشته اند حدود ۶/۴ درصد افراد دارای سطوح بالایی از نشانه‌های استرس پس از سانحه را گزارش کرده اند (۱۷). در این میان به نظر می‌رسد برخی از فاکتور‌ها که در بروز علائم روان شناختی در عموم مردم تأثیرگذار باشند، می‌توان به نگرانی در ارتباط با خطر ابتلای بیماری، وضیعت آینده شغلی و منابع درآمدزایی افراد و خانواده‌ها و همچنین دوران طولانی قرنطینگی خانگی اشاره نمود.

جمع بندی و ارائه راهکار

بیماری کووید-۱۹ که در دسامبر ۲۰۱۹ در چین آغازشده دارای سرعت انتشار بسیار بالایی بوده و کمتر از چند ماه تمام کشور‌های دنیا را مبتلا کرده است (۴۳). گسترش بسیار سریع کووید-۱۹ که از مهم‌ترین ویژگی این ویروس بوده و هم چنین درصد مرگ‌ومیر ناشی از این بیماری، تعداد زیادی از کشور‌های دنیا علی الخصوص کشور‌های پیشرفته دنیا را با یک چالش عظیم بهداشتی روبرو کرده و این که این بحران در دنیا تا چه زمانی پایدار خواهد بود سؤالی است بی-پاسخ و نیاز به صبر و شکیبایی دارد. ازاین‌رو در وضیعت پرمخاطره فعلی، ممکن است وضیعت بهداشت سلامت روان افراد در سطوح مختلف جامعه همان طور که در قسمت‌های قبلی مقاله به‌طور مفصل بحث گردید را به‌نوعی متفاوت در معرض مخاطره قرار دهد؛ بنابراین شناسایی علت این اختلالات روان شناختی در افراد مختلف جامعه که سلامت روان آن‌ها ممکن است به خطر افتد، امری ضروری است تا با استفاده از شیوه‌های روان‌درمانی مناسب بتوان سلامت روان افراد را حفظ نمود. در شرایطی که سلامت روان همه افراد جامعه تحت تأثیر ویروس بسیار مسری کووید-۱۹ در خطر بوده، بهتر است از شیوه‌های روان درمانی مناسب و از راه دور و با استفاده امکانات به‌روز نظیر ویدیو کنفرانس، برنامه-های آنلاین، استفاده از اپ‌های مناسب و نهایتاً تلفن پروتکل‌های درمانی مناسب ارائه گردد.

مطابق تحقیقات؛ این شیوه‌ها در درمان بیماری‌های اضطراب، افسردگی و اختلال استرس پس از سانحه مؤثر است. ازاین‌رو با توجه به دسترس بودن امکانات ذکرشده درکشور عزیزمان ایران می‌توان اختلالات روان شناختی مختلف را در افراد مستعد شناسایی و با ارائه پروتکل‌های روان‌درمانی مناسب از میزان اضطراب (۴۴)، افسردگی (۴۵)، اختلال استرس پس از سانحه (۴۶) و هم چنین سایر اختلالات روان شناختی در بین افراد مختلف جامعه را کاهش داده و سلامت روان افراد که امری ضروری بوده را حفظ نمود. در این راستا، کشور چین با استفاده از بستر اینترنت ضمن غربال گری و شناسایی افراد مستعد اختلالات روان شناختی، پروتکل‌های خودآموز برای عموم مردم و هم چنین برای گروه‌های ویژه نظیر: کودکان، زنان باردار، سالمندان، افرادی که نزدیکانشان را بر اثر شیوع بیماری از دست داده اند و کادر درمانی را تهیه و در قالب فیلم و مقاله ارائه کرده است. از ۲۶ ژانویه تا ۲۰ فوریه بالغ بر ۲۹ گایدلاین در این کشور در اختیار مردم قرار گرفت که اغلب این گایدلاین‌ها مطابق با شرایط فعلی جامعه تدوین شده بود. برای نمونه موضوع یکی از این گایدلاین‌ها مربوط است به کاهش اضطراب کارمندان در بازگشت به کار بعد از سیر بیماری در این کشور که بعد از تهیه شدن در اختیار افراد قرار گرفت (۴۷). هم چنین کشور چین از چندین برنامه هوش مصنوعی برای مداخله در بحران‌های روانی حاصل از پاندمی بیماری کووید-۱۹ استفاده کرد. به طور مثال افرادی که تحت خطر خودکشی قرار داشتند، توسط برنامه هوش مصنوعی از طریق نظارت و تحلیل پیام‌هایی که به سامانه‌های آنلاین مشاوره ارسال می-شدند، مورد نظارت قرار می‌گرفتند (۴۸). از تاریخ ۸ تا ۱۸ فوریه ۲۰۲۰ بالغ بر ۷۲ پژوهش آنلاین بهداشت روان در گروه‌های مختلف جامعه انجام گردید. در این راستا، پژوهش در مورد سلامت روان کادر درمان باعث شد سیاست-گذاران سلامت اقدامات مداخله‌ای مناسب را برای بهداشت سلامت روان این افراد انجام دهند. این سیستم مداخله در بحران سلامت روان در کشور چین شامل سه اصل بود:

۱- شناسایی وضعیت روان شناختی گروه‌های مختلف افراد جامعه که متأثر از شیوع کووید-۱۹ بودند؛
۲- شناسایی افرادی که خطر بالایی از اقدام به خودکشی و خشونت داشتند؛
۳- ارائه مداخلات درمانی مناسب (۴۷).

از این رو در وضیعت پرمخاطره فعلی که سلامت روان همه افراد جامعه که تحت تأثیر بیماری کووید-۱۹ در معرض خطر قرار دارد، با شناسایی این اختلالات روان شناختی در افراد آسیب پذیر جامعه و ارائه برنامه‌ها و پروتکل‌های روان-درمانی مناسب و هدفمند می‌توان سلامت روان افراد را در سطوح مختلف جامعه حفظ نمود.

نتیجه گیری

انتشار کووید-۱۹ به دلیل سرعت انتقال آن که از ویژگی‌های این ویروس است، باعث ایجاد یک وضیعت اورژانس در بهداشت جهانی در کمتر از چند ماه در سراسر کشور‌های جهان شده است. این بیماری واگیردار نه‌تن‌ها سبب نگرانی-هایی در ارتباط با سلامت جسمی همگانی شده، بلکه سبب بروز تعدادی از بیماری‌های روان شناختی نیز می‌شود. در این شرایط، حفظ وضیعت سلامت روان افراد ضروری است؛ زیرا مردم در قسمت‌های مختلف جامعه ممکن است محرک‌های استرس زایی در طول انتشار کووید-۱۹ تجربه نمایند. از این رو در وضیعت پرمخاطره فعلی، شناسایی افراد مستعد اختلالات روان شناختی در سطوح مختلف جامعه که سلامت روان آن‌ها ممکن است به خطر افتد، امری ضروری بوده تا با راه کار‌ها و تکنیک‌های مناسب روان شناختی بتوان سلامت روان افراد را حفظ نمود.