فرش دستباف، پرچم دوم و به نوعی شناسنامه ما ایرانیان در جهان
مخاطب۲۴، حضور محمد جواد اینانلو، مدیر موزه فرش ایران در استودیو مخاطب۲۴ فرصتی فراهم آورد تا یکی از موضوعات کمتر توجه شده، اما عمیقا مهم حوزه فرهنگ ایرانی مورد توجه قرار گیرد: جایگاه هنر صنعت فرش و نقش موزه فرش ایران در حفاظت از این هویت. فضای برنامه از همان ابتدا با محوریت «بازگشت به ریشه‌ها» شکل گرفت و البته هدف اصلی آن برجسته سازی ارزش هایی بود که در هیاهوی زندگی شهری و مدرن، کم کم از حافظه جمعی و ملی دور شده‌اند.
ضرورت بازدید از موزه فرش
در ابتدای گفت و‌گو، محور مشترک بحث بر اهمیت بازدید مردم از موزه فرش ایران متمرکز بود. این باور مطرح شد که موزه فرش ایران، تنها یک مکان گردشگری نیست، بلکه بخشی از ساختار حافظه تاریخی ایران را در دل خود نگه داشته است. بازدید از چنین مکانی معادل با مواجهه دوباره مردم با بخش هایی از هویت ایرانی است که شاید در زندگی روزمره و به علت توجه کم برآمده از سختی مشغله کاری از آن غافل مانده‌اند. در نگاه اینانلو، ورود و بازدید از موزه نه یک تجربه سرگرمی محور، بلکه اقدامی جهت پاسداشت فرهنگ و هویت ایرانی محسوب میشود.
اینانلودر خصوص اهمیت و جایگاه موزه فرش ایران گفت: موزه فرش در سال ۱۳۵۶، در محل فعلی و به همین منظور و با دویست قطعه قالی کار خود را شروع نموده و پس از انقلاب نیز تعداد این قالی‌ها به دوهزار و صد عدد می‌رسد که البته این قالی‌ها به روش‌های مختلف اعم از خریداری، توقیفی و هبه به موزه فرش رسیده است، اهمیت موزه فرش از این باب است که قالی‌های ایرانی بسیار اصیل و کهن بوده و کارکرد‌های مختلفی دارند و هدف موزه فرش ایران انتقال محتوا فرهنگی ایران از طریق قالی‌ها به بازدید کنندگان است و این مهم از طریق به نمایش گذاشتن قالی‌ها در کنار توضیحاتی درخصوص قالی‌ها و فرهنگ ایرانی محقق می‌گردد.
فرش دستباف پرچم دوم و به نوعی شناسنامه ما ایرانیان در جهان
وی افزود: بر کسی پوشیده نیست که قالی ایران اصیل و باکیفیت‌ترین قالی در دنیا بوده و نفوذ فرهنگی زیادی میتواند داشته باشد و محیط سیاسی، فرهنگی و علمی در دنیا وجود ندارد که اثری از قالی ایرانی در آن وجود نداشته باشد و قالی ایرانی پرچم دوم و شناسنامه ایرانیان در جهان است.
موزه فرش ایران به‌عنوان بخشی از زیست جهان ایرانی
قسمتی از برنامه بر این نکته متمرکز بود که موزه فرش، مجموعه‌ای از اشیا ثابت و بی جان نیست، بلکه تماشاخانه‌ای زنده است که روایت‌ها، باورها، اسطوره‌ها، توتم‌ها و زیباشناسی ایرانی را در قالب تار و پود نگه داشته است. هر اثر موجود در این موزه، محصول جهان بینی، باورها و سبک زندگی مردمان در نسل های گذشته است. از این منظر، موزه فرش نه فقط یک گنجینه، بلکه یک کلاس درس اجتماعی، هنری و تاریخی مردم شناسی است که افراد و بازدید کنندگان را با زیست و نوع نگاه هنرمندان و فرهنگ سازان گذشته پیوند می‌دهد.
اینانلو گفت: به باور ما تنها چیزی که میتواند ما را به جایگاه حقیقی خود برگرداند فرش ایرانی آن هم به واسطه اصالت تاریخی فرش ایرانی و نقش آن در پایداری تجارت است و در موزه فرش ایران نیز میراث‌بان فرش اصیل ایرانی هستیم و انواع قالی نیز در این موزه وجود دارد. او گفت: اگر صرفا هدف در موزه نمایش جسدوار قالی باشد نهایتا به نابودی منجر میشود، به این علت که هدف اصلی انتقال محتوا فرهنگ ایران به وسیله قالی است.
شکاف نسلی در درک هنر‌های سنتی
یکی از بخش‌های مهم این مصاحبه ، بررسی فاصله‌ای بود که میان نسل جوان و هنر‌های سنتی ایجاد شده است. تحلیل این بود که جامعه امروز، به ویژه جوانان و نسل زد، با سرعت تغییرات فرهنگی و اجتماعی مواجه است و همین امر باعث شده تا ارتباط عمیق میان آن‌ها با هنر‌هایی مانند فرش بافی ایرانی کمرنگ شود. فرش برای بسیاری از جوانان تنها یک شیء تزیینی یا عنصر قدیمی به نظر می‌رسد، در حالی که در حقیقت فرش، چیزی بسیار فراتر از عنصر تزیینی است. باور بر آن بود که اگر این شکاف مدیریت و پر نشود، میتواند در آینده به فراموشی تدریجی بخشی از فرهنگ ملی منجر گردد.
اهمیت بازخوانی مفهوم زیبایی شناسی ایرانی
تأکید شد که شناخت فرش ایرانی، تنها شناخت یک کالای بعضا لوکس هنری نبوده و درک یک نظام زیبایی شناسی مبتنی بر تاریخ ایرانی است که در طول قرن‌ها شکل گرفته و کامل شده است. نقش‌ها، رنگ‌ها، ترکیب بندی‌ها و تکنیک‌های بافتن، همگی بخش‌هایی از زبان بصری ایران هستند؛ زبانی که بدون آن، درک و فهم هنر ایرانی ناقص می‌ماند؛ بنابراین بازدید از موزه فرش، به نوعی بازآموزی ساختار ذهنی و تصویری ایرانی‌ها در طول تاریخ است. این مسئله نشان می‌دهد چرا این مجموعه فرهنگی باید در نگاه مردم، جایگاه برجسته‌تری داشته باشد.
نقش رسانه‌ها در تقویت آگاهی فرهنگی
بخش قابل توجهی از بحث به بررسی نقش رسانه‌ها در احیای ارتباط مردم با میراث فرهنگی اختصاص یافت. این نکته مطرح شد که رسانه‌ها، به ویژه رسانه‌های تصویری و دیجیتال، قدرت بسیار بالایی در بازسازی ذوق و ملی دارند. اگر تصویر و توضیحات در خصوص فرش ایرانی و هنر‌های سنتی در برنامه‌ها، گزارش‌ها، مستند‌ها و فضای مجازی و میان بلاگرها و فعالان حضورمستمر داشته باشد، نسل جدید نه تنها با آن آشنا شده، که به تدریج به درک عمیق‌تری از آن خواهد رسید. حضور رئیس موزه فرش در این برنامه و استودیو مخاطب۲۴ نیز در همین راستا ارزیابی میشود؛ رویدادی برای بازگرداندن هنر فرش‌بافی به میدان دید مخاطبان و در همین راستا فضای گفت و‌گو به‌گونه‌ای شکل گرفت که بتواند مخاطب را به تجربه‌ای نزدیک کند؛ تجربه‌ای که در آن، هنر ایرانی نه یک مفهوم انتزاعی، بلکه یک واقعیت ملموس و زنده باشد. تمرکز بر زبان ساده، نگاه انسانی و توضیح مفاهیم پیچیده در قالبی قابل فهم، باعث شد پیام برنامه به طیف گسترده‌تری از مخاطبان منتقل شود. رویکرد اینانلو در این برنامه بیش از آن که خشک باشد، انسانی، توضیحی و قابل لمس برای عموم جامعه بود.
وی افزود: در این عرصه موزه فرش ایران با برگزاری رویدادهای متنوع و مختلف و رویداد محور نمودن موزه فرش ایران با محتوا خود موزه می‌توان مخاطبین بیشتری را جذب نمود، فی المثل برگزاری رویداد "باغ در حوزه بهشت" در سال گذشته که با اقتباس از نقشه قالی "باغ ایرانی" تلاش شد فرهنگ معماری ایرانی مجددا زنده شود و این رویداد مورد استقبال گسترده مردم قرار گرفت.
تقویت حس مسئولیت نسبت به میراث ملی
یکی از اهداف این برنامه، ایجاد حس مسئولیت مشترک در جامعه نسبت به میراث فرهنگی بود. اینانلو چنین نگرش را مطرح کرد که حفاظت از هنر‌هایی مانند هنر فرش، وظیفه دولت یا متخصصان نبوده و مسئولیتی اجتماعی است. مردم باید احساس کنند که بخشی از هویت ملی آن‌ها در این آثار نهفته است و حفظ دقیق آن به معنای حفظ تاریخ تک تک مردم ایران است. این پیام از طریق توضیح نقش تاریخی فرش، جایگاه آن در فرهنگ مردم و اهمیت حضور نسل جوان در موزه‌ها منتقل شد.
رئیس موزه فرش ایران اعلام نمود: نگاه به موزه فرش ایران یک نگاه، به عنوان موجود زنده است و به صورت دائم و روزانه قسمت‌های مختلف این موزه پایش می‌گردد و کوچک‌ترین آسیب رفع می‌گردد و اگر آسیبی ایجاد شود به طور دقیق مرمت و بازسازی می‌گردد و تلاش است تا فضایی در شان فرش فاخر ایرانی درست شود و به همین جهت کارهایی نیز برای زیباسازی فضای بیرون و فضای سبز موزه با جذب اعتبار و تلاش تمامی پرسنل موزه انجام گرفته است.
موزه فرش به عنوان نقطه پیوند گذشته و آینده
در بخش پایانی برنامه، بر این نکته تأکید شد که موزه فرش تنها حافظ گذشته و دارایی‌های گذشته نیست و به نوعی سازنده آینده فرهنگی ایران نیز محسوب میشود. هر میزان که جامعه نسبت به این میراث آگاه‌تر و حساس‌تر شود، کیفیت تولیدات در آینده، نگاه هنرمندان جوان و جریان فرهنگی کشور نیز جهت گیری دقیق‌تری پیدا خواهد کرد؛ بنابراین بازدید از موزه فرش نه بازگشت به گذشته که مشارکت در ساخت آینده فرهنگی به دست و برای مردم جامعه است.
او همچنین گفت: برگزاری رویدادهایی در موزه فرش ایران مختص به کودکان و با نگاهی کودکانه به مسئله فرش سعی میشود اصالت و فرهنگ ایران را به کودکان انتقال داده شود چرا که کودکان راویان آینده سرزمین ایران بوده و میبایست از امروز بر روی آن‌ها سرمایه گذاری شود و این موضوع به نسل‌های آینده منتقل گردد و همین مسئله باعث شد که موزه فرش به عنوان یکی از مقاصد گردشگری کودک به حساب بی‌آید.
جمع‌بندی: بازآفرینی رابطه مردم با میراث
در پایان حضور محمدجواد اینانلو، مدیرموزه فرش ایران در استودیو مخاطب۲۴، حاصل گفت و‌گو را می‌توان در یک نتیجه کلی جمع‌بندی کرد و آن هم این است: ضرورت بازآفرینی رابطه مردم با فرش ایرانی.
شرط این بازآفرینی، آگاهی است؛ و آگاهی هم از مسیر تجربه مستقیم، رسانه فعال و بازدید از گنجینه‌هایی مانند موزه فرش به دست می‌آید. این برنامه تلاش نمود تا نشان دهد که فرش ایرانی یک شیء تزئینی نیست، بلکه سندی زنده از فرهنگ، تاریخ و جهان بینی ایرانی‌ها از گذشته تا زمان حال است؛ سندی که نیاز به دیده شدن، فهم شدن و پاسداشت دارد.
