روز جهانی دریانوردی؛ بزرگداشت نقش حیاتی دریانوردان در جهان

روز جهانی دریانوردی، به گزارش مخاطب۲۴، اقیانوس‌ها، این پهنه‌های آبی بی‌کران که بیش از ۷۰ درصد از سطح کره زمین را پوشانده‌اند، از دیرباز نقشی حیاتی در تمدن بشری ایفا کرده‌اند. از نخستین سفر‌های اکتشافی تا تجارت‌های عظیم امروزی، دریا‌ها همواره بستری برای ارتباط، تبادل فرهنگ و رشد اقتصادی بوده‌اند. در قلب این دنیای پرتلاطم، صنعتی عظیم و پویا به نام دریانوردی قرار دارد که به مثابه شاهرگ حیاتی اقتصاد جهانی، ۹۰ درصد از تجارت بین‌المللی را به دوش می‌کشد. برای ارج نهادن به این صنعت استراتژیک و تقدیر از میلیون‌ها دریانوردی که چرخ‌های آن را به حرکت در می‌آورند، جامعه بین‌المللی دو روز مهم را در تقویم خود ثبت کرده است: روز جهانی دریانوردی (World Maritime Day) و روز جهانی دریانورد (Day of the Seafarer). این دو مناسبت، فرصتی برای تأمل در اهمیت دریاها، چالش‌های پیش روی صنعت دریانوردی و فداکاری‌های انسان‌هایی است که زندگی خود را وقف این حرفه دشوار کرده‌اند.

تفکیک دو مناسبت مهم: روز جهانی دریانوردی و روز جهانی دریانورد

پیش از ورود به جزئیات، لازم است تا تمایز میان این دو روز جهانی به‌روشنی مشخص گردد. هرچند هر دو به حوزه دریا و دریانوردی مرتبط هستند، اما هر یک بر جنبه‌ای متفاوت تمرکز دارند.

روز جهانی دریانورد (Day of the Seafarer): این روز که هر ساله در تاریخ ۲۵ ژوئن (معادل ۴ تیرماه) گرامی داشته می‌شود، به‌طور ویژه به تجلیل از خدمات و فداکاری‌های دریانوردان اختصاص دارد. این روز در سال ۲۰۱۰ توسط سازمان بین‌المللی دریانوردی (IMO) و در جریان کنفرانس دیپلماتیک بازنگری کنوانسیون بین‌المللی استانداردها، آموزش و گواهینامه‌های دریانوردان (STCW) در مانیل، فیلیپین، به تصویب رسید. هدف اصلی از نام‌گذاری این روز، افزایش آگاهی جهانی نسبت به نقش حیاتی دریانوردان در اقتصاد جهانی و زنجیره تأمین بین‌المللی و همچنین جلب توجه به چالش‌ها و مشکلاتی است که این قشر زحمتکش با آن رو‌به‌رو هستند.

روز جهانی دریانوردی (World Maritime Day): این روز که به‌طور سنتی در آخرین پنجشنبه ماه سپتامبر هر سال برگزار می‌شود، دیدگاهی کلان‌تر داشته و به کل صنعت دریانوردی و نقش آن در توسعه پایدار، ایمنی، امنیت و حفاظت از محیط زیست دریایی می‌پردازد. سازمان بین‌المللی دریانوردی هر ساله شعاری را برای این روز انتخاب می‌کند که بر یکی از جنبه‌های مهم این صنعت تمرکز دارد و از کشور‌های عضو و سازمان‌های مرتبط می‌خواهد تا فعالیت‌ها و برنامه‌های خود را حول آن شعار سامان دهند.

تاریخچه و اهداف سازمان بین‌المللی دریانوردی (IMO)

سازمان بین‌المللی دریانوردی (International Maritime Organization - IMO)، بازوی تخصصی سازمان ملل متحد در حوزه دریانوردی، نقشی محوری در تدوین و اجرای استاندارد‌های جهانی برای ایمنی، امنیت و عملکرد زیست‌محیطی حمل‌ونقل دریایی بین‌المللی ایفا می‌کند. ایده تأسیس یک نهاد بین‌المللی برای تنظیم مقررات دریانوردی به قرن نوزدهم بازمی‌گردد، اما فاجعه غرق شدن کشتی تایتانیک در سال ۱۹۱۲ بود که ضرورت تدوین قوانین بین‌المللی یکپارچه برای ایمنی جان در دریا را بیش از پیش آشکار ساخت.

این تلاش‌ها در نهایت به تأسیس "سازمان مشورتی دریایی بین‌الدول" (IMCO) در سال ۱۹۴۸ در ژنو انجامید که در سال ۱۹۸۲ به سازمان بین‌المللی دریانوردی (IMO) تغییر نام داد. مقر این سازمان در لندن قرار دارد و هدف اصلی آن، ایجاد یک چارچوب نظارتی عادلانه و مؤثر برای صنعت کشتیرانی است که به‌طور جهانی پذیرفته و اجرا شود.

مأموریت اصلی IMO را می‌توان در شعار آن خلاصه کرد: "کشتیرانی ایمن، امن و کارآمد در اقیانوس‌های پاک". این سازمان از طریق تدوین کنوانسیون‌ها، پروتکل‌ها و کد‌های بین‌المللی به دنبال تحقق اهداف زیر است:

• ارتقاء ایمنی در دریا: تدوین مقرراتی برای طراحی، ساخت، تجهیز و بهره‌برداری از کشتی‌ها به‌منظور به حداقل رساندن حوادث دریایی.
• افزایش امنیت دریانوردی: مقابله با تهدیداتی مانند دزدی دریایی، سرقت مسلحانه و تروریسم دریایی.
• حفاظت از محیط زیست دریایی: جلوگیری از آلودگی دریا ناشی از فعالیت کشتی‌ها، چه از طریق حوادث و چه از طریق عملیات روزمره.
• تسهیل تجارت دریایی: ایجاد استاندارد‌های یکنواخت برای ساده‌سازی رویه‌ها و جلوگیری از تأخیر‌های غیرضروری در بنادر.

برخی از مهم‌ترین کنوانسیون‌های تدوین‌شده توسط IMO عبارت‌اند از:

• کنوانسیون بین‌المللی ایمنی جان در دریا (SOLAS): مهم‌ترین معاهده بین‌المللی در زمینه ایمنی کشتی‌های تجاری.
• کنوانسیون بین‌المللی جلوگیری از آلودگی ناشی از کشتی‌ها (MARPOL): اصلی‌ترین کنوانسیون بین‌المللی برای حفاظت از محیط زیست دریایی.
• کنوانسیون بین‌المللی استانداردها، آموزش و گواهینامه‌های دریانوردان (STCW): تعیین‌کننده حداقل استاندارد‌های صلاحیت برای دریانوردان.
• کنوانسیون کار دریایی (MLC): که به "منشور حقوق دریانوردان" شهرت دارد و استاندارد‌های کار و زندگی در کشتی را مشخص می‌کند.

اهمیت استراتژیک و اقتصادی صنعت دریانوردی

اهمیت صنعت دریانوردی فراتر از حمل کالا از نقطه‌ای به نقطه دیگر است. این صنعت به‌عنوان یک توانمندساز کلیدی برای تجارت جهانی، نقشی بی‌بدیل در توسعه اقتصادی، ثبات ژئوپلیتیک و رفاه جوامع ایفا می‌کند.

• ستون فقرات تجارت جهانی: بیش از ۹۰ درصد از حجم تجارت جهانی از طریق دریا حمل می‌شود. از مواد اولیه و انرژی گرفته تا کالا‌های ساخته‌شده و مواد غذایی، تقریباً هیچ جنبه‌ای از زندگی مدرن وجود ندارد که به‌نوعی به حمل‌ونقل دریایی وابسته نباشد. این روش حمل‌ونقل، کارآمدترین و مقرون‌به‌صرفه‌ترین راه برای جابجایی حجم عظیم کالا در مسافت‌های طولانی است.
• موتور رشد اقتصادی: صنعت دریانوردی با ایجاد میلیون‌ها شغل مستقیم و غیرمستقیم در بخش‌های مختلفی، چون کشتی‌سازی، مدیریت بنادر، لجستیک، بیمه و خدمات حقوقی، به رشد اقتصادی کشور‌ها کمک شایانی می‌کند. توسعه بنادر و زیرساخت‌های دریایی نیز می‌تواند به آهنربایی برای جذب سرمایه‌گذاری و توسعه مناطق ساحلی تبدیل شود.
• امنیت انرژی و غذا: بخش بزرگی از منابع انرژی جهان، به‌ویژه نفت و گاز طبیعی، توسط نفت‌کش‌ها و کشتی‌های حمل LNG جابجا می‌شود. همچنین، حمل‌ونقل دریایی برای تأمین امنیت غذایی بسیاری از کشور‌ها که به واردات محصولات کشاورزی وابسته‌اند، حیاتی است.
• اهمیت ژئوپلیتیک: کنترل بر آبراه‌های استراتژیک و تنگه‌های کلیدی مانند تنگه هرمز، کانال سوئز و تنگه مالاکا، همواره از اهمیت ژئوپلیتیک بالایی برخوردار بوده است. دسترسی به دریا‌های آزاد و داشتن ناوگان تجاری قدرتمند، به کشور‌ها امکان می‌دهد تا نفوذ خود را در عرصه بین‌المللی گسترش دهند.

چالش‌های پیش روی قهرمانان گمنام دریا: نگاهی به زندگی دریانوردان

با وجود نقش حیاتی دریانوردان، زندگی آنها با چالش‌های منحصر‌به‌فرد و دشواری همراه است که اغلب از دید عموم پنهان می‌ماند. روز جهانی دریانورد فرصتی است تا این چالش‌ها برجسته شوند:

• دوری از خانواده و انزوای اجتماعی: دریانوردان ماه‌ها و گاهی بیش از یک سال را دور از خانه و عزیزان خود سپری می‌کنند. این دوری طولانی‌مدت، فشار روانی و عاطفی شدیدی را به آنها و خانواده‌هایشان تحمیل می‌کند و می‌تواند منجر به احساس تنهایی، انزوا و افسردگی شود.
• شرایط کاری دشوار: ساعات کاری طولانی و نامنظم، کار در شرایط آب‌وهوایی سخت و متغیر، سروصدا و ارتعاشات مداوم ماشین‌آلات و زندگی در فضای محدود کشتی، از ویژگی‌های جدایی‌ناپذیر این حرفه است. دسترسی به امکانات رفاهی، تفریحی و ارتباطی نیز در بسیاری از کشتی‌ها محدود است.
• سلامت روان و جسم: استرس شغلی، خستگی مزمن و انزوای اجتماعی، سلامت روان دریانوردان را به‌طور جدی تهدید می‌کند. دسترسی به خدمات پزشکی و روان‌پزشکی در میان دریا محدود است و این امر می‌تواند مشکلات کوچک را به بحران‌های جدی تبدیل کند.
• دزدی دریایی و تهدیدات امنیتی: اگرچه آمار دزدی دریایی در سال‌های اخیر به لطف تلاش‌های بین‌المللی کاهش یافته است، اما این تهدید همچنان در برخی از مناطق جهان، به‌ویژه در خلیج گینه، تنگه سنگاپور و آب‌های آمریکای لاتین، وجود دارد. خطر ربوده شدن، گروگان‌گیری و خشونت، استرس دائمی برای دریانوردانی است که از این مناطق عبور می‌کنند.
• چالش‌های ناشی از بحران‌های جهانی: همه‌گیری کووید-۱۹ به‌خوبی نشان داد که دریانوردان تا چه اندازه در برابر بحران‌های جهانی آسیب‌پذیر هستند. محدودیت‌های سفر و قرنطینه باعث شد تا صد‌ها هزار دریانورد برای ماه‌های متمادی در کشتی‌ها سرگردان شوند و نتوانند به خانه بازگردند، پدیده‌ای که به "بحران تعویض خدمه" معروف شد.

شعار‌های روز جهانی دریانوردی: بازتابی از دغدغه‌های زمانه

سازمان بین‌المللی دریانوردی با انتخاب شعار‌های سالانه برای روز جهانی دریانوردی، تلاش می‌کند تا توجه جامعه جهانی را به مهم‌ترین مسائل و اولویت‌های این صنعت جلب کند. نگاهی به شعار‌های سال‌های اخیر، تحول و پویایی این دغدغه‌ها را به‌خوبی نشان می‌دهد:

۲۰۲۳: "پنجاه سالگی مارپل: تعهد ما ادامه دارد" (MARPOL at ۵۰ – Our commitment goes on): این شعار به مناسبت پنجاهمین سالگرد تصویب کنوانسیون مارپل، بر اهمیت حیاتی حفاظت از محیط زیست دریایی و لزوم تداوم تلاش‌ها برای کاهش آلودگی ناشی از کشتی‌ها تأکید داشت.

۲۰۲۴: "حرکت به سوی آینده: ایمنی در اولویت" (Navigating the future: safety first!): این شعار با توجه به پیشرفت‌های سریع فناوری و استفاده از سوخت‌های جایگزین، بر لزوم حفظ و ارتقاء استاندارد‌های ایمنی در عصر جدید دریانوردی تمرکز دارد.

۲۰۲۵: "اقیانوس ما، تعهد ما، فرصت ما" (Our Ocean, Our Commitment, Our Opportunity): این شعار آینده‌نگر، بر نقش محوری اقیانوس‌ها در حیات کره زمین و مسئولیت مشترک جامعه جهانی برای حفاظت از آن و بهره‌برداری پایدار از فرصت‌های اقتصادی آن تأکید می‌کند.

این شعار‌ها نه‌تنها به‌عنوان یک بیانیه نمادین، بلکه به‌عنوان یک فراخوان برای اقدام عمل می‌کنند و دولت‌ها، شرکت‌های کشتیرانی و سایر ذی‌نفعان را تشویق می‌کنند تا سیاست‌ها و اقدامات خود را در راستای این اولویت‌ها تنظیم نمایند.

گرامیداشت در ایران و جهان

روز جهانی دریانوردی و روز دریانورد در سراسر جهان با برگزاری مراسم‌ها، کنفرانس‌ها، سمینار‌ها و کارگاه‌های آموزشی گرامی داشته می‌شود. در این رویدادها، مقامات دولتی، مدیران ارشد شرکت‌های کشتیرانی، کارشناسان دریایی و نمایندگان دریانوردان گرد هم می‌آیند تا در مورد آخرین تحولات، چالش‌ها و فرصت‌های این صنعت به بحث و تبادل نظر بپردازند.

در ایران نیز به‌عنوان یک کشور دریایی با سواحل طولانی در شمال و جنوب، این مناسبت‌ها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. سازمان بنادر و دریانوردی ایران به‌عنوان مرجع دریایی کشور، هر ساله برنامه‌های متنوعی را به مناسبت این دو روز برگزار می‌کند. این برنامه‌ها شامل تجلیل از دریانوردان نمونه، برگزاری همایش‌های تخصصی با حضور کارشناسان داخلی و بین‌المللی، و اجرای برنامه‌های فرهنگی و رسانه‌ای برای افزایش آگاهی عمومی نسبت به اهمیت صنعت دریانوردی است. این مراسم‌ها فرصتی برای قدردانی از زحمات هزاران دریانورد ایرانی است که در ناوگان ملی و بین‌المللی مشغول به فعالیت هستند و نقش مهمی در اقتصاد و تجارت کشور ایفا می‌کنند.

نتیجه‌گیری: آینده‌ای پایدار برای دریا‌ها و دریانوردان

روز جهانی دریانوردی و روز جهانی دریانورد، یادآور این واقعیت است که زندگی مدرن ما به‌طور عمیقی با دریا‌ها و اقیانوس‌ها گره خورده است. این مناسبت‌ها فرصتی مغتنم برای قدردانی از صنعتی است که بی‌صدا و پیوسته، چرخ‌های اقتصاد جهانی را به گردش درمی‌آورد و تجلیل از قهرمانان گمنامی است که با شجاعت و ازخودگذشتگی، در این مسیر پرتلاطم گام برمی‌دارند.

آینده صنعت دریانوردی با چالش‌ها و فرصت‌های بزرگی روبروست. از کربن‌زدایی و گذار به سوخت‌های پاک گرفته تا دیجیتالی شدن و هوشمندسازی کشتی‌ها و بنادر، این صنعت در آستانه یک تحول بزرگ قرار دارد. تضمین اینکه این تحولات به شیوه‌ای پایدار، ایمن و عادلانه صورت گیرد و رفاه و حقوق دریانوردان در این مسیر حفظ شود، مسئولیت مشترک همه ماست. با افزایش آگاهی، همکاری بین‌المللی و سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین و منابع انسانی، می‌توانیم به آینده‌ای روشن‌تر برای این صنعت حیاتی و انسان‌های ارزشمندی که در آن خدمت می‌کنند، امیدوار باشیم.