کم آبی و تامین بودجه میلیاردی!
مخاطب ۲۴- در میانه بحران کم‌آبی فزاینده در ایران، پروژه انتقال آب از سد طالقان به تهران، پس از سال‌ها تأخیر و چالش، با سرعتی چشمگیر در دولت چهاردهم در حال پیشرفت است.
این طرح که هدف آن تأمین بخشی از آب شرب و صنعتی پایتخت و تعدیل فشار بر منابع فرسوده شرق تهران و سد کرج است، اکنون به نقطه عطفی در مدیریت منابع آبی کلانشهر تهران و استان البرز تبدیل شده است.
چالش کم‌آبی و نقش حیاتی طالقان
ایران و بویژه مناطق مرکزی و پایتخت، سال‌هاست با پیامد‌های تغییر اقلیم و کاهش نزولات جوی دست‌و‌پنجه نرم می‌کند. سد امیرکبیر (کرج)، یکی از منابع اصلی تأمین آب تهران، سال‌هاست با کاهش ذخیره مواجه است. در مقابل، سد طالقان با ظرفیت قابل توجه ۴۲۰ میلیون مترمکعب، به عنوان بزرگترین منبع ذخیره آب‌های سطحی غرب استان البرز و تهران، علیرغم خشکسالی‌های اخیر، همواره وضعیت آبی به‌نسبت مطلوبی داشته و مازاد آب قابل توجهی را در خود نگه داشته است. این ظرفیت بلااستفاده، کلید حل بخشی از معضل آب تهران شناخته می‌شود.
یک اختلاف قدیمی
طرح انتقال آب طالقان به تهران اصالتاً جدید نیست. پیش از این، یک خط لوله ۱۸۰۰ میلی‌متری به طول ۶۰ کیلومتر از آبگیر زیاران (نزدیک سد طالقان) به آبگیر بیلقان کشیده شده بود. طبق برنامه اولیه، قرار بود ۵ مترمکعب در ثانیه از این مسیر به تهران اختصاص یابد. حبیب‌الله اصغری، مجری فعلی طرح، توضیح می‌دهد: «اما در میانه راه، استان البرز به دلیل نیاز‌های خود، خواهان سهمی از این آب شد. در نهایت تنها ۲.۵ مترمکعب در ثانیه به تهران رسید و نیم دیگر به البرز اختصاص یافت.» این محدودیت باعث شد تهران نتواند به‌طور کامل از ظرفیت بالقوه سد طالقان بهره‌برداری کند. به همین دلیل همیشه این سد یک آب مازاد در خود داشته و با وجود خشکسالی که در ۵ سال اخیر با آن مواجه بوده‌ایم سد طالقان آب قابل توجهی در خود داشته است.
طرح جدید: افزایش ظرفیت انتقال
ایده اصلی طرح فعلی که در بهمن ۱۴۰۱ کلید خورد، افزایش ظرفیت برداشت آب از سد طالقان و انتقال آن به تهران از طریق همان مسیر قبلی (زیاران به بیلقان) است. مشخصات فنی این طرح انتقالی چشمگیر است.
اصغری گفت: «از آن زمان کار‌های مطالعاتی و طراحی آغاز و مشخص شد که باید از چه مسیری و به چه صورت آب را منتقل کنیم. در پایان ۱۴۰۱ دو نقطه در این پروژه وجود داشت که در فاصله ۶۲ کیلومتری از یکدیگر قرار گرفته و باید آنها را به هم متصل می‌کردیم. در یک زمان یک‌ماهه طراحی‌ها صورت گرفت و پیمانکار آن نیز انتخاب شد. این امر به آن معنا است که عملاً در فروردین سال ۱۴۰۲ فعالیت اجرایی آغاز شد و در این سال پیشرفت پروژه خیلی خوب بود به طوری که برنامه‌ریزی‌های وزارت نیرو به گونه‌ای بود که تا پایان سال به اتمام برسد. اما به علت مشکلاتی که در منابع تخصیصی ایجاد شده بود پروژه در سال ۱۴۰۲ متوقف شد. زیرا برآورد‌ها به گونه‌ای بود که اعتبار مورد نیاز ۴۰۰۰ میلیارد تومان در نظر گرفته شده بود، اما در پایان سال ۱۴۰۲ تنها حدود ۲۰۰ میلیارد تومان به این پروژه تخصیص دادند.»
از توقف تا شتاب دوباره: نقش دولت چهاردهم
پس از مطالعات و طراحی سریع در اواخر ۱۴۰۱، اجرای پروژه در فروردین ۱۴۰۲ آغاز شد و پیشرفت اولیه خوب بود. اما این روند دوام نیاورد و عدم تأمین مالی کار را عملاً متوقف کرد.
نقطه عطف با ورود دولت چهاردهم رقم خورد.» اصغری می‌گوید: «پس از بازدید وزیر نیرو در ۲۳ اسفند ۱۴۰۳ و مشاهده پیشرفت تنها ۴۰ درصدی پروژه در طول دو سال گذشته، دستورات لازم برای تسریع کار صادر شد.» نتیجه این دستورات، قابل توجه بوده است: «در چهار ماه اخیر (اسفند ۱۴۰۳ تا تیر ۱۴۰۴)، حدود ۲۵ تا ۲۹ کیلومتر لوله‌گذاری انجام شده و پیشرفت فیزیکی پروژه از ۴۰ درصد به حدود ۶۵ درصد رسیده است.» این یعنی حدود ۲۵ درصد از کل پروژه تنها در ۴ ماه گذشته اجرایی شده است.
تأمین مالی و چالش‌های اجرایی
تأمین اعتبار لازم برای این شتاب، کلیدی بوده است. اصغری اعلام کرد: «در این چهار ماه، ۲۹۰۰ میلیارد تومان اعتبار تخصیص یافته که عمدتاً از طریق سازمان برنامه و بودجه، وزارت نیرو، شهرداری تهران، منابع عمومی و ردیف‌های بحران و تنش آبی تأمین شده است.» برآورد نهایی اعتبار مورد نیاز برای تکمیل پروژه ۷ هزار میلیارد تومان است که حدود ۵ هزار میلیارد تومان آن تاکنون جذب شده است.
با وجود سرعت بالا، چالش‌های اجرایی نیز وجود دارد. محدودیت ساعت کاری مهم‌ترین آنهاست: «مسیر لوله‌گذاری از میان پادگان‌ها، شهرک‌های صنعتی، مناطق مسکونی و بکر مانند کردان، کوهسار و حتی حاشیه شهر کرج عبور می‌کند. این اماکن، امکان فعالیت ۲۴ ساعته را نمی‌دهند و ما مجبوریم با محدودیت زمانی کار کنیم.» با این حال، در خرداد ۱۴۰۴ رکورد ۱۱ کیلومتر لوله‌گذاری در یک ماه ثبت شد که نشان‌دهنده تلاش برای جبران زمان از دست رفته است.
فشار زمان؛ هدف بهره‌برداری در تابستان
با توجه به تشدید تنش‌های آبی در کشور، فشار زمانی روی این پروژه بسیار بالاست. وزارت نیرو برنامه‌ریزی کرده است که این طرح حتماً در تابستان ۱۴۰۴ (همین امسال) به مرحله بهره‌برداری برسد. دستیابی به این هدف، نیازمند تداوم تأمین اعتبار و رفع موانع اجرایی در ماه‌های پیش‌رو است.
طالقان، فراتر از تهران
هرچند تمرکز این گزارش بر انتقال آب به تهران است، اما سد طالقان نقش گسترده‌تری دارد؛ از جمله ویژگی‌های سد طالقان عبارتند از: تأمین بخشی از آب شرب استان‌های تهران، البرز و قزوین، تأمین نیاز آبی اراضی کشاورزی استان قزوین، تأمین بخشی از نیاز آبی صنایع استان البرز، تأمین حقابه کشاورزی و زیست‌محیطی پایین‌دست سد و تغذیه مصنوعی آب‌های زیرزمینی پایین‌دست.
طرح انتقال آب طالقان به تهران، صرفاً یک پروژه عمرانی نیست؛ پاسخی فوری به یک بحران ملی است. موفقیت این طرح می‌تواند فشار بر سدهای فرسوده شرق تهران و سد کرج را کاهش دهد، بخشی از کمبود آب شرب پایتخت در کوتاه‌مدت و میان‌مدت را جبران کند، از ظرفیت بلااستفاده سد طالقان به نحو مؤثرتری استفاده کند و در صورت تحقق زمان‌بندی نمونه‌ای از اجرای پروژه‌های زیرساختی حیاتی با سرعت عمل بالا باشد.
با این حال، پایدارترین راه‌حل برای بحران آب تهران و ایران، مدیریت تقاضا، اصلاح الگوی مصرف، بازچرخانی آب، مقابله با فرسودگی شبکه و توسعه کشاورزی پایدار است. پروژه طالقان یک راه‌حل موقت و ضروری در کنار این اقدامات بنیادین محسوب می‌شود. سرنوشت این طرح در ماه‌های آینده، نه‌تنها بر تشنگی یا رفع عطش پایتخت، بلکه بر توانایی کشور در مدیریت بحران‌های پیچیده زیرساختی نیز تأثیر خواهد گذاشت. نگاه‌ها به طالقان و مسیر ۶۲ کیلومتری لوله‌هایش، برای نوشیدن جرعه‌ای امید در تابستانی سخت، دوخته شده است.
