آب تمام شد نداریم!
مخاطب۲۴- سد- در شمال ایران هم سفیدرود دومین رودخانه بلند ایران به طول ۷۶۵ کیلومتر و پرآب‌ترین رودخانه استان گیلان که آب بیشتر از ۱۷۰ هزار هکتار شالیزار‌های برنج را تأمین می‌کرد، به احتضار افتاده است و بستر تالاب میانکاله همچون تن خشکیده کویر دیده می‌شود. این در حالی است که جمعیت سه استان شمالی ایران ۷.۵ میلیون نفر و جمعیت هلند ۱۷ تا ۱۸ میلیون نفر است. میانگین بارش باران در سه استان شمالی سالانه ۷۰۰ ملی‌متر و میانگین بارش سالانه باران در هلند ۶۰۰ میلی‌متر است. بااین‌حال، مدیریت ناکارآمد منابع آب در کشور، کار را به جایی رسانده که پرآب‌ترین رود‌های شمال ایران مانند سفیدرود و تالاب میانکاله بخشکند، اما صادرات کشاورزی هلند به حدود دو برابر درآمد نفتی ایران برسد.
در خوزستان، کارون، پرآب‌ترین و بلندترین رودخانه ایران خشکیده و بار‌ها تصویر ماهی‌های خشکیده بر بستر تفتیده و ترک‌خورده سومین رودخانه خروشان ایران یعنی کرخه منتشر شده است. رود پرآب دز که از کوه‌های زاگرس سرازیر می‌شود نیز نفس‌های آخر را می‌کشد.
از شرق تا غرب کشور هم وضعیت مشابهی رخ داده است؛ از خشکیدن هامون و هیرمند، رودخانه پرآبی که بومی‌های منطقه آن را رودخانه وحشی می‌خواندند، تا دریاچه ارومیه که بنا بر توضیحات دیروز حجت جباری، مدیر کل حفاظت محیط زیست آذربایجان غربی، تا پایان تابستان به صورت صد درصد خشک می‌شود.
در پایتخت کشور هم تنش آبی به مرحله‌ای رسیده است که در اقدامی بی‌سابقه تهران را به تعطیلی بکشاند.
ورودی سد‌های کشور نصف شد
نگاهی به گزارش‌های آماری شرکت مدیریت منابع آب کشور نشان می‌دهد ورودی آب سد‌های ایران امسال به‌شدت کاهش یافته و به حدود نصف رسیده است و از مجموع ۳۱ استان، ۲۴ استان گرفتار تنش آبی شده‌اند. اما حالا برای اصلاح وضعیت بسیار دیر است؛ آن‌قدر دیر که کار به توصیه به مردم برای کاهش مصرف آب و تعطیلی ادارات کشیده شده است؛ در‌صورتی‌که میزان آب مصرفی در بخش شرب و صنعت تنها سهمی حدود شش یا هفت درصد از منابع آب کشور را دارد.
شرکت مدیریت منابع آب کشور اعلام می‌کند که اعتبار مورد نیاز برای پروژه‌های بحرانی آب ۲۷هزار‌و ۴۰۰ هزار میلیارد تومان است؛ رقمی سنگین که می‌تواند سالیان طولانی این پروژه‌ها را به دلیل کسری بودجه زمین‌گیر کند.
مدیریت ناکارآمد آب سبب شده است وضعیت اقلیم کشور دچار تنش‌های بزرگ شود؛ از خشکیدگی بزرگترین و خروشان‌ترین رودخانه‌ها و پرآب‌ترین جلگه کشور تا فرونشست‌های عمیق زمین که ایران را رکوددار این پدیده در جهان کرده است. دستکاری‌های شدید اقلیمی سبب شده است میزان بارش‌های کشور دستخوش تغییرات جدی شود.
بر‌اساس آمار شرکت مدیریت منابع آب کشور، میزان آب ورودی به مخازن سد‌های کشور حدود ۴۳ درصد کاهش داشته است. بر این اساس، میزان آب ورودی به سد‌های کشور تا ۲۹ تیر امسال مجموعا ۲۲.۷۶ میلیارد مترمکعب بوده است. این در حالی است که میزان آب ورودی به سد‌های کشور در مدت مشابه پارسال ۳۹.۶۳ میلیارد مترمکعب گزارش شده بود.
در مجموع، میزان پرشدگی مخازن سدها، امسال حدود ۴۴ درصد گزارش شده و وضعیت ذخایر آب برخی سد‌های کشور وخیم است.
بر‌اساس همین گزارش، میزان ذخیره آب سد شمیل و نیان هرمزگان صفر و رودبال داراب استان فارس یک درصد است و درصد پرشدگی سد‌های وشمگیر، گلستان و بوستان استان گلستان تنها دو درصد است. سد استقلال هرمزگان هم‌اکنون فقط چهار درصد، سد لار تهران و البرز و سد دوستی خراسان فقط شش درصد، تنگوئیه سیرجان کرمان هفت درصد، سد ساوه استان مرکزی هشت درصد، سد طرق و سد نسای کرمان ۹ درصد و سد سفیدرود گیلان و سد پانزده خرداد حوضه قمرود فقط ۱۰ درصد پر شده‌اند.
تهران در شرایط ویژه
وضعیت سد‌های تهران هم امسال شرایط ویژه‌ای را تجربه می‌کند و تقریبا تمام سد‌های پایتخت کمتر از نصف پر شده‌اند. سد لار فقط شش درصد، سد لتیان-ماملو ۱۹ درصد و سد امیرکبیر ۳۵ درصد پر شده‌اند. تنها سد طالقان ۵۱ درصد پر شده است که این سد هم نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۳۳ درصد کاهش ورودی آب را تجربه می‌کند. بر‌اساس آمار شرکت مدیریت منابع آب کشور، در سال‌های عادی آبی، ۷۰ درصد آب مورد نیاز پایتخت را آب‌های سطحی تأمین می‌کردند و فقط ۳۰ درصد آب مورد نیاز تهران از منابع زیرزمینی تأمین می‌شد، اما سال گذشته فقط ۳۸ درصد آب مورد نیاز تهران از منابع سطحی تأمین شده و ۶۲ درصد آب پایتخت از آب‌های زیرزمینی بوده است. پدیده‌ای که باعث تشدید فرونشست زمین در تهران و بحرانی‌شدن وضعیت آب‌های زیرزمینی پایتخت ایران شده است. وضعیت منابع آبی تهران آن‌قدر بغرنج شده که نه‌فقط برای تأمین آب مورد نیاز کشاورزی و صنعت به آب‌های زیرزمینی دست‌اندازی شده، بلکه برای تأمین آب آشامیدنی مردم هم اتفاق مشابهی رخ داده است.
بر‌اساس این گزارش، در سال ۱۴۰۳ حدود ۶۱۳ میلیون مترمکعب آب شرب مردم تهران از آب‌های سطحی و حدود نیمی دیگر یعنی ۵۰۲ میلیون مترمکعب از آب‌های زیرزمینی برداشت شده و وضعیت بارندگی امسال وخیم بوده است. آمار‌های وزارت نیرو حاکی از آن است که میانگین بارش‌های کشور تا ۲۸ تیر سال آبی ۱۴۰۳-۱۴۰۴ حدود ۱۴۷ میلی متر بوده است. این میزان بارش نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۴۰ درصد کاهش را نشان می‌دهد و نسبت به دوره مشابه در دراز‌مدت حاکی از کاهش ۳۸درصدی است. در این میان، پنج استان سیستان‌و‌بلوچستان، هرمزگان، بوشهر و خوزستان کاهش بارندگی بیشتر از ۵۰ درصد را نسبت به سال گذشته تجربه میکنند. سیستان‌و‌بلوچستان ۸۴ درصد، هرمزگان ۷۱ درصد، یزد ۶۳ درصد، خوزستان ۵۷ درصد و کهگیلویه‌و‌بویراحمد ۵۳ درصد کاهش بارندگی نسبت به مدت مشابه سال گذشته را تجربه میکنند.
نیمی از پرشدگی سد‌های تهران رسوب است
عیسی بزرگ‌زاده، سخنگوی صنعت آب، دیروز در یک نشست خبری گفت: «تهران در پنجمین سال خشک پیاپی خود به سر می‌برد و انباشتگی خشک‌سالی سالانه موجب بروز خشک‌سالی القایی می‌شود و مدیریت خشک‌سالی در هر سال سخت‌تر می‌شود». او تأکید کرد: «بارش سال آبی جاری، یکی از خشک‌ترین سال‌های آبی در دوره آمارشی کشور بوده و رتبه ۵۶ را در ۵۷ سال آمار به خود اختصاص داده است و در پیشانی شهر‌های دچار تنش آبی، تهران با جمعیتی بیش از ۲۰ میلیون نفر قرار دارد».
بزرگ‌زاده با بیان اینکه هدف‌گذاری مدیریت مصرف ۲۵درصدی برای تابستان امسال داشتیم که محقق نشد، گفت: «در شهر تهران فقط توانستیم ۲.۵ درصد مدیریت مصرف داشته باشیم که این میزان تنها رشد جمیعیت تهران را پوشش داد؛ یعنی به اندازه سال گذشته داریم برای تهران تأمین آب می‌کنیم. درحالی‌که در پنجمین سال خشک‌سالی تهران، باید ۲۵ درصد از مصرف را کاهش می‌دادیم.
بزرگ‌زاده با بیان اینکه در کل تهران آبی از قزوین تا تهران و البرز، ۵۰ درصد از ذخایر سطحی و ۵۰ درصد از ذخایر زیرزمینی تأمین می‌شود، گفت: این میزان برای شهر تهران حدود ۴۰ درصد سطحی و ۶۰ درصد زیرزمینی است.
او ادامه داد: مجموع ذخایر آب سد‌های تهران در حال حاضر ۴۰۳ میلیون مترمکعب است که نیمی از این حجم آب و بقیه رسوب است و وضعیت ذخایر آبی تهران نگران‌کننده است و نیاز داریم صرفه‌جویی ۲۵ تا ۳۰درصدی اعمال شود. اگر شهروندان نسبت به کاهش مصرف اقدام نکنند، شرایط تأمین آب سخت‌تر و سخت‌تر می‌شود و تنش آبی تهران گسترده‌تر خواهد شد».
با تمام این اوصاف، اصلاح وضعیت منابع آبی کشور منابع مالی کلانی می‌طلبد که برای یک کشور درگیر کسری جدی بودجه امکان‌پذیر نیست. از آن سو، طرح‌های عمرانی مخرب زیست بوم مانند انتقال آب دریای عمان به کویر مرکزی همچنان در جریان است. طرح‌هایی که متولیان شرکت مدیریت منابع آب کشور حاضر نیستند چندان درباره آن صحبتی کنند و عیسی بزرگ‌زاده، سخنگوی صنعت آب کشور، می‌گوید: این دسته طرح‌ها با منابع مالی بخش خصوصی و برای تأمین نیاز آبی آنها انجام می‌شود.
علی بیت‌اللهی، عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات راه و شهرسازی، اما به صورت جدی با این دسته از طرح‌ها مخالفت می‌کند و معتقد است این‌گونه طرح‌ها صرف‌نظر از غیرکارشناسی‌بودن، با منابع بخش خصوصی میزان تقاضای آب را بالاتر می‌برد و به فرونشست زمین و چالش‌های اقلیمی کشور دامن می‌زند.
