بازگشت بیماری‌های منقرض‌شده
به گزارش مخاطب ۲۴: در زمان شیوع ویروس کرونا بود که به یکباره همه پزشکان جهان به این نتیجه رسیدند که تنها راه کنترل این ویروس بعد از پیشگیری، واکسیناسیون سراسری است و همه جهان پزشکی همّ و غمّ خودش را گذاشت تا برای این ویروس منحوسی که روزانه جان هزاران نفر را در سراسر جهان می‌گرفت، واکسن تولید کند. همان وقت‌ها گروهی در داخل و خارج از ایران سر و کله‌شان پیدا شد که نه تنها به کرونا اعتقادی نداشتند بلکه بعد از سختی‌های بسیاری که کشور متحمل شد و شرایط واکسیناسیون سراسری آن مهیا شد با تجمعات مختلف در نقاط مختلف کشور مخالفت خودشان را با واکسیناسیون اعلام می‌کردند. بسیاری از آنها حتی پیش از این مخالف پیشگیری‌ها و رعایت‌های توصیه شده در زمان کرونا بودند و به دامن زدن آن بیشتر کمک کردند و بیراه نیست بگوییم معضل جامعه پزشکی کشور و حتی سلامت جسمی و روانی جامعه شدند. ضدواکسن‌ها در سال‌های اخیر توانسته‌اند به واسطه شبکه‌های اجتماعی فرصت ظهور و بروز بیشتری داشته باشند. از طیف‌های مختلفی هستند و نمی‌شود آنها را به گروه خاصی نسبت داد. از خانم شاعر ساکن قم گرفته که حتی در ایام کرونا و با وجود توصیه‌های مکرر تشویق به عید دیدنی می‌کرد و ترک صله رحم را گناه کبیره می‌دانست تا همسر یک خواننده پرطرفدار پاپ که با افتخار می‌گفت که حتی واکسن فرزندانش را در نوزادی نزده است و بدون سواد آکادمیک پزشکی هر روز در این باره سخنرانی و تولید محتوا می‌کرد. با اینکه واکسینه شدن نوزادان و کودکان و داشتن کارت واکسن یکی از الزامات ثبت‌نام آنها در مهد‌ها و مدارس است بسیاری شیوه‌های دور زدن این موضوع را نیز به همدیگر آموزش می‌دادند. از ساخت کارت‌های تقلبی تا معرفی مدارس و مهد‌هایی که چنین الزامی ندارند.
این در حالی است که ریشه‌کن کردن بسیاری از بیماری‌های مهم در کشور در دهه هفتاد با صرف هزینه‌ها و سختی‌های بسیار زیادی رخ داد. بسیاری از مردم خاطرشان است که در دهه هفتاد با کمک مساجد و بسیج کشور طرح ریشه‌کنی فلج اطفال اتفاق افتاد که یکی از مهم‌ترین دستاورد‌های پزشکی ایران در ۱۰۰ سال گذشته بود. بیماری‌ای که باعث شده بود بسیاری از کودکان با مشکل معلولیت در کودکی و بزرگسالی روبه‌رو شوند، اما به همت واکسیناسیون سراسری ریشه‌کن شد.
در ایران در حال حاضر تمامی کودکان در خانه‌های بهداشت علیه بیماری‌های دیفتری، سیاه سرفه، کزاز نوزادی، فلج اطفال، سرخک، سرخجه، اریون، سل و هپاتیت B بیمه می‌شوند و بیماری‌های سرخک، سرخجه مادرزادی و کزاز در مرحله حذف و ریشه‌کنی قرار دارند. اما متأسفانه گزارش‌ها حاکی از آن است تبلیغات ضدواکسنی توسط گروه‌های ضدپزشکی، دوباره در حال بازگردانی این بیماری‌های در آستانه حذف است. «فرهیختگان» در گفت‌و‌گو با علی نیک‌فرجام، مدیر گروه بیماری‌های واگیردار معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی تهران به این موضوع پرداخته است.
آمار درگیری با سرخک افزایش پیدا کرده است
علی نیک‌فرجام، مدیرگروه بیماری‌های واگیردار معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی تهران معتقد است آمار درگیری با سرخک نسبت به سال‌های اخیر افزایش پیدا کرده است، اما با این وجود سطح پوشش واکسیناسیون کشور همچنان بالاست. نیک‌فرجام در این باره گفت: «پیش از هر چیز، لازم است به برخی تعاریف توجه کنیم. ریشه‌کنی تنها برای یک بیماری واگیردار در سراسر جهان اتفاق افتاده است و آن بیماری، آبله بوده است. وقتی از «ریشه‌کنی» صحبت می‌کنیم، منظورمان این است که بیماری به‌طور کامل از سطح زمین محو شده باشد. در مورد بیماری سرخک، هرگز چنین ادعایی مطرح نبوده که این بیماری ریشه‌کن شده باشد؛ چراکه همواره مواردی از ابتلا به سرخک وجود داشته است. ما در کشور‌های اطرافمان نیز با سرخک مواجه بوده‌ایم. آنچه در کشور ما اتفاق افتاد، به‌واسطه فرهنگ مردم که نسبت به واکسیناسیون رویکرد مثبتی داشتند و فرزندانشان را برای دریافت واکسن می‌بردند، همراه با اجرای برنامه ملی واکسیناسیون و دستیابی به پوشش بالای واکسیناسیون - در حدود بیش از ۹۵ درصد - باعث شد تا موارد ابتلا به بیماری بسیار کاهش یابد. در چنین شرایطی، تعداد بیماران به حدی اندک شده بود که می‌شد از اصطلاح «حذف سرخک» استفاده کرد؛ یعنی آن‌قدر موارد نادر بودند که این بیماری دیگر جزء بیماری‌های مهم به شمار نمی‌آمد. به‌نوعی، با توجه به سطح بالای واکسیناسیون، گویی کودکان ما یک پوشش دفاعی مؤثر داشتند و کمتر دچار بیماری می‌شدند.» وی ادامه داد: «در چند سال گذشته، موارد سرخک به‌شدت کاهش یافته بود و به‌نوعی در مسیر دریافت «گواهی حذف» قرار گرفته بودیم. دریافت این گواهی به این معناست که دیگر انتقال محلی بیماری نداشته باشیم؛ یعنی ویروس در میان کودکان یا جمعیت داخلی کشور در حال گردش نباشد. البته ممکن است همچنان مواردی از سرخک مشاهده شود، اما این موارد می‌تواند منشأ خارجی داشته باشد؛ مثلاً از کشور‌های همسایه، از طریق مهاجران، مسافران و عوامل دیگر وارد شده باشد. حتی اگر چنین مواردی نیز وجود داشته باشد تا زمانی که چرخه ویروس در داخل کشور شکل نگرفته و منشأ آن داخلی نباشد، همچنان می‌توانیم از نظر علمی وضعیت حذف بیماری را حفظ‌شده تلقی کنیم. اما مدتی است که متأسفانه برخی تفکرات ضد واکسن در جامعه شکل گرفته‌اند. این افراد تبلیغ می‌کنند که واکسن‌ها مضر هستند، درحالی‌که صحبت‌هایشان بر پایه شواهد علمی نیست، بلکه بیشتر بر احساسات و ترس در خانواده‌ها تکیه دارند. آنها فضایی احساسی ایجاد می‌کنند که واکسن ممکن است برای فرزندانشان مشکل‌ساز باشد.
برخی از خانواده‌ها تمایلی به واکسیناسیون فرزندانشان ندارند
مدیرگروه بیماری‌های واگیردار معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی تهران عنوان کرد: «برخی از خانواده‌ها متأسفانه تمایلی به واکسیناسیون فرزندانشان نشان نمی‌دهند. هرچند شواهد چندان گسترده نیست، اما نشان می‌دهد که تعداد این افراد به‌تدریج رو به افزایش است. این در حالی است که واکسن‌هایی که اکنون مورد استفاده قرار می‌گیرند، امتحان خود را در طول تاریخ پس داده‌اند و در سال‌های گذشته ثابت کرده‌اند که مؤثرند. برای مثال، واکسن سرخک تأثیر قابل‌توجه و کاملاً مطالعه‌شده‌ای داشته و باعث کاهش چشمگیر موارد ابتلا شده است؛ به‌طوری‌که ما هیچ‌گونه همه‌گیری از این بیماری نداشتیم. اما حالا همین بی‌تمایلی به تزریق واکسن، می‌تواند عاملی باشد برای اینکه افرادی که واکسینه نمی‌شوند، نسبت به ویروس سرخک مستعد باشند. اگر این افراد در سنین خاصی با این ویروس مواجه شوند، ممکن است علائم شدیدی را تجربه کنند.» وی درباره شدت متفاوت ابتلا به بیماری در سنین مختلف افزود: «به این نکته توجه داشته باشید که اگر کودکی در سنین پایین، مثلاً در دوران نوزادی یا خردسالی، به یک بیماری ویروسی مبتلا شود، احتمال دارد بیماری با علائم خفیف‌تری ظاهر شود و در درصد بالایی از موارد، روند طبیعی خود را طی کرده و پایان یابد. اما حالا تصور کنید همین کودک، که واکسن نزده، در سن ۱۵ سالگی به سرخک، آبله‌مرغان یا بیماری مشابهی مبتلا شود. در این صورت، احتمال بروز علائم شدید بسیار بالاتر می‌رود و فرد ممکن است دچار عوارض جدی شود. این در حالی است که می‌شد با یک واکسن ساده، از بروز چنین عوارضی جلوگیری کرد. عوارضی که ممکن است قلبی، عصبی یا داخلی باشند و در برخی موارد آثار جبران‌ناپذیری برای فرد به‌جا بگذارند.»
نیک‌فرجام تصریح کرد: «به‌طور کلی می‌توان گفت که در مقایسه با سال‌های گذشته، ما با افزایش موارد ابتلا مواجه هستیم. در اینجا ما سرخک را به‌عنوان مثال مطرح کردیم، اما اگر بخواهیم وضعیت سایر بیماری‌هایی را که نسبت به آنها واکسیناسیون انجام می‌دهیم، بررسی کنیم، باید دید کلی‌تری داشته باشیم. ما در کشور یک «برنامه ملی واکسیناسیون» داریم که مبتنی بر سیاست‌های بهداشتی و شواهد علمی طراحی شده است. بر اساس این برنامه، مشخص شده که هر کودک در چه سنی باید چه واکسن‌هایی را دریافت کند؛ مثلاً در بدو تولد، در دو ماهگی، چهار ماهگی، شش‌ماهگی و سپس در دوازده و هجده ماهگی. این برنامه با هدف ایجاد بیشترین سطح ایمنی و پیشگیری در کودکان تنظیم شده است، به‌گونه‌ای که درنهایت، جامعه نیز از مزایای آن بهره‌مند شود.»
کاهش موارد ابتلا به سرخک دستاورد در عرصه بهداشت عمومی است
وی افزود: «یکی از نمونه‌های بارز، بیماری فلج اطفال است. واکسن این بیماری جزء نخستین واکسن‌هایی است که بلافاصله پس از تولد توصیه می‌شود و نوزاد حتی در هنگام ترخیص از بیمارستان، باید آن را دریافت کند. واکسن هپاتیت نیز از همین اهمیت برخوردار است. خوشبختانه، تا به امروز - حداقل در تهران، طبق آنچه من مطلعم - پوشش واکسیناسیون در سطحی بالاتر از ۹۵ درصد حفظ شده است. اما نگرانی جدی‌ای وجود دارد. همان‌طور که پیش‌تر اشاره کردم، اگر خانواده‌ها تحت تأثیر تفکرات گروه‌هایی قرار گیرند که دیدگاه‌هایی ضد واکسن دارند و به این واسطه از واکسیناسیون کودکان خود خودداری کنند، آنگاه ممکن است پوشش واکسیناسیون به زیر ۹۵ درصد سقوط کند. در چنین شرایطی، همه زحماتی که طی سال‌ها برای پیشگیری از بیماری‌های قابل‌کنترل با واکسن کشیده شده، در معرض تهدید قرار خواهد گرفت.»
نیک‌فرجام ادامه داد: «به یاد داشته باشید که در گذشته، مثلاً ۳۰ یا ۴۰ سال پیش، سرخک بیماری‌ای رایج بود که دانشجویان پزشکی در دوران تحصیل خود به‌راحتی با آن مواجه می‌شدند و علائم آن را در سنین مختلف مشاهده می‌کردند. اما به‌سبب اجرای دقیق و موفق برنامه واکسیناسیون، موارد ابتلا به‌شدت کاهش یافته و بسیاری از دانشجویان امروزی ممکن است طی سال‌ها تحصیل حتی یک مورد از این بیماری را از نزدیک نبینند. این، دستاوردی بزرگ در عرصه سلامت عمومی است. با این حال، همین بیماری به ظاهر ساده، اگر در سنین بالاتر رخ دهد، می‌تواند عوارضی بسیار جدی و حتی جبران‌ناپذیر به‌جا بگذارد. تصور کنید کودکی که باید در سلامت و نشاط به سر ببرد، به‌دلیل ابتلا به سرخک، دچار مشکلات مغزی، قلبی یا سایر آسیب‌های داخلی شود، درحالی‌که می‌توانست با یک واکسن ساده، از این آسیب‌ها در امان بماند. واقعاً تأسف‌برانگیز است که تنها به دلیل بی‌توجهی یا گرایش به دیدگاه‌های غیرعلمی، فرزندانمان را از واکسن محروم کنیم و آنها را در معرض چنین خطراتی قرار دهیم.»
متخصص عفونی: جریان ضد واکسن پس از همه‌گیری کرونا شدت گرفت
حمید عمادی، متخصص بیماری‌های عفونی و استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران است. وی با اشاره به درصد بالای پوشش واکسیناسیون کشور گفت: «پوشش واکسیناسیون در کشورمان بالای ۹۵ درصد بوده، اما بعد از بیماری کرونا، در سطح دنیا به‌اصطلاح یک جریان ضد واکسن شکل گرفت. عده‌ای آمدند و گفتند واکسن خوب نیست و شروع به تبلیغات منفی علیه واکسن کردند. البته این مسئله فقط در کشور ما نبود. در بسیاری از کشور‌های دیگر هم همین وضعیت وجود داشت.»
وزیر بهداشت ترامپ یک فرد ضد واکسن است
وی ادامه داد: «همین الان، وزیری که در زمان ریاست‌جمهوری ترامپ به‌عنوان وزیر بهداشت منصوب شد، خودش فردی ضد واکسن است. یعنی فردی با همین نوع دیدگاه. حالا با توجه به شیوع بیماری سرخک در آمریکا، همین وزیر بهداشت آمده و گفته: «درمانش کنیم، واکسن لازم نیست!» خب، مگر می‌شود؟ سرخک واکسن دارد، ولی درمان مؤثر مشخصی ندارد. وقتی می‌گوییم درمانش کنیم، درنهایت منظور چیست؟ مثلاً ویتامین بدهیم! یعنی واقعاً با چنین دیدگاه‌هایی، در سطح دنیا مواجهیم.»
این متخصص عفونی افزود: «واقعیت این است که قطعاً، بودن واکسن بسیار بسیار بهتر از نبودن آن است. ممکن است واکسن‌ها عوارض محدودی داشته باشند، و ما هم قصد نداریم این مسئله را انکار کنیم؛ اما باید بدانیم که در هر تصمیمی، باید منافع، مضرات و عوارض احتمالی آن کار را با هم بسنجیم. بی‌تردید، فواید و اثربخشی واکسیناسیون صد‌ها برابر بیشتر از عوارض نادر و ناخواسته‌ای است که ممکن است در موارد خاص ایجاد شود.»
عمادی ادامه داد: «می‌دانیم که واکسن آنفلوآنزا ممکن است در موارد بسیار نادر باعث عارضه‌ای مثل «گیلن‌باره» شود. اما اگر واکسن نزنیم و کودکان یا افراد در معرض خطر، خودِ بیماری آنفلوآنزا را بگیرند، احتمال بروز این عارضه صد برابر بیشتر از حالتی است که فرد واکسن زده باشد. در مورد واکسن آنفلوآنزا، مثلاً خانمی در همدان است که هر سال با شروع فصل سرما و آغاز فصل واکسیناسیون، پیام‌هایی در شبکه‌های اجتماعی از طرف او منتشر می‌شود. می‌گوید: «من یک بچه داشتم، بردم واکسن زدم، دست و پایش فلج شد، نمی‌دانم چه مشکلی پیدا کرد...» و خب، این حرف‌ها خیلی تأثیرگذار است، چون احساسات مردم را درگیر می‌کند. متن‌هایی هم که پخش می‌شود ادبیات تأثیرگذاری دارند و باعث ترس در میان خانواده‌ها می‌شود. اما باید به او گفت خانم محترم، اگر شما به فرزندتان واکسن نمی‌زدید و او آنفلوآنزا می‌گرفت، احتمال اینکه دچار آن عارضه نادر بشود، به‌مراتب بیشتر بود. یعنی اگر واکسن نزند و بیمار شود، ریسک جدی‌تری او را تهدید می‌کند.»
وی گفت: «این‌طور نیست که حالا، چون عارضه‌ای، مثلاً در اثر واکسن ایجاد شده، بگوییم دیگر نباید واکسن بزنیم یا این کار خطرناک است. ما در حال حاضر پوشش واکسیناسیون ۹۵ درصدی داریم، اما باید از همین حالا مراقب باشیم و در برابر تبلیغاتی که علیه واکسن‌ها شروع شده، بایستیم. باید کاری کنیم که آن ۵ درصد از افرادی که هنوز واکسن نزده‌اند، به سمت واکسیناسیون بروند. چون واکسن، قطعاً و قطعاً بسیار مؤثرتر، کم‌هزینه‌تر و کم‌عارضه‌تر از خود بیماری و داروهایی است که برای درمان بیماری استفاده می‌شود.»
می‌توانیم با جریان ضد واکسن مقابله کنیم
عمادی درخصوص روشنگری و تبیین در رابطه با جریان ضد واکسن افزود: «ما می‌توانیم با این جریان ضد واکسن مقابله کنیم، آن‌هم به‌عنوان یک شهروند. واقعیت این است که ما باید دقیقاً همین کاری را انجام بدهیم که شما اکنون در حال انجام آن هستید؛ بیان واقعیت‌ها. یکی از دلایلی که گاهی باعث بی‌اعتمادی مردم می‌شود، این است که ما هنگام مواجهه با یک عارضه، مثلاً اگر واکسنی عارضه‌ای ایجاد کرد، درباره آن شفاف صحبت نمی‌کنیم. درحالی‌که باید گفته شود بله، این واکسن ممکن است در یک درصد خاص، عوارضی ایجاد کند، اما اگر واکسن تزریق نشود، عوارض بیماری و احتمال خطر بسیار بیشتر خواهد بود.»
وی عنوان کرد: «این نکته بسیار مهم است که واقعیت‌ها را به مردم بگوییم، چیزی را پنهان نکنیم و شفاف عمل کنیم. علاوه بر این، باید توجه داشت که واکسیناسیون در کشور ما رایگان است. یعنی دولت، با وجود تمام مشکلات مالی، هزینه می‌کند تا این واکسن‌ها به‌صورت مجانی در اختیار مردم قرار بگیرد. این کار برای منافع شخصی نیست؛ هدف فقط این است که جامعه سالم بماند؛ بنابراین باید همین مسیر آگاهی‌رسانی را ادامه دهیم؛ همین کاری که شما الان انجام می‌دهید. علاوه بر این، اگر هنرمندان، بازیگران و افراد مشهور نیز در این مسیر مشارکت کنند، بسیار مؤثر خواهد بود. مثلاً نشان دهند که فردی به‌دلیل نزدن واکسن دچار مشکل شده است؛ در قالب فیلم، سریال، تئاتر یا هر شکل دیگری از رسانه. با این روش‌های مستقیم و غیرمستقیم، مردم واقعیت‌ها را بهتر می‌بینند و می‌فهمند که واکسن چقدر می‌تواند مؤثر و نجات‌بخش باشد.»
منبع: فرهیختگان
