فرونشست در کمین ایران است
مخاطب ۲۴- علیرضا قلی‌نژاد پیربازاری در آخرین سلسله نشستی که به مناسبت روز جهانی بنا‌ها و محوطه‌های تاریخی روز شنبه ۳۰ فروردین ماه ۱۴۰۴ در پژوهشگاه میراث فرهنگی برگزار شد، با بیان اینکه شعار این روز جهانی تاکید ویژه‌ای دارد که بیشترین مسئله در خصوص حفاظت در مورد خطر‌ها ناشی از تغییرات اقلیمی و درگیری‌هاست و به مسائلی به موضوع فرونشست زمین اختصاص دارد.
سرپرست معاونت فناوری و کاربردی‌سازی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری افزود: موضوعاتی مثل اهمیت شبکه‌سازی اجتماعی در حوزه اجتماعی و همچنین بهره‌برداری بیشتر از دانش عمومی که میراث ناملموس و ملموس اهمیت زیادی پیدا کرده است.
قنوات راهکار مدیریت فرونشست
زهره بزرگمهری از پیشکسوتان حوزه میراث فرهنگی به مسائل این حوزه اشاره کرد و گفت: مسائلی که در این حوزه بسیار خطرناک است به بنا‌های با ارزش کشورمان مربوط میشود و عواملی که انسان‌ها ایجاد کرده‌اند تا منجر به حوادثی همچون فرونشست شود.
او با اشاره به مصرف بی‌رویه آب‌های زیرزمینی و دشت‌های بلاخیز تصریح کرد: ۴۰۰ دشت بلاخیز و در معرض خطر داریم که اگر از منظر تهدیدات میراث فرهنگی به این مسئله نگاه کنیم شاید کمتر اتفاقی برای تخت جمشید و دیگر حوزه‌ها نیفتد، اما برای آثار دیگر اتفاقات هولناکی خواهد افتاد به طوری که می‌توان پیش‌بینی کرد ممکن است شهری مانند اصفهان با مردمش فرو بروند.
بزرگمهری با بیان این که برای مبارزه با این فرونشست نکته‌های مهمی وجود دارد، اظهار کرد: برای توجه به جلوگیری از مصرف بی‌رویه آب و خشکسالی در دنیا نیز راهکار‌های مختلفی وجود دارد که مثلا ترسیم نقشه دقیق با توجه به آب‌های زیرزمینی در تمام دشت‌های ایران است.
او با بیان این که تزریق مصنوعی آب در دنیا به عنوان تنها راهکار مورد نظر است، تصریح کرد: اعمال قوانین نظارتی بسیار سخت در خصوص مدیریت مشکل کمبود آب که البته بسیاری از کشور‌ها را تهدید میکند میتواند به حل مشکلات منجر شود.
این پیشکسوت حوزه میراث فرهنگی با بیان این که در خصوص شاخص فرونشست کشور‌های مختلفی نقش دارند، گفت: از نظر بیشترین فرونشست در دنیا کشور‌های فیلیپین، ایران، کاستاریکا، اندونزی و پاکستان در راس هستند که برداشت آب به صورت بی‌رویه را به خود اختصاص داده‌اند، اما کشور‌هایی مانند هند، چین، اندونزی و بنگلادش با اینکه بیشترین جمعیت را به خود اختصاص داده‌اند، اما راهکار‌های متعددی را در این زمینه پیش گرفته‌اند و تا حدودی هم توانستند این مسائل را مدیریت کنند.
او با بیان این که در ایران ۶۱۰ دشت وجود دارد که ۴۰۰ دشت در معرض خطر است، تصریح کرد: در حالی میانگین سرعت فرونشست ایران ۳۰ سانتی متر در سال است و در برخی از شهر‌های ایران مانند یزد، اراک و تهران این عدد به ۸۰ سانتی‌متر در سال می‌رسد که این سرعت در جهان ۲ سانتی متر در سال است.
بزرگمهری با بیان این که بیشترین آثار، جمعیت و خشکسالی و بیشترین بی‌اعتنایی به یزد متعلق است، گفت: مشکل کنونی ما در کشور راهکاری به نام قنوات دارد که به مرور زمان این قنات‌ها متروک شدند و بعداً لایه‌هایی را در زمین ایجاد کردند.
او افزود: یکی از راهکار‌های مدیریت فرونشست‌ها در کشور استفاده از قنات‌هاست که باید لایروبی شوند و مجاری که در آب‌های سطحی وجود دارند با هدایت بارندگی‌ها منجر به تامین آب‌های اضافه این حوزه شوند.
این استاد دانشگاه با اشاره به این که ۵۵۰ کیلومتر رشته قنات در کشور شناسایی شده و اگر احیا منطقی شوند می‌توانیم سفره‌های آب‌های زیرزمینی را پر کنیم، تصریح کرد: این اقدامات صرفا بر عهده میراث فرهنگی نیست و چند وزارت مرتبط نیز در این خصوص مسئولیت دارند.
مردمی شدن حفاظت، راهکاری موثر در نجات میراث فرهنگی
اسکندر مختاری یکی از پژوهشگران عرصه میراث فرهنگی با بیان این که میراث فرهنگی بخشی از گذشته است و آن چیزی است که به آیندگان می‌سپاریم، خاطرنشان کرد: میراث فرهنگی از نظر میراث معماری و شهرسازی بخشی از گذشته است و بخشی هم آن چیزی است که به آیندگان می‌سپاریم و آنچه که امروز به دستمان رسیده، حاصل کار حفاطت‌گرانی است که در سنوات گذشته کار کرده‌اند.
او میراث فرهنگی را تولید شده توسط گذشتگان دانست و آنچه امروز وجود دارد را بازیافت تولیدی دیروز عنوان کرد و گفت: حفاظت‌گر امروز تلاش میکند که نسبت به نسل آینده و آنچه از دیروز رسیده مسئولیت داشته باشد و مرگ اثر هنری را به تعویق بیاندازد.
این فعال میراث فرهنگی با بیان این که میراث‌فرهنگی حفاظت‌گر تلاش میکند با حفاظت به نسل آینده کار حفاظت را انجام دهد، تصریح کرد: حفاظت‌گر تلاش میکند که مرگ اثر هنری را به تاخیر بیندازد تا پیام اثر هنری به نسل‌های هنری منتقل شود، اما باید بپذیریم که در واقع قرار نیست یک اثر را برای هر نسلی پایدار کنیم.
او با بیان این که مردمی شدن حفاظت راهکاری موثر است، گفت: اگر قرار بود که دولت ۷۰۰ هکتار بافت تاریخی یزد را نگهداری کند چه می‌شد؟ اما امروز این بافت وسیع توسط مردم حفاظت و نگهداری میشود و ارزش آن به قدری بالا رفته که امروز خانه‌های تاریخی بسیار مهم شمرده می‌شوند.
مختاری با بیان این که باید از هر حادثه طبیعی درس بگیریم، گفت: در راستای حفاظت، مستندنگاری مهمترین کار است و اگر بنا خراب شود حداقل نقشه‌ای بماند تا بتوان از روی آن معماری بنا را مجدد ایجاد کرد.
او با اشاره به این که ذات تنوع‌طلب انسان ذات تغییر است، تصریح کرد: تغییرات به تناسب زندگی در سال‌های پیش رو از خواسته‌های نسل پیشرو است، اما باید بدانیم که چطور بدون آنکه اصالت و ذات اثر را از بین ببریم تغییر را ایجاد کنیم.
مشارکت عمومی حافظ میراث فرهنگی است
اکبرتقی زاده فعال میراث فرهنگی و از چهره‌های ماندگار این حوزه با بیان این که معاونت آموزش از وزارت میراث فرهنگی حذف شده است، گفت: گردشگری و صنایع دستی در کنار میراث فرهنگی به آموزش نیاز دارند و امروز خلا این معاونت در وزارتخانه احساس میشود.
او با بیان این که مدل توسعه کشور امروزه کمی شده است، تصریح کرد: ما هنوز مدل توسعه پایدار را درک نمی‌کنیم و حتی مدل‌های توسعه پایدار در هیچ کدام از بخش‌های مدیریت و آموزشی کشور ما اعمال نشده است.
تقی‌زاده با اشاره به اینکه توسعه بی‌هویت و کمی از دیگر معضلات حوزه میراث فرهنگی است، گفت: توسعه شهری ما قواره این سرزمین را نمی‌شناسد و در آن، ماهیت فردی به حقوق عمومی ارجح است.
او با بیان این که مشکل دیگر فهم عمومی از میراث فرهنگی است، تصریح کرد: ما بدون اخبار عمومی نمی‌توانیم قدم برداریم. ساز و کار موجود مدیریتی برای حفاظت کارا نیست یا به اندازه تکاپو کار نمی‌کند.
این فعال میراث‌فرهنگی مشکل نیروی انسانی را یادآور شد و گفت: ما مشکل نیروی انسانی و مدیریتی داریم و تا مادامیکه مدیران می‌توانند بدون سابقه فرهنگی مدیر استان‌ها شوند هیچ کاری درست نمی‌شود.
او با اشاره به اینکه میراث فرهنگی باید مطالبه عمومی باشد، تصریح کرد: مشارکت عمومی حافظ میراث فرهنگی است و ما باید به سراغ هنرمندان و افراد دارای علم و آگاهی برویم.
تقی زاده با بیان این که امکانات و دانش ما بسیار ارتقا پیدا کرده است، گفت: توانایی ما نسبت به گذشته بسیار افزایش یافته و متحول شده است.
او به ظرفیت نیروی انسانی جوان اشاره کرد و افزود: امروز نیروی انسانی جوان و ماهر و شاداب وارد عرصه فعالیت شده که به جای پشت میز نشینی مهارت آموزی و کار تخصصی را پیگیری می‌کنند.
این فعال میراث‌فرهنگی به مشکلات مدیریتی در کشور و ضعف در این حوزه اشاره کرد و گفت: در حوزه مدیریت پایدار باید پایداری و ایستادگی کنیم و نحوه قانع کردن مدیرانی که با دنیای واقعی بیگانه هستند را هم ترویج کنیم.
تقی‌زاده در ادامه تصریح کرد: یک اثر تاریخی ارزش‌های مدنی و هنری و اقتصادی دارد و ضعف ما این است که نتوانستیم میراث فرهنگی را به موضوع فرهنگ عمومی کنیم.
احمد محیط طباطبایی رئیس ایکوم ایران با بیان این که تغییرات اقلیمی و فرونشست زمین و توجه به مسائل و آثار تاریخی می‌پردازیم، گفت: مدیریت درست پدیده‌های طبیعی میتواند به کاهش آثار بلایا و حوادث طبیعی منجر شود مثلا در زمانی که در یزد سیل آمد این حادثه می‌توانست با مدیریت درست به مدیریت آب‌های جاری منجر شود.
او با بیان این که نگاه ایرانی و میراث فرهنگی باید وارد جامعه عادی شود، تصریح کرد: احیای چرخه استاد شاگردی اصفهان یکی از پروژه‌های موفق کشور بود که توانست آثار زیادی در کشور داشته باشد.
میراث فرهنگی مردمی باشد
محیط طباطبایی به اهمیت ارتقای آموزش کودکان از مقاطع ابتدایی تحصیلی خود اشاره کرد و گفت: پایه آموزش چه بخواهیم یا نخواهیم، مهمترین ساختار نظام آموزشی است و چیزی که در مدرسه یاد نمی‌گیریم ایرانی بودن است.
او با اشاره به اهمیت این حوزه تصریح کرد: در نظام آموزشی هند افراد پس از آموزش هندی می‌شوند، یعنی فرهنگ و آداب و رسوم این حوزه را می‌آموزند و هر کشوری همین‌گونه است، اما در ایران متاسفانه چنین اتفاقی نمی‌افتد.
رئیس ایکوم ایران با اشاره به این که ما نیازی به تدریس یک کتاب تخصصی میراث نداریم، گفت: میراث‌فرهنگی گسترده است و نمی‌توان در قالب یک کتاب آموخت بلکه می‌توان بستر‌های آن را در مدارس فراهم کرد چرا که معتقدیم که همه درس‌ها میراث فرهنگی است.
او با بیان این که فراموش نکنیم هیچ کار سفارشی نتیجه ندارد، تصریح کرد: شعر و فرهنگ را مردم خلق می‌کنند و خلق آن دستوری نیست و خلق دستوری آن هم نتیجه‌ای ندارد.
محیط طباطبایی در پایان خاطرنشان کرد: مهارت‌های جدید و تغییر و تحولات صحیح است چرا که علم ایستا نیست، توسعه کیفی است و باید بیاموزیم که در این سیستم باید توسعه کیفی مورد نظر باشد و روی سرمایه اجتماعی کار کنیم و فضای اجتماعی را به سمت رشد و تغییر اجتماعی سوق دهیم.
