مهدعلیا دختر محمد قاسم خان قاجار پسر سلیمان خان دائی زاده آقا محمد خان از بطن بیگم جان خاتون دختر فتحعلی شاه است و مادر او خواهر حسینعلی میرزای فرمانفرما بوده است. در سال ۱۲۲۰ ق. متولد شد، در ۱۶ سالگی به عقد محمد شاه قاجار درآمد و از او صاحب دو فرزند یکی ناصرالدین شاه و دیگری ملک زاده خانم ملقب به عزة الدوله گردید.
پس از مرگ محمد شاه زمام امور را به کمک سفیر انگلستان بدست می‌گیرد و پایتخت را در مدت ۴۵ روز تا زمان تاج گذاری ناصرالدین شاه آرام نگه می‌دارد. گر چه تدابیر میرزا تقی خان در این زمان تأثیر به سزایی در این آرامش داشته است، امّا نمی‌توان نادیده گرفت که حضور مهدعلیا نیز از پاشیده شده امور جلوگیری کرده است.
سرانجام دسیسه‌های «مهدعلیا» و همدستانش، ناصرالدین شاه قاجار را به یکی از ننگین‌ترین کار‌ها یعنی صدور فرمان قتل «امیر کبیر» واداشت. مأموران شاهی، در هجدهم ربیع‌الثانی سال ۱۲۶۸ در حمام «فین» کاشان، رگ‌های او را زدند و جان شریف و ارزشمندش را گرفتند. ایران در آن زمان، یکی از کارآمدترین شخصیت‌های ترقیخواه خود را از دست داد.
«مهدعلیا» در تلاش بود تا با دست‌زدن به کار‌هایی از قبیل درست کردن و تعمیر بنا‌هایی مانند مسجد، کاروانسرا، مدرسه و باغ، نام نیکی از خود به یادگار بگذارد. از جمله‌ی آن‌ها می‌توان به باغ «مهدعلیا»، مدرسه‌ی «حکیم‌باشی» در ارگ، بقعه و بارگاه «زبیده‌خاتون» در نزدیکی شهر ری، تعمیر مسجدی معروف به نام مسجد «مادر شاه» اشاره داشت.
مهدعلیا نیز همانند هر انسانی دارای نقاط ضعف و قوتی بود چرا که او باوجود فساد‌های جنسی که به وی نسبت داده می شود، اما در اواخر عمرش نسبت به انجام امور مذهبی متمایل گشته بود. مهدعلیا پای بند مراسم و مناسک دینی خود بود. در ماه رمضان هر شب بانوان به سفره افطار وی می‌آمدند و پس از افطار به مقابله قرآن می‌پرداختند. بار‌ها ناصرالدین شاه شب‌ها به دیدار مادر می‌رفت و در مقابل رحل وی به قرائت قرآن می‌پرداخت و در محرم و صفر هم همه روزه چند تن از روضه خوان‌های خوش صوت یکی پس از دیگری در دستگاه وی به ذکر مصیبت آل عبا می‌پرداختند. در سفر عتبات همراه شاه بود و به مکه هم مشرف گردیده بود. سرانجام مهدعلیا در سال ۱۲۹۱ ق. در حالی که مغضوب ناصرالدین شاه بود، از دنیا رفت.
در سریال "جیران" مریلا زارعی نقش او را ایفا کرده است. جیران، آخرین ساخته حسن فتحی است.
