از جشن بهمنگان در گاه‌شمار اوستایی چه می دانید؟

مخاطب۲۴- دوم بهمن، روزی است که در تقویم ایرانیان باستان به نام بهمنگان شناخته می‌شود. این روز در گاه‌شماری اوستایی (تقویم باستانی ایرانیان)، به عنوان جشن اندیشه نیک، گرامی داشته می‌شود. در ادامه، به بررسی اهمیت جشن بهمنگان به عنوان یکی از جشن‌های ایران باستان و ارتباط آن با فرهنگ و باور‌های ایرانیان باستان می‌پردازیم.

بهمنگان چیست؟

بهمنگان، جشن ویژه‌ای است که در تقویم ایرانیان باستان برگزار می‌شد. ایرانیان باستان برای زمان‌بندی دقیق زندگی خود از گاه‌شماری‌های (تقویم) مختلفی استفاده می‌کردند. یکی از این گاه‌شماری‌ها، گاه‌شماری اوستایی بود که در آن، هر سال از دوازده ماه تشکیل شده بود و هر ماه ۳۰ روز داشت.

جالب اینجاست که هر روز از این ماه‌ها نام خاص خود را داشت (یعنی روز اول، روز دوم و… هر ماه یک اسم مشخص و مجزا برای خود داشت). از طرفی، اسم هر ماه با نام یکی از ایزدان یا امشاسپندان (نیرو‌های مقدس در دین زرتشتی) هماهنگ بود.

در گاه‌شماری اوستایی، اگر نام روز و نام ماه با هم یکی می‌شد (نام برخی از روز‌ها و نام برخی از ماه‌ها مشترک بودند)، ایرانیان آن روز را به عنوان یک مناسبت ویژه، جشن می‌گرفتند. مانند جشن بهمنگان (دومین روز بهمن) و ادریبهشتگان (سومین روز اردیبهشت). در این مناسبت‌های ویژه، ایرانیان به یاد ایزد خرد و اندیشه نیک، مراسمی خاص برگزار می‌کردند.

بهمن، یکی از مهم‌ترین ایزدان یا امشاسپندان در دین زرتشتی محسوب می‌شود که نماینده خرد و اندیشه نیک به حساب می‌آید. در دین زرتشتی، ایزدان یا امشاسپندان نیرو‌های مقدسی هستند که هر کدام یک ویژگی خوب مثل راستی یا خرد را نمایندگی می‌کنند.

جشن بهمنگان در حقیقت فرصتی بود تا مردم به تقویت خرد و اندیشه نیک در خود پرداخته و آن را در زندگی روزمره‌شان به کار ببندند. این جشن به نوعی یادآور اهمیت اخلاق و تفکر درست در جامعه بود و ایرانیان باستان با برگزاری آن، بر ویژگی‌های اخلاقی خود تأکید می‌کردند.

ریشه‌شناسی و معنای واژه بهمنگان

واژه بهمن از واژه اوستایی وهومن گرفته شده که به معنای اندیشه نیک، منش نیک یا خرد مقدس است. در فرهنگ زرتشتی، بهمن نماد منش نیک اهورامزدا (خداوند یکتا) و یکی از مهم‌ترین ایزدان یا امشاسپندان (نیرو‌های مقدس) به حساب می‌آید. این ایزد همچنین به عنوان فرشته‌ای که ناظر بر حیوانات و طبیعت بود، شناخته می‌شود.

چرا به شب یلدا «شب چله» هم می‌گویند و دلیل هندوانه خوردن در این شب چیست؟

کرسی نماد شب نشینی‌های زمستانی و شب یلدا

آداب و رسوم جشن بهمنگان

جشن بهمنگان، با آداب و رسوم خاصی در میان ایرانیان باستان شناخته می‌شود. در این روز، گیاه بهمن به عنوان نمادی از برکت و نیکویی در زندگی انسان‌ها حضور داشته و در بسیاری از مراسم‌های این جشن کاربرد داشته است. این گیاه که گل‌هایی به رنگ سفید و سرخ داشت، برای تهیه غذا و همچنین تبریک به یکدیگر مورد استفاده قرار می‌گرفت. از گیاه بهمن همچنین برای تهیه دم‌کرده و پودر به عنوان افزودنی به غذا‌ها نیز بهره می‌بردند.

یکی از آداب ویژه این روز، منع کشتار حیوانات مفید بود. ایرانیان باستان معتقد بودند که این روز را باید بدون کشتن و خوردن گوشت حیوانات سپری کرد. از این رو، روز بهمنگان به عنوان روز حمایت از حیوانات در تقویم ایرانیان معروف شده است. زرتشتیان در این روز، توجه بیشتری به حفظ سلامت بدن خود و دیگران می‌کردند.

در این روز، مردم به گردش و طبیعت‌گردی می‌رفتند تا گیاهان دارویی و گیاه بهمن را بچینند. از این گیاه برای تهیه انواع روغن‌ها و همچنین معطر کردن خانه نیز استفاده می‌شد. از سوی دیگر، پوشیدن لباس نو، اصلاح مو و همچنین گرفتن ناخن‌ها نیز به عنوان نمادی از طهارت و پاکیزگی در نظر گرفته می‌شد.

آش بهمنگان

آش بهمنگان، جزو یکی از اصلی‌ترین آداب و رسوم جشن بهمنگان به شمار می‌رود که به‌ویژه در گذشته بین مردم ایران رواج داشته است. این آش که به نام‌های آش هفت دانه یا آش دانگو نیز معروف است، از ترکیب حبوبات مختلف مانند عدس، نخود، لوبیا، باقلا و… تهیه می‌شود. یکی از ویژگی‌های خاص این آش، همیاری و همدلی همسایگان در پخت آن بود. هر یک از افراد جامعه سهم خود را از مواد اولیه می‌آوردند و در یک خانه مشترک آن را می‌پختند. این کار باعث نزدیکی و همبستگی بیشتر میان افراد می‌شد.

در دوره‌های مختلف تاریخی، این جشن با تشریفات ویژه‌ای برگزار می‌شد. پس از اسلام نیز، شاهان ایران این جشن را در دربار خود گرامی می‌داشتند و شعرای بزرگی همچون فرخی سیستانی به آن اشاره کرده‌اند. در دوران پس از مغولان، اگرچه این آیین در سطح رسمی کمتر برگزار می‌شد، اما همچنان در محافل محلی و در میان زرتشتیان به‌ویژه در ایران و هند به شکل باشکوهی برگزار می‌گشت.