پدیده ماه سیاه در آسمان چیست؟
مخاطب ۲۴- پدیده نادر «ماه سیاه» در تاریخ ۳۰ دسامبر در آسمان شب طلوع می‌کند.
در آخرین روزهای سال ۲۰۲۴ شاهد یک پدیده نادر به نام «ماه سیاه» خواهیم بود که در واقع اصطلاحی برای دومین ماه نو در یک ماه تقویمی است.
به گفته رصدخانه نیروی دریایی ایالات متحده، دومین ماه نوی دسامبر در ساعت ۱۷:۲۷ روز ۳۰ دسامبر به وقت منطقه زمانی شرقی(۰۱:۵۷ بامداد روز بعد به وقت ایران) رخ خواهد داد.
ماه سیاه به پدیده ماه نوی مضاعف که در طول یک ماه/فصل مشاهده شود، گفته می‌شود. ماه نو یا ماهچه به طور معمول در هر گردش هلالی کره ماه به دور زمین رخ می‌دهد و یکی از گام‌های ماه است و آن زمانی است که ماه در مسیر خود از مقارنه با خورشید گذشته و پس از اولین یا دومین شب، غروب هنگام به شکل هلال نورانی باریکی از جانب مغرب با ارتفاع کمی خود را نمایش می‌دهد. ماه نو سرآغاز زمان‌بندی ماه قمری است.
یک ماه نوی مضاعف گاهی اوقات «ماه سیاه» نامیده می‌شود، همانطور که دو ماه کامل در یک ماه گاهی اوقات «ماه آبی» نامیده می‌شود. اگرچه هیچ کدام یک اصطلاح نجومی واقعی نیستند.
ماه‌های جدید زمانی اتفاق می‌افتند که خورشید و ماه فاصله آسمانی مشابهی داشته باشند، موقعیتی که به آن «مقارنه» نیز می‌گویند. شما نمی‌توانید ماه را در این مرحله از زمین ببینید، زیرا سمت نورانی آن به دور از ماست و فقط در زمان خورشیدگرفتگی است که ماه‌های نو، خود را قابل مشاهده می‌کنند.
شب‌های ماه نو برای ستاره‌شناسان حرفه‌ای و آماتور یک موهبت است. فقدان ماه روشن به این معنی است که اجرام کم نورتر در آسمان راحت‌تر دیده می‌شوند. این می‌تواند به ویژه در زمستان در بسیاری از مناطق آمریکای شمالی صادق باشد، زمانی که علاوه بر عدم تداخل ماه، هوا خشک‌تر می‌شود و دید بهتری از طریق تلسکوپ ارائه می‌دهد.
مقارنه با عطارد
در ۲۸ دسامبر ساعت ۲۳:۲۴ به وقت شرقی، ماه در مقارنه با عطارد خواهد بود. این دو در حدود ۶ درجه از هم ظاهر می‌شوند. به عنوان مثال در شهر نیویورک، عطارد در ساعت ۰۵:۳۸ صبح روز ۲۸ دسامبر طلوع خواهد کرد و خورشید در ساعت ۰۶:۴۸ صبح بعد از آن طلوع می‌کند. در همین حال، ماه در ساعت ۰۵:۲۶ صبح طلوع می‌کند و اگر تا ساعت ۰۶:۱۵ به سمت افق شرقی نگاه شود، می‌توان عطارد و ماه را هر دو با ارتفاع حدود ۶ درجه‌ای مشاهده کرد. در این صورت، ماه یک هلال باریک است و در سمت راست آن عطارد حضور خواهد داشت. نزدیکی آنها به افق، رصد آنها را به یک چالش تبدیل می‌کند، اما می‌توان از ماه برای جهت‌یابی استفاده کرد.
برای دیدن این مقارنه باید به سمت شرق رفت. به عنوان مثال در شهر قاهره، این مقارنه در ساعت ۶:۲۴ صبح به وقت محلی در روز ۲۹ دسامبر رخ می‌دهد. طلوع خورشید در ساعت ۶:۵۰ صبح است، اما عطارد در ساعت ۵:۱۳ صبح طلوع می‌کند.
سیارات قابل مشاهده
در شب ماه نو، عطارد در آسمان سپیده دم در روز ۳۱ دسامبر نیز قابل مشاهده خواهد بود. ارتفاع عطارد در جنوب شرقی حدود ۹ درجه خواهد بود که دیدن آن را دشوار می‌کند، اما با افق صاف و شرایط روشنایی مطلوب غیرممکن نیست.
در شب تا حدود ساعت ۱۸، زهره و زحل در جنوب غربی آسمان حضور خواهند داشت. در همین حال، مشتری در سمت شرق قرار دارد. این سیاره در سمت چپ ستاره دبران(Aldebaran)، درخشان‌ترین ستاره صورت فلکی گاو قرار خواهد گرفت و تضاد بین این دو تشخیص آنها را آسان می‌کند.
مشتری در روز ۳۱ دسامبر در ساعت ۵:۲۶ صبح غروب می‌کند و مریخ در ساعت ۱۸:۰۷ طلوع می‌کند و تا ساعت ۸ شب ۲۰ درجه بالاتر از افق شرقی قرار خواهد داشت و تا طلوع خورشید قابل مشاهده است.
در نیم‌کره جنوبی، روزها طولانی‌تر است و مثلا در بوئنوس آیرس، آسمان تا حدود ساعت ۹ شب تاریک نمی‌شود و آفتاب نیز ساعت ۵:۴۳ صبح طلوع می‌کند. در ساعات پیش از سپیده دم روز ۳۱ دسامبر، عطارد در ساعت ۴:۱۸ صبح بالا می‌آید و مانند نیم‌کره شمالی تا ساعت ۵ صبح تنها حدود ۷ درجه ارتفاع دارد.
در ۳۰ دسامبر، مانند نیم‌کره شمالی، زهره و زحل را در سمت غرب خواهند دید. در بوئنوس آیرس زهره در ساعت ۲۲:۵۴ غروب می‌کند و زحل در ساعت ۲۳:۴۴ غروب می‌کند. همچنین با چرخش به سمت شمال شرقی، سیاره مشتری دیده می‌شود.
همچنین مریخ در بوئنوس آیرس در ساعت ۲۱:۴۲ طلوع می‌کند و مدتی طول می‌کشد تا به اندازه کافی بالا بیاید تا به راحتی دیده شود. مریخ تا ساعت ۲۳:۳۰ در ۱۸ درجه در شمال شرقی قابل مشاهده خواهد بود.
ستاره‌ها و صورت‌های فلکی
صورت‌های فلکی زمستانی برای رصدگران نیم‌کره شمالی در ژانویه در نوسان کامل هستند. حدود ساعت ۶ بعد از ظهر صورت فلکی شکارچی درست بالای افق شرقی است و می‌توان ستاره‌هایش را با تاریک شدن آسمان تماشا کرد. صورت فلکی شکارچی رو به برج ثور است. همچنین می‌توان خوشه قلائص را دید.
با نگاهی به چپ، بالای سر شکارچی می‌توان صورت فلکی ارابه‌ران را دید.
برای ناظران نیم‌کره جنوبی، ژانویه زمانی است که صورت‌های فلکی کِشتی‌دُم، شاه‌تخته و بادبان برجسته هستند و با تاریک شدن آسمان در جنوب شرقی طلوع می‌کنند. از آنجایی که در استرالیا تابستان است، آسمان تا حدود ساعت ۹ شب طول می‌کشد تا تاریک شود.
