وضع ناگوار چغازنبیل، معبد خدایان و قدیمی‌ترین نیایشگاه ایرانیان در خوزستان
مخاطب 24- مدیر پایگاه میراث جهانی چغازنبیل اعلام کرد به‌دلیل انجام پاره‌ای عملیات حفاظتی و مرمتی در محوطه این میراث جهانی بازدید از آن در روزهای ۲۸ تا ۲۹ آذرماه ممنوع است.
اگرچه این خبر در ظاهر بخشی از روال معمول در این مجموعه است، اما باتوجه‌به اخبار متعدد از بی‌توجهی مدیران وزارت میراث‌فرهنگی به بنا‌های تاریخی در دو سال گذشته و همچنین ورود سارقان به این محوطه‌ها و تخریب بخشی از آن‌ها، علاقه‌مندان به تاریخ ایران درباره وضعیت اولین اثر تاریخی کشور در فهرست میراث جهانی یونسکو نگران شده‌اند.
چغازنبیل بنای آجری باشکوهی در جنوب ایران است که معبد خدایان نیز نامیده می‌شود. این بنای ارزشمند در سال ۱۹۷۹ میلادی به‌عنوان نخستین اثر تاریخی ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد. این بنا حدود سال ۱۲۵۰ قبل از میلاد ساخته شده است و به‌دلیل معماری و قدمت، یک اثر تاریخی کم‌نظیر در ایران و جزء میراث تاریخی جهان قلمداد می‌شود.
۲۴ آذرماه سال ۱۴۰۲ نشستی با عنوان «میراث جهانی چغازنبیل؛ ناگفته‌های زیگورات» برگزار شد که در آن فعالان گردشگری و میراث‌فرهنگی ضمن بررسی ظرفیت‌ها و ارزش تاریخی چغازنبیل، از کم‌توجهی مسئولان به این بنای باشکوه گلایه کردند.
با وجود اهمیت این نشست، هیچ‌یک از مدیران دولتی در آن حضور پیدا نکردند و این موضوع انتقاد عاطفه رشنویی، مدیر پایگاه جهانی چغازنبیل را به همراه داشت. رشنویی با اشاره به غیبت مدیران دولتی تاکید کرد: «گلایه دارم از غیبت مدیران تا بشنوند درباره چغازنبیل چه خواسته‌هایی داریم.»
مدیر این مجموعه تاریخی همچنین یادآور شد چغازنبیل به‌عنوان میراث جهانی بر خلاف دیگر میراث‌های جهانی کشور کمترین بازدیدکننده را دارد، به این دلیل که کمتر شناخته شده است. این در حالی است که برای روشن‌شدن راز‌های سربه‌مهر چغازنبیل به صد‌ها سال کار تحقیقی و اکتشافی نیاز است.
مسئله کاهش میزان گردشگر داخلی و خارجی از بنایی که از آن به‌عنوان باشکوه‌ترین بنای آجری جهان یاد می‌شود، به‌خوبی ناآگاهی مدیران میراث‌فرهنگی از ارزش گردشگری و تاریخی آن را نشان می‌دهد. این در حالی است که آثار تاریخی با قدمت، ارزش معماری و تاریخی به‌مراتب کمتر، در دیگر کشور‌ها به مقاصد مهم گردشگری جهان بدل شده‌اند.
در این نشست آرش نور‌آقایی، پژوهشگر گردشگری و مدیرمسئول مجله تخصصی گیل‌گمش، نیز یادآور شد چغازنبیل با قدمت ۳۲۰۰ساله بنایی است که باید به آن نام «چکیده تاریخ» داد.
نوراقایی با اشاره به نظر آندره گدار، باستان‌شناس برجسته جهان که چغازنبیل را «جادوی آجرکاری ایرانی» نامیده است، دلیل بدل‌نشدن آن به مقصد گردشگری شاخص در جهان را نا‌توانی تولید محتوا در حوزه گردشگری دانست.
این فعال حوزه گردشگری اشاره کرده است: «در تولید محتوا لکنت داریم. ایران ۲۵ سال است اثری را در یونسکو ثبت نکرده است و تمام این آثاری که پیش‌تر ثبت جهانی شده‌اند، هنوز منبع گردشگری هستند و به جاذبه گردشگری تبدیل نشده‌اند.»
اگرچه چغازنبیل در زمان ساخت ارتفاعی ۵۲ متری از زمین داشته و دارای پنج طبقه بوده، امروز تنها دو و نیم طبقه از این بنای باشکوه با ارتفاعی ۲۵ متری باقی‌مانده است. موضوعی که سبب شده است برخی از فعالان گردشگری معتقد باشند بازسازی تصاویر این معبد و دستیابی به جزئیات معماری می‌تواند شکوه آن را به چشم جهانیان بیاورد.
ظاهرا این نگاه در پروژه بازدید مجازی این مجموعه موردتوجه قرار گرفته است. محمد یاری، مدیر شرکت میراث آرکا، اعلام کرده با بهره‌گیری از ابزار‌های دیجیتالی همه فضا‌ها به‌صورت پانوراما عکاسی شده و قرار است در سایت چغازنبیل قرار گیرد.
اما آنچه تعجب فعالان حوزه میراث‌فرهنگی را برانگیخته، نبود توجه کافی به امنیت این مجموعه است که سبب شده طی دهه‌های اخیر بار‌ها مورد تعرض سارقان قرار بگیرد.
اسفند سال ۱۴۰۱ خبری مبنی بر سرقت برخی کتیبه‌ها و آجر‌های این مجموعه منتشر شد که مدیران این مجموعه با رد موفقیت سارقان اعلام کردند: «این افراد با نیت قبلی و به‌قصد ضربه‌زدن به این بنای تاریخی وارد محوطه شده بودند، پس از آسیب رساندن به بخشی از دیواره، با ورود نگهبان به‌سرعت محوطه را ترک کرده و متواری شدند.»
در زمان انتشار این خبر آنچه موجب اعتراض علاقه‌مندان به تاریخ ایران شد، اعتراف مدیران به کمبود بودجه برای حفاظت و مرمت چغازنبیل بود.
به گفته عاطفه رشنویی، مدیر پایگاه میراث جهانی چغازنبیل و هفت‌تپه، اعتبارات امانی و پیمانی مجموعه تنها برای پرداخت حقوق کارکنان کافی است.
رشنویی بودجه تخصیص‌یافته به این مجموعه را برای حفظ و مرمت و نگهداری ۷۰۰ هکتار شهر تاریخی با ساختار خشت و گل ناچیز خوانده و تصریح کرده است برخی از نیاز‌ها در برنامه سالیانه پس از ارسال به مدیران به سبب کمبود اعتبارات حذف می‌شوند.
جایی که روزی معبد بزرگ خدایان باستان بوده و بهره‌بردن از ظرفیت‌های آن برای هر کشوری در جهان به سبب ارزش گردشگری یک فرصت بزرگ است، در نگاه مدیران وزارت میراث‌فرهنگی ایران ارزش سرمایه‌گذاری برای نگهداری ندارد.
زیگورات دوراونتاش (چغازنبیل) نه‌تن‌ها بودجه‌ای برای معرفی به جهانیان ندارد، بلکه بودجه‌ای که به آن اختصاص‌یافته است نیز برای حفاظت و نگهداری آن کفایت نمی‌کند.
سرنوشت بنای بی‌نظیر تاریخی که در ستایش «ایزد نگهبان شوش» در دوره سومری ساخته شده، حال مشترک بسیاری از بنا‌های ارزشمند ایران است که در خطر تخریب و ویرانی قرار دارند.
منبع: ایندیپندنت فارسی
