چگونه سکته مغزی نکنیم ؟ ۶ راه طلایی برای کاهش سکته مغزی

مخاطب 24- ۲۹ اکتبر، ۷ آبان (۲۹ اکتبر) روز جهانی پیشگیری از سکته مغزی یا حمله مغزی است، عارضه‌ای که طی آن خون‌رسانی به یک قسمت از مغز دچار اختلال می‌شوند که منجر به مسدود شدن رگ‌های مغز یا خونریزی در آنهاست. روند ابتلا به این عارضه رو به افزایش است و همین حالا سالانه ۱۵ میلیون نفر در جهان دچار سکته مغزی می‌شوند که ۵ میلیون نفر از این افراد جان خود را از دست می‌دهند و همین تعداد معلول دائمی می‌شوند. پیش‌بینی هم می‌شود که این آمار تا ۲۰۵۰ بیش از ۵۰ درصد افزایش پیدا کند. این در حالی است که سکته مغزی افراد را در هر سنی تحت تاثیر قرار می‌دهد و آثار منفی آن در خانواده‌ها، جوامع و نظام سلامت به وضوح دیده می‌شود.  

در ایران هم بر اساس اعلام مرکز مدیریت بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت سالانه ۵۵۰ هزار نفر دچار انواع سکته‌های مغزی می‌شود که معمولا ۱۵ درصد از این آمار منجر مرگ است. یک سوم مرگ و میر زیر ۷۰ سال هم ناشی از بیماری‌های غیرواگیر است که از همین آمار حدود ۵۰ درصد مربوط به سکته‌های مغزی است.  

سکته‌های مغزی دومین عامل مرگ و میر در سراسر جهان، حتی ایران و سومین علت ناتوانی‌های جسمانی هستند. در کمیسیون جهانی اخیر نورولوژی هم بیان شد که بروز سکته مغزی در افراد جوان و میانسال (یعنی سن کمتر از ۵۵ سال) در جهان رو به افزایش است و در کشورهای با درآمد پایین و متوسط نسبت به کشورهای پردرآمد این روند صعودی سرعت بیشتری دارد. آنها تاکید کرده‌اند که در صورت ادامه این روندها، هدف توسعه پایدار برای کاهش حدود یک سومی سکته‌های مغزی در جهان تا سال ۲۰۳۰ محقق نخواهد شد.

سکته مغزی برای یک نفر از ۴ نفر 

این چالش جهانی اکنون یک سازمان جهانی دارد و این سازمان امسال شعار «با هم می‌توانیم، بزرگتر از سکته مغزی هستیم» را برای این روز در نظر گرفته است. آنها بر پیشگیری از عوامل خطر مانند فشار خون بالا، ضربان قلب نامنظم، سیگار کشیدن، رژیم غذایی و ورزش تاکید می‌کند، چون به تاکید آنها از هر ۴ نفر در جهان یک نفر دچار سکته مغزی می‌شود و نزدیک به ۹۰ درصد از سکته‌های مغزی را می‌توان با کاهش عوامل خطر پیشگیری کرد یا حداقل ۱۰ سال آن را به تاخیر انداخت.  

بسیاری از متخصصان هم بر زمان طلایی شناخت علائم در زمان بروز سکته مغزی تاکید می‌کنند، چون اگر سکته حاد مغزی در ۴ ساعت اول درمان شود، ۳۰ درصد بیماران بدون ایجاد عوارض بهبودی کامل می‌یابند و نجات مبتلایان هم بیشتر خواهد شد. این در حالی است که در هر دقیقه از زمان بروز سکته مغزی حدود دو میلیون سلول عصبی (نورون) دچار آسیب و مرگ می‌شوند و هر قدر زمان بیشتری سپری شود تعداد این سلول‌های از دست رفته بیشتر و بیمار با ناتوانی‌های مختلفی مواجه خواهد شد.  

FAST را به خاطر بسپارید 

به طور کلی تشنج، گیجی، سفتی گردن، اشکال در صحبت کردن، عدم درک مطلب دیگران، بی‌حسی در دست و صورت و پا، دوبینی، تاری دید، نابینایی در یک یا دو چشم، ‌ سردرد شدید همراه با حالت تهوع و گیجی، اشکال در راه رفتن و... مجموعه علائم هشدار دهنده در خصوص بروز سکته مغزی است و ممکن است هر کدام به تنهایی در یک فرد ظاهر شود و هشداردهنده وقوع سکته مغزی باشد. این افراد بدون هیچ علتی تعادل، حافظه، کنترل عضلات، توانایی شناختی و... خود را به طور موقت از دست می‌دهند که موقت بودن این علائم نشان‌دهنده گذر از خطر نیست بلکه فرد باید حالات خود را جدی بگیرد و به مراکز درمانی مراجعه کند. انجمن سکته مغزی آمریکا از مخفف FAST برای کمک به افراد کمک می‌کند تا چندین علامت کلیدی را به خاطر بسپارند. F  برای افتادگی صورت (for face drooping)، A  برای ضعف بازو (for arm weakness)، S  برای مشکل گفتاری (for speech difficulty) و T زمان برای تماس با خط امدادی (for time to call). این انجمن تاکید می‌کند که برخی افراد ممکن است علائم بیشتری هم داشته باشند که از جمله آنها می‌توان به بی‌حسی صورت، بازو یا پا (به خصوص در یک طرف بدن)، گیجی، مشکل در دیدن و راه رفتن و سردرد شدید اشاره کرد. با بروز این علائم فورا با اورژانس تماس بگیرد، حتی اگر خفیف باشد و در عرض یک یا دو دقیقه فروکش کند.

علیرضا مهدوی، ‌معاون فنی مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت هم درباره مواجهه با این علائم به ایسنا گفته با بروز برخی از علائم مانند عدم توانایی در بالا بردن بازوان،  عدم وضوح بیان و... باید از فرد بخواهیم سعی کند لبخند بزند تا مشخص شود که دو سمت صورتش متقارن است یا خیر؟ در این موقعیت، زمان اهمیت فراوان دارد باید اورژانس را خبر کنیم.

او همچنین درباره جمعیت مبتلا به این عارضه در کشور هم گفته طبق آخرین مطالعات صورت گرفته در طرح استپس سال ۱۴۰۰ متوجه شدیم ۱٫۴ درصد جمعیت بالای ۱۸ سال مدعی بودند که پزشک برایشان تشخیص سابقه سکته مغزی گذاشته که این موضوع در مردان بیش از زنان گزارش شده است. در شهر و روستا این درصد تفاوت چندانی نداشت و هر دو تقریبا مساوی بودند. رخداد جدید سکته مغزی در یکسال گذشته (بازه زمانی با توجه به زمان انجام مطالعه قید شده است) در افراد ۰٫۲۲ درصد در جمعیت بالای ۱۸ سال گزارش شده است. وجود سابقه خانوادگی سکته مغزی نیز در مردان زیر ۵۵ سال و زنان زیر ۶۵ سال ۱۲٫۵ درصد گزارش شد.

۶ مرحله مؤثر برای کاهش خطر سکته مغزی

مطالعه منتشر شده در واشینگتن پست عنوان می‌کند که اکثر سکته ها قابل پیشگیری هستند و برای کاهش خطر سکته، دنبال کردن این ۶ مرحله موثر است:

۱. فشار خون بالا را مدیریت کنید چون برخی تحقیقات نشان می‌دهد که تقریباً نیمی از سکته های مغزی ناشی از این مساله است. یک برنامه غذایی سالم هم داشته باشید که برای سلامت قلب موثر است. مصرف نمک را هم کمتر از ۱۵۰۰ میلی‌گرم در روز محدود کنید، وزن سالم داشته باشید. دیابت نوع ۲ و کلسترول بالا هم افراد را مستعد ابتلا به سکته‌مغزی می‌کند، بنابراین کنترل آنها نیز مهم است.

۲. فعالیت بدنی کافی داشته باشید. ورزش می‌تواند حفظ وزن سالم کمک کند چون اضافه وزن یا چاقی خود یک فاکتور ریسک در سکته مغزی است، به ویژه برای کسانی که چربی زیادی در ناحیه شکمی دارند. انجمن سکته مغزی آمریکا می‌گوید، حتی زنان با وزن طبیعی اما دارای چربی شکمی می‌توانند در معرض خطر سکته مغزی بیشتری باشند. در این باره حداقل ۱۵۰ دقیقه فعالیت متوسط از جمله پیاده‌روی، در هفته توصیه می‌شود چون یک مطالعه در سال ۲۰۲۲ نشان داد افرادی که ۱۳ ساعت در روز یا بیشتر می‌نشینند، ۴۴ درصد بیشتر در معرض خطر سکته مغزی هستند.

۳. در غذاخوردن سلامتی خود را مهم بدانید و از رژیم‌هایی استفاده کنید که سرشار از غلات کامل، میوه‌ها، سبزیجات و حبوبات همچنین چربی‌های دوستدار قلب هستند، مانند روغن زیتون و مقادیر کمی پروتئین حیوانی مانند ماهی.  

۴. مصرف الکل و دخانیات را محدود کنید. طبق مطالعه‌ای که در مجله Neurology منتشر شده به طور کلی، مصرف زیاد الکل خطر بالاتری را برای بروز سکته مغزی رقم می‌زند. همچنین کاهش و ترک مصرف سیگار هم توصیه جدی است. سیگار احتمال مرگ بر اثر سکته مغزی را دو برابر می‌کند، اما با ترک سیگار خطر مرگ در اثر سکته مغزی تا پنج سال کاهش خواهد داشت.

۵. دوری از هوای آلوده و آلاینده‌ها. بر اساس بررسی منتشر شده در ۲۰۲۲ در مجله سکته مغزی، حتی قرارگرفتن کوتاه مدت در معرض آلودگی هوا می‌تواند خطر سکته مغزی را افزایش دهد. با سنجش کیفیت هوای منطقه محل سکونت، در روزهای آلوده، زمان خود را در خارج از منزل محدود کنید.  

۶. کنترل استرس. طبق تحقیقاتی که در ۲۰۲۲ در JAMA Network Open  منتشر شد، استرس زیاد با افزایش خطر سکته مغزی ارتباط دارد. این مطالعه نشان داد که یک رویداد استرس‌زا در زندگی احتمال سکته را ۱۷ درصد افزایش می‌دهد و این رقم با دو رویداد استرس‌زای همزمان تا ۳۱ درصد بیشتر می‌شود.