مخاطب24: ماجرای دزدیده شدن سرب‌های بخش پرتودرمانی بیمارستان کرمانشاه با روایت‌های رسمی از طرف وزارت بهداشت به پایان رسید. پیگیری دو هفته‌ای «اعتماد» برای دریافت یک پاسخ رسمی مکتوب یا شفاهی از سوی دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه و سازمان انرژی اتمی به نتیجه نرسید و هرکدام با اعلام معذوریت‌هایی تاکید کردند که ماجرای نشت اشعه هیچ نقطه ابهامی ندارد و مشکلی برای کارکنان بخش یا ساکنان پاویون کارورزان زن بیمارستان رخ نداده است.
این موضوع برای اولین‌بار توسط یکی از رسانه‌های محلی کرمانشاه مطرح و درنهایت هم باعث احضار سردبیر این رسانه شد. تا قبل از آن نه تنها کارکنان بخش پرتودرمانی، بلکه هیچ‌کدام از ساکنان بخش‌های نزدیک به آن هم اطلاعی از ماجرا نداشتند و خبر را از کانال‌های خبری پیگیری کردند.
ماجرا علاوه بر همه اظهاراتی که از سوی سازمان انرژی اتمی، دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه و وزارت بهداشت مطرح شده، یک بخش نادیده دارد و آن هم صحبت‌های کارورزان بیمارستان است. بعد از این گفتگو برای گرفتن پاسخ رسمی از دو نهاد مربوط به این موضوع تلاش کردیم، اما هیچ‌کدام به نتیجه‌ای نرسید و صرفا به پاسخ‌هایی که تا قبل از آن منتشر شده بود اکتفا و تاکید می‌کردند که موضوع نگران‌کننده‌ای رخ نداده است.
کارورزان این بیمارستان می‌گویند که ما اولین‌بار خبر را در کانال‌های خارج از سیستم دانشگاهی دیدیم و متعجب شدیم؛ در واقع از طریق تلگرام و خبرنگاری که به دادسرا فراخوانده شد. همان چیزی که شنیدیم هم صحبت‌های رییس دانشگاه علوم پزشکی بود که گفته بودند دوزیمتری این بخش اردیبهشت انجام شده و متوجه شده‌اند که نشت اتفاق افتاده است. سرقت شمش‌های سرب هم بین دی ماه تا اردیبهشت انجام شده و این یعنی بخش بین دو تا چهار ماه سرب نداشته است.
کارورزان بیمارستان می‌گویند که صحبت رییس دانشگاه این بود که ما به خاطر بیماران سرطانی فعالیت بخش را متوقف نکردیم و بخش فقط یک تا دو روز تعطیل شد. دو مرحله هم سرب خریدیم. یک مرحله این سرب‌ها خریداری شد و بعد متوجه شدیم که کفاف نمی‌دهد؛ به همین دلیل یک مرحله دیگر باز هم سرب خریده شد. کرمانشاه جمعیت زیادی دارد و مرکز دیگری هم برای درمان بیماران سرطانی ندارد.
خود بخش پرتودرمانی هم حدود ۲۰ نفر نیرو شامل اتند‌ها و نیروی تخصصی دارد و به نظر می‌رسد پرسنل بخش هم اطلاعی نداشته‌اند و اولین‌بار همان اردیبهشت‌ماه که از طرف وزارتخانه برای دوزیمتری به بیمارستان می‌آیند، متوجه این موضوع می‌شوند. پرسنل بخش، حفاظ شیشه‌ای دارند و دیوار‌های اطراف آن از سرب خالی شده بودند. این ساختمان متعلق به حدود ۲۷ سال پیش است. برای حفاظت از نشت اشعه دو راه وجود دارد: یکی قراردادن بتن سه متری و دیگری هم استفاه از لایه‌های بتن و سرب همراه با هم است. این بخش هم دیوار به دیوار دو قسمت دیگر از بیمارستان است: آزمایشگاه پاتولوژی و پاویون کارورزان زن. موضوعی که دانشجویان را نگران کرد این بود که بین این دانشجویان زن باردار در پاویون رفت و آمد داشتند. به غیر از این بیشترین دلیل ناراحتی پرسنل این بود که به موقع اطلاع‌رسانی نشده است. اگر همان زمان که دوزیمتری انجام شد، اطلاع‌رسانی هم صورت می‌گرفت مشکلات بزرگ‌تری ایجاد نمی‌شد.
به دلیل اطلاع‌رسانی نکردن به موقع، تعدادی از اینترن‌های بیمارستان حدود چهار روز در اعتصاب بودند، اما ارایه خدمات به بیماران متوقف نشد. این دانشجویان جلوی دانشکده پزشکی هم تجمع کردند و پلاکارد‌هایی هم در دست داشتند که «چرا به ما نگفتید؟»
پرسنلی که به صورت اختصاصی در بخش‌های مرتبط با پرتو کار می‌کنند، ابزاری روی روپوش‌های‌شان دارند که میزان اشعه دریافتی را مشخص می‌کند. آن‌ها نباید بیش از دوز مشخصی اشعه دریافت کنند. در غیر این صورت برای مدتی به مرخصی فرستاده می‌شوند تا این دوز در بدن کاهش پیدا کند.
آنطور که این دانشجویان می‌گویند اگر آن‌ها بیش از اندازه اشعه دریافت کرده باشند، حالا دیگر قابل بررسی نیست: «ما می‌دانیم که بیماران سرطانی باید خدمت بگیرند، اما یک هفته تعطیل شدن مشکلی برایشان ایجاد نمی‌کرد. روش دیگر هم این بود که می‌توانستند یک هفته بخش را تعطیل کنند تا سرب‌ها جایگزین شوند و دوباره آن را فعال کنند. اگر اتفاقی افتاده باشد الان دیگر نمی‌توان کاری کرد. این اشعه برای کسانی که در هفته‌های اول بارداری هستند ممکن است عوارضی داشته باشد. سرب‌ها به صورت شمش ۵.۵ کیلویی است و طبق آنچه رییس دانشگاه گفته، بین دو لایه دیوار قرار داشتند و در یکی از اتاق‌های مجاور یکی از دیوار‌ها باز مانده و متوجه شدند شمش‌ها دانه به دانه برداشته شده است. برآورد خود دانشگاه علوم پزشکی این است که حدود پنج تا شش میلیارد تومان خسارت ایجاد شد.»
روایت‌های رسمی؛ از بازداشت دزدان تا مشکل‌زا نبودن ماجرا
همه آنچه تا امروز درباره موضوع نشت اشعه در بیمارستان کرمانشاه مطرح شده فقط روی یک موضوع تاکید می‌کند و آن هم این است که اتفاق خاصی نیفتاده و کادر بیمارستان و بیماران نباید نگران باشند.
کارشناسان سازمان انرژی اتمی سه روز این بخش را ارزیابی کردند و گفتند حداکثر پرتوگیری افراد از این رخداد حدود چهار میلی سیورت تخمین زده شده است و به‌طور متوسط مردم در طول یکسال از پرتو‌های طبیعی حدود سه میلی سیورت پرتو دریافت می‌کنند. این مقدار پرتوگیری باعث ایجاد تاثیر قابل اندازه‌گیری روی سلامت افراد نمی‌شود. رییس دانشگاه هم گفته است که اقدامات حفاظتی انجام شده توسط مسوولان دانشگاه و بیمارستان امام رضا در خصوص نشتی از سقف بخش رادیوتراپی مورد تایید کارشناسان سازمان انرژی اتمی قرار گرفت. محمدی رییس دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه گفته است که میزان پرتو در پاویون کارورزان خانم در بیمارستان امام رضا در حد طبیعی بوده و جای نگرانی نیست.
معاون درمان وزارت بهداشت هم توضیح داده است که «گفته شده بود افرادی خارج از میزان استاندارد با اشعه تماس داشتند که با بررسی کارشناسان سازمان انرژی اتمی، میزان نشت اشعه و دُزی که شناسایی شد در محدوده طبیعی بوده است. متاسفانه سرقت سرب‌ها در بیمارستان کرمانشاه اتفاق افتاده بود و افراد متخلف هم دستگیر شده‌اند، ولی گفته شده بود افرادی خارج از میزان استاندارد با اشعه تماس داشتند که با بررسی کارشناسان سازمان انرژی اتمی، میزان نشت اشعه و دُزی که شناسایی شد در محدوده طبیعی بوده است؛ لذا پرتوگیری و نشت اشعه خارج از حد استاندارد‌های بین‌المللی در محل‌هایی که نگرانی دانشجویان، پرسنل و اینترن‌ها بود، اتفاق نیفتاده است.»
ابهام ماجرا خودش را در این اظهارات رسمی نشان می‌دهد. محمدی رییس دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه یک ماه پیش به خبرنگاران توضیح داده بود که بلافاصله در روز بعد از دستگیری افراد، دوزیمتری در محیط اطراف رادیوتراپی انجام گرفت تا میزان نشت اشعه در اتاق‌ها و واحد‌های اطراف مشخص شود که متاسفانه مشخص شد که اشعه تا طبقه بالای این واحد که واحد پاتولوژی قرار دارد هم نفوذ کرده است. او در گفته‌هایش به نشت اشعه به اتاق‌های اطراف هم اشاره کرده و گفته بود که همان زمان شناسایی نشت اشعه، دستگاه رادیوتراپی خاموش و بلافاصله درخواست سرب دادیم و ۳۰۰ قالب سرب در همان هفته اول در سقف کار گذاشته شد، اما باز هم نشت اشعه ادامه داشت و ۳۰۰ قالب دیگر همین هفته (هفته اول خرداد) نصب کرده‌ایم و خوشبختانه هم‌اکنون قسمت پاتولوژی از اشعه پاکسازی شده است. با پاکسازی واحد پاتولوژی، دستگاه رادیوتراپی مجددا فعال شده و اتاق‌های همجوار که اشعه در آن‌ها نشت پیدا می‌کند تعطیل شده‌اند. قرار است هزار قطعه سرب دیگر ظرف یکی، دو هفته آینده در اتاق رادیوتراپی نصب شود تا ایمن‌سازی آن کامل شده و نشست اشعه به اتاق‌های اطراف به‌طور کامل قطع شود. او در بخش دیگری از گفته‌هایش از وجود نداشتن مستنداتی درباره آسیب‌های احتمالی این موضوع گفته بود.
رسانه‌های محلی می‌گویند دزدان سرب‌ها روزی دو تا سه ورقه خارج می‌کردند و یک بار تعداد ورقه بیشتری برمی‌دارند و همان باعث شک کردن حراست می‌شود و نهایتا اردیبهشت ماه بازداشت می‌شوند. دزد‌ها باید هرروز از دی ماه تا اردیبهشت ماه که بازداشت شدند بی‌وقفه کار کرده باشند، یعنی روزی ۱۰ ورقه یک کیلویی با ویلچر بیرون برده باشند که تقریبا غیرممکن به نظر می‌رسد. اوایل ماجرا سه نفر از کادر بیمارستان به عنوان متهم پرونده دستگیر شدند. تحقیقات دادستانی نشان می‌دهد با توجه به اینکه سارقان به راحتی توانسته‌اند دست به سرقت بزنند، کوتاهی مسوولان بیمارستان محرز شده است. علاوه بر سه متهم پرونده، دستور بازداشت مدیر حراست بیمارستان هم صادر و رییس دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه، رییس و مدیر بیمارستان به دادسرا احضار شدند. مال‌خر‌هایی که این سرب‌ها را خریده‌اند، بازداشت شده‌اند و از آنجایی که سرب‌های سرقتی در طول زمان خرید و فروش شده‌اند، اموال چندانی از آن‌ها به دست نیامد. آنطور که فرمانده انتظامی استان کرمانشاه گفته است این اتفاق توسط تعدادی از نیرو‌های خدماتی بیمارستان انجام شده و در طول چهارماه سرب‌ها را به تدریج خارج کرده‌اند.
سازمان انرژی اتمی: شرایط عادی است
«شرایط عادی است»؛ این اطلاعاتی است که کارشناسان واحد قانونی انرژی اتمی ایران در یک نشست اعلام کرده‌اند که طبق آن اوضاع عادی است و کسانی که در معرض پرتو بودند، نباید نگران باشند:
سرقت سرب توسط سارقان از سقف اتاق رادیوتراپی سبب بروز اشعه در طبقه بالای این اتاق بوده است. با اینکه سرب‌ها به مرور و در زمان‌های متفاوت سرقت شده، اما ارزیابان با درنظر گرفتن شدید‌ترین و بدترین حالت به بررسی میزان اشعه در اتاق مجاور و افراد تحت‌تاثیر، پرداختند. حداکثر اشعه دریافتی ۴ میلی سیورت تخمین زده شده است؛ یعنی اگر فردی در طول سه ماه و به‌طور مداوم در طبقه بالاتر اتاق رادیوتراپی و بر راس دستگاه و دریافت اشعه قرار بگیرد، تنها به میزان چهار میلی سیورست اشعه از دستگاه دریافت کرده است. بر همین اساس و با توجه به اینکه طبقه بالای اتاق درمان تنها محل عبور بوده و کسی به‌طور مستمر در آن برای ساعت طولانی حضور نداشته، این میزان دریافت اشعه با چهار میلی سیورت برای هیچ‌یک از پرسنل بیمارستان، کارکنان، بیماران و همراهان آن‌ها صورت نگرفته است. هر فرد به‌طور معمول در طول یکسال سه میلی سیورت از طبیعت دریافت می‌کند. بر اساس کمیت این میزان نشت اشعه به دلیل میزان پایین آن حتی قابل اندازه‌گیری در بدن اشخاص نیست و اصلا نگران‌کننده نخواهد بود.
با توجه به اینکه حداکثر نشت اشعه در بدترین حالت و بالاترین تخمین، چهار میلی سیورت صورت گرفته حتی برای این میزان دریافت اشعه هیچ‌گونه معیارسنجی طراحی نشده که بر همین اساس برای سلامت افراد خطرآفرین نخواهد بود. با توجه به اینکه ایکس درمانی قابلیت پرتوزایی نداشته و اگر فردی در مسیر این پرتو قرار گیرد، در جامعه پرتوزا خواهد بود، تصوری اشتباه و دور از توجیهات علمی است. با توجه به نگرانی‌های ایجادشده در این خصوص پاویون بانوان که مدعی بودند نشت اشعه به آنجا سرایت کرده، مورد آزمایش و بررسی قرار گرفته که به دلیل فاصله طولانی با اتاق درمان دستگاه رادیوتراپی نشت اشعه در آن مکان کمتر از یک میلی سیورت بوده و حتی به میزان استاندارد بررسی نرسیده است. تمامی پرونده‌های بیمارانی که در طول دو ماه نشت اشعه مورد درمان قرار گرفتند مورد بررسی قرار گرفت تا علاوه بر بررسی میزان اشعه‌های تابیده شده به هر بیمار، میزان دز خارج شده از اتاق درمان رادیوتراپی را مورد سنجش قرار دهیم. بر اساس پروتکل‌های تعیین شده برای تامین حفاظت و جلوگیری از نشت اشعه، جای‌گذاری بتن و لایه‌های سربی به دلیل چگالی بالا به عنوان یکی از راهکار‌های موثر ارایه شده است؛ چرا که بیشترین میزان جلوگیری را در نشت اشعه به اطراف خواهد داشت. سقف اتاق رادیوتراپی با ۱۲۰ سانت بتن‌ریزی و چند لایه سرب طراحی شده که باید در نظر داشت با وجود این حفاظ‌ها در هنگام پخش اشعه از دستگاه، بخش عمده‌ای از اشعه تا حدود ۷۰ درصد جذب بدن فرد بیمار شده و مابقی آن در صورتی که از بتن و سرب‌ها عبور کند به‌طور بسیار ضعیف به اطراف می‌رسد.
ادعای یک کارمند سابق درباره بخش پرتودرمانی
همان روز‌های اول انتشار این خبرها، ادعایی از طرف فیزیست اسبق بیمارستان امام رضای کرمانشاه منتشر شد. این ادعا هم از طرف روزنامه اعتماد پیگیری شد.
ادعای کارمند سابق این بیمارستان چه بود؟ او گفته بود که طبق این ادعا‌ها دستگاه رادیوتراپی این بیمارستان سال‌ها بدون داشتن مجوز از سازمان انرژی اتمی فعالیت داشته است. این مجموعه از سال ۱۳۸۲ تا ۱۳۹۵ به شکل ناقص ایمن شده بود. در واقع باید به غیر از سرب‌کوبی دور تا دور اتاق، دیوار ضخیم بتنی هم قرار داده می‌شد که با پلاستیک‌هایی به نام بونکر محدوده اتاق را پوشش می‌دادند، اما هنگام ساخت این کار را به‌صورت ناقص انجام دادند، یعنی سرب‌کوبی انجام شد، ولی این پوشش بتنی فقط دیوار را پر کرد و کف زمین اصلا سرب گذاشته نشد. دیوار‌های عمودی هم که سرب‌کوبی شده بودند با بونکر به‌صورت ناقص پوشیده شده بود. جایی که در مجاورت‌شان انبار اورژانس و اتاق استراحت پرستاران قرار داشت. همچنین در سقف هم فقط سرب‌کوبی شده بود و دیگر از پوشش بتنی و بونکر خبری نبود. به همین دلیل هم تا مدت زیادی رادیوتراپی مجوز سازمان انرژی اتمی را نگرفت. سال ۸۶ یک مجوز شش‌ماهه دریافت کرد، ولی تا ۱۳۹۷ بدون مجوز به کار خود ادامه داد. به گفته این فیزیست در این مدت به‌جز هشدار، دستور دیگری از سازمان انرژی اتمی برای بیمارستان صادر نشد.
در این میان سال ۱۳۹۵ دستگاه قدیمی تعویض و دستگاه جدیدی اضافه می‌شود. اینجا به شکل اتفاقی گروه درمانی متوجه نشت اشعه شده و دو طرف دیوار‌ها و کف زمین را بتن‌ریزی می‌کند، اما باز سقف خالی می‌ماند. دقیقا همان جایی که حالا سرب‌های آن مورد سرقت قرارگرفته و اگر همان موقع پوشش داده شده بود آسیب تا خرداد سال ۱۴۰۲ کش نمی‌آمد.
فیزیست (متخصص پرتوشناسی تشخیصی و پزشکی هسته‌ای) اسبق بیمارستان امام رضای کرمانشاه گفته بود که «به دلیل نامتناسب بودن کیفیت اشعه دستگاه شتاب‌دهنده خطی برای اهداف درمانی روتین، راه‌اندازی بخش رادیوتراپی تا پاییز ۸۶ به تعویق افتاد. در سال ۸۶ کیفیت انرژی به ۶ و ۱۰ و ۱۸ تغییر یافت. با کاستی‌های موجود، سازمان انرژی اتمی برای شروع درمان در سال ۸۶ پروانه فعالیت موقت شش‌ماهه منوط به تهیه دستگاه نرم‌افزار طراحی درمان را به بخش رادیوتراپی داد. متاسفانه فعالیت درمانی بخش از دی ماه ۸۶ تا شهریور ماه ۹۲ برای بیماران بدون نرم‌افزار طراحی درمان و به صورت طراحی دستی ادامه یافت. در سال ۹۰ دستگاه نرم افزار طراحی درمان وارد بخش رادیوتراپی شد، ولی به دلیل بدهکاری‌های مالی بیمارستان به شرکت سامان تابش در ارتباط با فیکساتور‌های درمان، عملا تا سال ۹۲ نصب و راه اندازی نرم افزار طراحی درمان به تعویق افتاد. سازمان انرژی اتمی همچنین به بهانه مجهز نبودن دستگاه سی‌تی اسکن مستقر در بخش تصویر‌برداری به دستگاه لیزر مخصوص رادیوتراپی صدور پروانه فعالیت را تا مردادماه سال ۹۷ به تعویق انداخت؛ یعنی رادیوتراپی کرمانشاه از سال ۸۶ تا ۹۷ بدون پروانه سازمان انرژی اتمی بر خلاف قانون اشعه مصوب سال ۶۸ مجلس شورای اسلامی به فعالیت خود ادامه داد. دستگاه اول و قدیمی شتاب‌دهنده خطی از سال ۸۶ تا سال ۹۵ حدود ۹ سال فعالیت درمانی داشت.
در سال ۹۵ تنها به دلیل قدیمی بودن دستگاه، گروه آموزشی رادیوتراپی و مسوولان بیمارستان تصمیم به جایگزینی یک دستگاه شتاب‌دهنده خطی نسبتا پیشرفته‌تر دیگری با همان مد‌های کیفیت انرژی ۶ و ۱۰ و ۱۸ مگا ولت از همان شرکت سازنده دستگاه قدیمی کردند. دستگاه قدیمی سالم بود و می‌توانست به عنوان پشتیبان دستگاه جدید حفظ شود، ولی متاسفانه این دستگاه به سازمان انرژی اتمی اسقاط اعلام و در انبار بیمارستان تلف شد. تا پایان فعالیت درمانی دستگاه قدیمی اجرای ناقص طرح تقویت بونکر باقی بود و به شکل اتفاقی پس از ۹ سال فعالیت دستگاه، پی به نشت اشعه برده شد. برای رفع نقص طرح تقویت دیوار‌های بونکر در سال ۹۵ در دو طرف دیوار‌های منتهی به اورژانس فاصله ارتفاعی بین کف زمین و کف کاذب بیمارستان و در مجاورت دیوار بونکر بتون‌ریزی به ضخامت یک متر اجرا شد و در بالای سقف بونکر به ضخامت ۱۰ سانتی‌متر قالب‌های سربی قرار داده شد که موضوع جنجالی اخیر درباره همین قالب‌های تعبیه شده در سقف بونکر است. در سال ۹۵ هم اجرای تقویت سقف بونکر توسط مسوولان بیمارستان به‌طور ناقص انجام گرفت و فقط قالب‌های سربی کنار یکدیگر چیده شدند و قالب‌های پلاستیکی به منظور رفع آلودگی نوترونی تعبیه نشد و حتی یک لایه پوشاننده از ماسه و سیمان به منظور در دسترس نبودن قالب‌های سربی هم کشیده نشد و به این ترتیب سارقان به راحتی دسترسی به قالب‌های سربی داشتند.»
دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه آن را ادعا را رد و تاکید می‌کند این دستگاه‌ها با مجوز فعالیت می‌کردند: «قبل از سال ۹۵ دستگاهی که مورد استفاده قرار داشت ضعیف‌تر بوده و با توجه به بتن‌هایی که از قبل تعبیه شده بود، مشکلی وجود نداشت. علاوه بر آن دستگاه مجوز داشت و به اندازه کافی امن بود. از سال ۹۵ به بعد با توجه به شرایط جدید و دستگاهی که تازه خریده شده بود، سرب‌ها هم تعبیه شدند.» پرونده بیمارستان کرمانشاه حالا بسته شده و همه کارکنان بیمارستان و مردمی که اخبار آن را پیگیری می‌کردند، مجبورند به آنچه از کانال‌های رسمی و نهاد‌های دولتی اعلام شده، بسنده کنند، اما هنوز کسی به این سوال پاسخ نداده که چرا ماجرا دیرتر از همه به گوش کارمندان بیمارستان رسید؟
