اگر دانش آموز بودم و قرار بود طبق روال هر سال انشائی با موضوع" تابستان خود را چگونه گذراندید" بنویسم؛ قبل از هر چیزی از خاموشی‌های آن می‌گفتم، از شب‌هایی که سه ساعت و حتی در برخی روزها بیش از سه ساعت بی برقی را تحمل کرده بودم می‌نوشتم و بطور حتم این انشاء را با یک سوال شروع می‌کردم که چرا تابستان امسال با خاموش مواجه شد؟
تابستان امسال یکی از تابستان‌های استثنایی بود، زیرا در روز‌های تعطیل امسال، برق بیشتر از هر مهمان دیگری در خانه‌های ما ایرانی رفت و آمد کرد البته طبق جدول زمانبندی شده‌ای که شرکت‌های توزیع برق هر استان آن را هفتگی منتشر می‌کردند.
این خاموشی‌ها زمانی بیشتر به چشم آمد و بحث برانگیز شد که در برخی از روزها دو تا سه نوبت در روز مردم در شهر‌ها و استان‌های مختلف از داشتن برق محروم بودند. از اینجا بود که پیگیری‌های ما برای دلایل بروز خاموشی شکل گرفت و پرسش و پاسخ‌ها شروع شد.
به مرکز پایش صنعت برق سر زدیم بر روی صفحه نمایش بزرگ نقشه مصرف برق کشور نمایان است در اکثر روزها، استان‌های شمالی تهران سمنان، کرمان و یزد به رنگ قرمز بودند که این یعنی مشترکین برق این استان‌های تا ۱۰ درصد بیشتر از سقف مشخص شده برق مصرف می‌کردند.
مصطفی رجبی مشهدی سخنگوی صنعت برق درباره این شرایط می‌گوید: تولید، پاسخگوی نیاز نیست و صنعت برق با کاهش ۱۲ تا ۱۴ هزار مگاواتی تولید برق نسبت به مصرف مواجه است.
این یعنی تولید در نیروگاه‌های برق به اندازه نیاز کشور نیست، اما سوال اینجاست که چه اتفاقی در صنعت بزرگ برق رخ داده که امروز با این خاموشی‌های گسترده مواجیم خاموشی‌هایی که فقط مختص تابستان نیست بلکه خبر‌ها از بروز این خاموشی‌ها در زمستان هم به گوش می‌رسد.
جویای دلیل اصلی ناترازی تولید برق و مصرف آن که شدیم سخنگوی صنعت برق گفت: فعالیت مراکز غیر قانونی استخراج رمز ارز‌ها علت خاموشی هاست و اگر مردم بتوانند محل این مراکز را به شرکت توانیر معرفی کنند تا ۲۰ میلیون تومان جایزه دریافت خواهند کرد و این دلیل شد برای کنجکاوی مردم و کشف این مراکز برای معرفی به توانیر؛ تا هم خاموشی‌ها کمتر شود و هم جایزه دریافت کنند.
درحالی که رجبی مشهدی می‌گفت:۴ هزار ۶۷۰ مرکز استخراج غیر مجاز رمز ارز تا نیمه مرداد ۱۴۰۰ یعنی اوج مصرف برق شناسایی شده , ۲۰۹ هزار ۲۴۳ دستگاه استخراج رمز ارز توقیف شده است؛ که این یعنی ۶۰۰ مگاوات از ظرفیت شبکه برق آزاد شد.
مقایسه ۶۰۰ مگاوات آزاد شده با ۱۲ هزار مگاوات کسری برق نشان دهنده این است که مراکز استخراج رمز ارز‌ها آنقدر‌ها هم که در راس خبر‌ها برای دلیل بروز خاموشی‌ها مطرح می‌شدند؛ موثر نبودند.
اما سوال اینجاست که اگر رمز ارز‌ها دلیل خاموشی نیستند و اجرای راهکار‌هایی مثل خاموشی گسترده در صنایع بزرگ هم اثر چندانی ندارد، پس گره کار کجاست؟
حالا که بیشتر از ۶۰ درصد نیروگاه‌های برق در دست سرمایه گذاران بخش خصوصی است پس جواب این سوال را از فعالان این صنعت پیگیر میشویم.
سید فرید الدین معصومی مدیرعامل شرکت سرمایه‌گذاری برق و انرژی غدیر، چالش‌های سرمایه‌گذاری در صنعت برق را پرتعداد و عمیق ارزیابی می‌کند و می‌گوید: متاسفانه امروز بسیاری از سرمایه‌گذاران تمایلی به حضور در صنعت برق ندارند و دلایل این موضوع باید توسط وزارت نیرو و سایر نهاد‌های مربوطه بررسی و ریشه‌یابی شود. پیش‌بینی من این است که صنعت برق ظرف سه سال آینده هم شرایط مطلوبی نخواهد داشت همین امر به مشکلات موجود به شدت دامن خواهد زد.
وی پرداخت نشدن مطالبات نیروگاه‌های غیردولتی را چالش اساسی این صنعت اعلام کرد و افزود: دریافت برخی از مطالباتمان را حتی محال می‌دانیم و همین مساله آسیب‌های قابل توجهی به ساختار مالی شرکت وارد می‌کند. به علاوه اگر وزارت نیرو همین امروز مطالبات ما را پرداخت کند، با وجود افزایش نرخ ارز، بدون شک ارزش آن نسبت به زمان اصلی بازپرداخت، تفاوت قابل‌توجهی خواهد داشت.
طبق برنامه پنجم توسعه، وزارت نیرو مجاز شد در طول این برنامه نسبت به افزایش توان تولیدی برق تا ۲۵ هزارمگاوات از طریق سرمایه گذاری بخش‌های خصوصی (داخلی- خارجی)، عمومی، تعاونی و یا منابع داخلی شرکت‌های تابعه و یا به صورت روش‌های متداول سرمایه گذاری از جمله (BOT و BOO) اقدام کنند؛ که البته سهم بخش‌های خصوصی و تعاونی از میزان ۲۵ هزار مگاوات یاد شده، دست کم ۱۰ هزار مگاوات است.
البته این رویه در برنامه ششم توسعه هم ادامه داشت به نحوی که در این برنامه تاکید شد وزارت نیرو باید تا ۳۰ هزار مگاوات نیروگاه جدید ساخته و وارد مدار کند، اما پس بروز خاموشی‌ها احمد علیرضا بیگی عضو کمیسیون امور داخلی کشور با گله مندی از سوء مدیریت وزارت نیرو گفت: میزان توجه به توسعه صنعت برق در دولت آقای روحانی بیشتر از ۲۰ درصد نیست، در حالی که طبق قانون برنامه ششم توسعه بایستی ۳۰ هزار مگاوات برق جدید وارد مدار می‌کردند، که نشد، و این یعنی دولت توسعه زیرساخت صنعت برق را فراموش کرد.
از طرفی نمودار منتشر شده از سوی مرکز پژوهش‌های مجلس نشان می‌دهد که تحقق ساخت نیروگاه در دولت یازدهم ۱۲ درصد و در دولت دوازهم فقط ۸ درصد بوده است که این رویه یعنی تحمیل همان خاموشی‌هایی که تابستان امسال میهمان پررفت آمد خانه‌ها بود.
به هر حال پای صحبت بخش خصوصی یعنی سازندگان اصلی نیروگاه که می‌نشینی، گله‌ها زیاد است از حمایت نکردن دولت، بانک‌ها و صندوق توسعه ملی گرفته تا تعهدات شرکت‌های سازنده تجهیزات، که نتوانستند به موقع نیروگاه را به سرانجام برسانند.
حالا نتیجه همه این‌ها بلاتکیلف ماندن ۱۵ هزار مگاوات نیروگاه برق در سراسر کشور است که بخش عمده از آن را واحد‌های سیکل ترکیبی شامل می‌شود. یعنی بخشی که بدون نیاز به سوخت می‌تواند مقدار قابل توجهی برق تولید کند.
محسن امیری مدیر عامل و عضو هیئت مدیره شرکت برق و انرژی صبا با بیان اینکه واحد سیکل ترکیبی نیروگاه خرم آباد قرار بود سال گذشته به مدار تولید وارد شود هنوز هم تکمیل نیست گفت: وزارت نیرو هزینه برق تولید و فروخته شده در واحد گازی این نیروگاه را به ما پرداخت نمی‌کند.
وی گفت: ورود وزارت نیرو به موضوع نیروگاه سازی، بزرگترین معضل ما در این بخش شد، زیرا این وزارتخانه با بزرگترین پیمانکار ساخت نیروگاه یعنی گروه مپنا قرارداد‌هایی امضا کرده است که رقم بالای این قرارداد به ضرر بخش خصوصی بوده و امکان رقابت را از این بخش گرفته است از سویی عقد قرارداد بصورت ارزی مانع بزرگ بعدی است که این روند زمان ساخت این سازه‌ها را از ۲ سال به ۵ تا ۶ سال افزایش داده است.
این درحالی است که عباس علی آبادی مدیرعامل گروه مپنا در خصوص عقد قرارداد‌های ارزی می‌گوید: ما مشکلی با عقد قرارداد‌های ریالی نداریم اگر نوسانات نرخ ارز و ریال در قرارداد تعیین شود و ما بتوانیم برای تامین مواد اولیه ارز تهیه کنیم.
در این میان آرش جالبی کارشناس صنعت برق، این روند ناقص را دلیل از بین رفتن انگیزه بخش خصوصی برای سرمایه گذاری در صنعت برق می‌داند و می‌گوید: بخش خصوصی بابت فروش برق از وزارت نیرو ریال دریافت می‌کند که البته در ازای دیرکرد آن جریمه نمی‌گیرد، اما باید به پیمانکار ارز تحویل دهد که در ازای دیرکرد، جریمه پرداخت می‌کند همین رویه، سرمایه گذار را برای انجام فعالیتهایش در صنعت نیروگاه سازی با چالشی بزرگ مواجه کرده که مانع از سرمایه گذاری‌های بیشتر در این بخش می‌شود.
به هرحال شرایط فعلی می‌گوید در صنعت برق باید با سرعت، کار‌های عقب افتاده پیش برود و با برنامه‌های کوتاه مدت و بلند مدت هم مشکل خاموشی‌ها را به حداقل رساند و هم برای صادرات برق فکری کرد.
