ایران و آذربایجان در یک‌قدمی جنگ بزرگ
مخاطب۲۴ : در شرایطی که غرب بر تحولات سوریه متمرکز شده، ارتباط ایران با جمهوری‌های استقلال یافته شوروی در قفقاز جنوبی از منظر استراتژیک بیش از همیشه برجسته شده، آن هم در شرایطی که ایران در جستجوی نزدیکی بیشتر با روسیه و چین، است.
ماجراجویی‌های باکو!
به نوشته پایگاه مرکز استیمسون، آنگونه که ناظران مدعی اند تنش میان تهران و باکو به یک تهدید تبدیل شده، بالاخص آنکه آذربایجان رابطه دیپلماتیک خود را با اسرائیل تقویت کرده و در صدد است تا با ترکیه اتحادی بزرگ تعریف کند و بعد از قره‌باغ کوهستانی، سرزمین‌های بیشتری را از آن خود کند. ارمنستان و آذربایجان اخیرا برای بازپس گیری قره باغ دو باری رویاروی هم قرار گرفتند، دومین بار سال ۲۰۲۰ بود که باکو توانست یک سوم کنترل منطقه را در اختیار بگیرد.
ایران در جریان نخستین جنگ قره باغ در سالهای ۱۹۹۲ تا ۱۹۹۴ قصد داشت تا با ایفای نقش میانجی زمینه‌ساز صلح میان دو همسایه شود. می ۱۹۹۲، ایران رهبران دو کشور را برای برگزاری رایزنی‌های صلح به تهران دعوت کرد. اما با تصرف شهر لاچین توسط ارمنستان گفتگو‌ها متوقف شد. در آن بازه زمانی به دلیل آن که ابوالفضل ایلچی بیگ، رئیس جمهوری وقت آذربایجان به احساسات ضدایرانی دامن زد، تهران به ایروان نزدیک شد.
اوایل سال ۱۹۹۳ ایران، ارمنستانِ محصور در خشکی را از سقوط صنعتی و مالی نجات داد. جنگ میان ایروان و باکو با برقراری آتش‌بس به پایان رسید و ارمنستان توانست قره‌باغ و نواحی اطراف آن را در اختیار بگیرد. در آن زمان، نخست‌وزیر وقت ارمنستان ایران را ناجی کشورش اعلام کرد.
رویارویی احتمالی ایران و آذربایجان
به ادعای ناظران روابط ایران و آذربایجان پس از جنگ پر تنش شد چرا که باکو روابط خود با تل آویو را گسترش و همزمان به جدایی طلبان فرصت داد. جنگ‌های اخیر میان آذربایجان و ارمنستان، روابط تهران و باکو را پیچیده‌تر کرده است. رسانه‌های آذربایجان شروع به نشر اخباری در باب حمایت ایران و روسیه از ارمنستان کردند.
همزمان رهبران آذربایجان نیز مدعی بودند که روسیه از خاک ایران برای ارسال سلاح به ارمنستان استفاده می‌کند، اتهامی که ایران به شدت آن را محکوم کرد.
جنگ دوم به نفع آذربایجان پایان یافت و این کشور توانست بخش گسترده‌ای از قره باغ کوهستانی را بازپس بگیرد. از آن برهه زمانی به بعد گمانه زنی‌ها در باب رویارویی ادعایی میان باکو و تهران برجسته شد. ناظران مدعی اند بخش عمده‌ای از اختلاف میان تهران و باکو مربوط است به همکاری‌های نظامی و اطلاعاتی اذربایجان و اسرائیل و دیگر رقیب منطقه‌ای ایران یعنی ترکیه.
تقلای تل آویو برای تحریک تهران
از اوایل سال ۲۰۰۰، آنکارا و باکو با تعریف مرکزی برای آموزش نیرو‌های نظامی آذربایجان، همکاری‌های نظامی شان را توسعه دادند. این مشارکت در سال ۲۰۱۰ از طریق معاهده‌ای به یک اتحاد نیمه نظامی تبدیل شد که هر کشور را موظف می‌کند در صورت حمله بازیگری خارجی از دیگری دفاع کند. در حقیقت اردوغان و الهام علی اف رژه پیروزی در قره باغ را مشترکا برگزار کردند.
ناظران مدعی هستند که ایران بیش از همه از همکاری اطلاعاتی باکو و تل آویو خشمگین است. به گفته رهبران ایران، آذربایجان به اسرائیل مجوز داده تا یک شبکه جاسوسی ایجاد کرده تا اسرائیلی‌ها از طریق آن بتوانند ماموریت‌های تروریستی شان را به سرانجام برسانند. علاوه بر این، تهران بر این باور است که باکو در انتقال اسناد محرمانه درباره برنامه هسته‌ای ایران نقش داشته؛ اسنادی که اسرائیل مدعی بود سرقت کرده و در اختیار دولت دونالد ترامپ قرار داده؛ رخدادی که زمینه را برای خروج یکجانبه از برجام هموار کرد.
پس از آنکه خبر مرتبط با موافقت آذربایجان با دسترسی اسرائیل به فرودگاه‌های این کشور رسانه‌ای شد، تنش‌ها میان تهران و باکو نیز افزایش یافت چرا که این احتمال وجود دارد اسرائیل از فرودگاه‌ها برای حمله‌های ماجراجویانه اش استفاده کند. گروهی مدعی اند که بعد از چهار دهه رویارویی اسرائیل با متحدان ایران در لبنان، سوریه و فلسطین، تل اویو تصمیم گرفته در شمال ایران تنش آفرینی کند. از همین رو گروهی از تحلیلگران می‌گویند که ایران باید طرح کریدور ترانزیتی شمال- جنوب بین المللی اش را محقق کند؛ این کریدور تحت حمایت روس‌ها بازه زمانی تجارت میان هند و اروپا را کوتاه کرده و بنادر روسیه را از طریق قفقاز و ایران به خلیج فارس اقیانوس هند متصل می‌کند.
با این همه این حقیقت هم باید لحاظ کرد که آذربایجان در باب مسیری از آسیای مرکزی به سوی اروپا ایده‌هایی دارد که به واسطه شان روسیه و ایران به حاشیه رانده خواهد شد. فعلا وزرای خارجه آذربایجان و ارمنستان در تماس تلفنی‌شان تلاش دارند تا از شدت تنش‌ها بکاهند، با این همه به ادعای ناظران آینده دو همسایه در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.|اکو ایران
