روز جهانی مرد؛ بازاندیشی نقش‌های مردانه در جهان امروز
مخاطب۲۴، روز جهانی مرد که هر سال در ۱۹ نوامبر برگزار می‌شود، اکنون از یک مناسبت نمادین فراتر رفته و به بستری برای واکاوی چالش‌های ساختاری، فرهنگی و اجتماعی مردان در جوامع معاصر تبدیل شده است. اگرچه در سال‌های گذشته عمدتاً در سایه روز جهانی زن قرار می‌گرفت و گاه حتی به سخره گرفته می‌شد، امروزه اهمیت آن به دلیل تغییرات سریع در الگو‌های خانواده، ساختار اقتصادی، تحولات فرهنگی و بحران‌های هویتی بیش از پیش آشکار شده است. این روز در واقع فرصتی برای بررسی این مسئله است که چگونه نقش‌های سنتی مردانه در دنیای امروز دستخوش تغییر شده و مردان در مواجهه با این تغییرات چه نیازها، فشار‌ها و مسئولیت‌هایی دارند.
چرا روز جهانی مرد اهمیت دارد؟
برخلاف تصور رایج، روز جهانی مرد قرار نیست واکنشی به روز جهانی زن یا تلاشی برای ایجاد تقابل جنسیتی باشد؛ بلکه هدف آن جلب توجه به موضوعاتی است که اغلب نادیده گرفته می‌شود. مردان در بسیاری از جوامع با انتظارات سنگینی روبه‌رو هستند: قوی بودن، نترس بودن، نان‌آور بودن، کنترل احساسات، و نمایش نوعی استواری همیشگی. این انتظارات، که بخشی از «مردانگی سنتی» محسوب می‌شود، گرچه ریشه در ساختار‌های تاریخی دارد، اما امروز می‌تواند فشار روانی چشمگیری ایجاد کند.
آمار‌ها در کشور‌های مختلف نشان می‌دهد که نرخ خودکشی در میان مردان به‌طور قابل‌توجهی بالاتر از زنان است، مردان کمتر از زنان برای سلامت روان خود کمک می‌گیرند، و بسیاری از بیماری‌های جسمی در میان آنها دیرتر تشخیص داده می‌شود. این موارد نشان می‌دهد که مردان نه‌تنها تحت فشارند، بلکه سیستم‌های حمایتی کافی برای مواجهه با این فشار‌ها در دسترسشان نیست یا استفاده از آنها را نشانه ضعف می‌دانند.
بحران‌های هویتی در جهان مدرن
جهان امروز با سرعت در حال تغییر است و این تغییرات نقش‌ها و هنجار‌های جنسیتی را نیز دگرگون کرده است. در این میان، بسیاری از مفاهیم سنتی درباره مرد بودن مورد بازنگری قرار گرفته‌اند. دیگر الزاماً «مرد موفق» کسی نیست که نان‌آور اصلی خانه باشد، احساساتش را پنهان کند یا در نقش‌های سخت و پرخطر حضور داشته باشد. اما در برخی جوامع سرعت تغییر هنجار‌ها بسیار سریع‌تر از سرعت تغییر ذهنیت‌هاست.
در این وضعیت، بسیاری از مردان خود را میان دو جهان گرفتار می‌یابند: جهان قدیمی که از آنها انتظار دارد ستون خانواده و جامعه باشند و جهان جدید که از آنها می‌خواهد احساسات خود را ابراز کنند، در نقش‌های مراقبتی مشارکت داشته باشند و مسئولیت‌های اجتماعی تازه‌ای بپذیرند. این شکاف می‌تواند نوعی «سرگشتگی هویتی» ایجاد کند؛ وضعیتی که الزاماً نشانه ضعف نیست، بلکه پیامد طبیعی تغییرات اجتماعی است.
سلامت روان مردان؛ سکوتی که باید شکسته شود
یکی از مهم‌ترین محور‌های روز جهانی مرد، سلامت روان است. برای دهه‌ها سلامت روان در مردان موضوعی پنهان و حتی تابو بوده است. هنجار‌های فرهنگی که مردان را از ابراز احساسات منع می‌کند، مانع بزرگی برای مراجعه به روان‌شناس یا بیان مشکلات شخصی محسوب می‌شود. حتی در جوامع پیشرفته نیز مردان کمتر از زنان از خدمات سلامت روان استفاده می‌کنند و همین موضوع به افزایش نرخ افسردگی پنهان، پرخاشگری، اعتیاد و خودکشی منجر می‌شود.
روز جهانی مرد فرصتی است تا این تابو‌ها به چالش کشیده شود و گفت‌و‌گو درباره سلامت روان مردان عادی‌سازی گردد. جامعه باید بپذیرد که «قوی بودن» الزاماً به معنای «بی‌احساس بودن» نیست و مردان نیز همانند زنان نیازمند حمایت، گفت‌و‌گو و توجه هستند.
نقش مردان در خانواده و تحول الگو‌های پدرانه
یکی از مهم‌ترین عرصه‌های تحول نقش مردانه، نهاد خانواده است. در گذشته غالباً نقش پدر بر تأمین مالی خانواده تعریف می‌شد و نقش‌های مراقبتی به مادران سپرده می‌شد. اما امروز مدل خانواده در بسیاری از کشورها تغییر کرده است. مردان در نقش‌های جدیدی مانند مشارکت فعال در تربیت فرزند، مراقبت‌های روزمره، کار‌های خانه و حمایت عاطفی ظاهر می‌شوند. این تحول نه‌تنها به نفع زنان است، بلکه به رشد شخصیتی و عاطفی خود مردان نیز کمک می‌کند.
در چنین شرایطی، روز جهانی مرد بستر مناسبی است تا از الگو‌های جدید پدرانه حمایت شود و سیاست‌هایی مانند مرخصی پدر، تسهیل اشتغال دوگانه، و آموزش‌های والدگری مورد توجه قرار گیرد. پژوهش‌های جهانی نشان می‌دهد کودکانی که پدرانی فعال در زندگی خانوادگی دارند، از سلامت روان و اجتماعی بیشتری برخوردارند.
بازخوانی مردانگی؛ از سلطه تا مشارکت
در دو دهه اخیر، بسیاری از مفاهیم مرتبط با مردانگی مورد بازبینی قرار گرفته است. اگرچه برخی جریان‌ها، این موضوع را حمله به مردانگی قلمداد می‌کنند، اما واقعیت این است که «بازتعریف نقش‌های مردانه» به معنای حذف مردان نیست؛ بلکه دعوت به نوعی مشارکت برابرتر، انسانی‌تر و سازگار با تغییرات جهان است.
این بازخوانی شامل محور‌هایی مانند:
مردانگی بدون خشونت
مسئولیت‌پذیری اجتماعی
مشارکت در امور خانه
ارتباطات عاطفی سالم
پذیرش تنوع نقش‌ها
تقویت این الگو‌ها به کاهش آسیب‌های اجتماعی نیز کمک می‌کند؛ از جمله خشونت خانگی، نزاع‌های شهری، اعتیاد و فروپاشی خانواده‌ها.
مردان و اقتصاد؛ فشار‌های پنهان نان‌آوری
هرچند نقش نان‌آوری در خانواده در بسیاری از جوامع میان دو جنس تقسیم شده است، اما هنوز بسیاری از مردان خود را مسئول اصلی تأمین اقتصادی خانواده می‌دانند. این ذهنیت، که ریشه در فرهنگ سنتی دارد، می‌تواند فشار روانی سنگینی ایجاد کند؛ به‌ویژه در شرایط رکود اقتصادی، تورم، بیکاری یا بی‌ثباتی شغلی.
در برخی کشورها، مردان به‌دلیل همین فشار‌های اقتصادی دچار افسردگی، خستگی مفرط و فرسودگی می‌شوند. روز جهانی مرد فرصتی است تا سیاست‌گذاران به مشکلات اقتصادی مردان، به‌عنوان یک مسئله اجتماعی، توجه کنند و حمایت‌های لازم را فراهم آورند.
مردان و مسئولیت‌های اجتماعی؛ نقش‌هایی که باید تقویت شود
مردان در جامعه امروز می‌توانند نقش‌های سازنده‌ای در حوزه‌های گوناگون داشته باشند: از مشارکت در حل اختلافات اجتماعی و خانوادگی گرفته تا نقش‌آفرینی در توسعه پایدار، محیط زیست، آموزش و رفع تبعیض‌های جنسیتی. روز جهانی مرد می‌تواند زمینه‌ای برای تشویق به این مشارکت باشد.
در واقع، جامعه‌ای که نقش‌های مثبت مردان را تقویت می‌کند، از بروز نقش‌های منفی جلوگیری خواهد کرد. مردان نه مانع توسعه‌اند و نه رقیب زنان؛ بلکه بخشی دوسویه و مکمل از فرایند پیشرفت اجتماعی هستند.
چالش‌های فرهنگی و سوءبرداشت‌ها
در برخی جوامع، روز جهانی مرد با تمسخر، سوءبرداشت یا تقلیل‌گرایی مواجه می‌شود. برخی آن را حرکتی علیه حقوق زنان می‌دانند و برخی هم آن را بی‌اهمیت جلوه می‌دهند. اما این روز، نه برای رقابت با زنان است و نه نفی برابری جنسیتی؛ بلکه فرصتی است برای ایجاد نوعی توازن اجتماعی.
برابری جنسیتی تنها وقتی محقق می‌شود که مشکلات مربوط به مردان نیز جدی گرفته شود؛ همان‌گونه که مشکلات مربوط به زنان نیازمند توجه است. جامعه سالم، جامعه‌ای است که هیچ گروهی—چه زنان و چه مردان—در حاشیه یا تحت فشار نباشد.
جمع‌بندی
روز جهانی مرد فرصتی است برای گفت‌و‌گو، بازاندیشی و بازتعریف. در جهانی که هنجار‌های جنسیتی با شتاب در حال تغییر است، مردان نیز مانند زنان نیازمند حمایت، توجه و درک هستند. این روز می‌تواند آغازگر گفت‌وگویی باشد که در آن نه مردسالاری بازتولید می‌شود و نه مردان نادیده گرفته می‌شوند؛ بلکه نوعی نگاه انسانی‌تر و متوازن‌تر شکل می‌گیرد.
بازسازی نقش‌های مردانه در جهان امروز نه تهدیدی برای جامعه است و نه حمله‌ای به زنان؛ بلکه شرط لازم برای ساختن یک جامعه سالم، برابر و متعادل است. روز جهانی مرد یادآور این واقعیت است که مردان نیز بخشی از روند توسعه، تغییر و تحول فرهنگی هستند و باید فرصت داشته باشند تا نقش‌های خود را آگاهانه، سالم و انسانی بازتعریف کنند.
