سرطانی که گریبان زنان را می‌گیرد

مخاطب۲۴، سرطان پستان شایع‌ترین نوع سرطان در میان زنان ایرانی است؛ بیماری که بر اساس اعلام وزارت بهداشت هفتمین علت مرگ زنان کشور است و در گزارش سیمای مرگ ایرانیان در جمعیت عمومی کشور، در رتبه هفتم علل مرگ در سال ۱۴۰۱ بوده است. البته این مساله فقط مختص ایران نیست و تقریبا در همه جهان شایع‌ترین سرطان زنان، سرطان پستان است.

سرطان پستان عمدتا یک بیماری زنانه است و در مردان بسیار نادر و در حد یک درصد است. البته میزان شیوع آن در زنان ایرانی نسبت به زنان در کشور‌های اروپایی و آمریکای شمالی نرخ ابتلای پایین‌تری دارد و حتی از برخی از کشور‌های همسایه نیز بروز پایین‌تری نشان می‌دهد.

افزایش سن و روند سالمندی، تغییر سبک زندگی، استفاده از غذا‌های آماده و ناسالم، روند فزاینده کم‌تحرکی و چاقی به خصوص بعد از سن یائسگی، افزایش سن ازدواج، استفاده طولانی مدت از دارو‌های هورمونی در بین زنان و کاهش فرزندآوری از جمله عوامل روند رو به رشد سرطان پستان در میان زنان عنوان شده است به طوری تخمین زده می‌شود تا ۲۰ سال آینده میزان بروز و شیوع این بیماری در بین زنان ایران حدود ۱.۵ برابر می‌شود.

بر اساس اعلام وزارت بهداشت، سرطان پستان هفتمین علت مرگ زنان کشور است و در گزارش سیمای مرگ ایرانیان در جمعیت عمومی کشور، در رتبه هفتم علل مرگ در سال ۱۴۰۱ بوده است

آمار‌های مختلفی درباره روند بروز بیماری سرطان پستان در بین زنان اعلام می‌شود از جمله «ناهید نفیسی» رئیس انجمن بیماری‌های سینه ایران اخیرا گفته است که هر ۴۰ دقیقه یک زن در کشور به سرطان پستان مبتلا می‌شود. به گفته او ۱۵ درصد از زنان مبتلا به سرطان پستان سابقه ژنتیکی دارند. او معتقد است «سبک زندگی ناسالم، مصرف فست‌فود، کمبود تحرک و دیر بچه‌دار شدن از عوامل اصلی بروز این بیماری است.»

زنگ خطری برای سلامت زنان

«زهرا شیخی» معاون پژوهش و فناوری جهاد دانشگاهی در این باره گفته است: آمار و ارقامی که درباره بروز سرطان منتشر می‌شود باید به استناد مطالعات انجام شده باشد. این آمار‌ها در بیان افراد مختلف متفاوت است و ملاحظات ویژه‌ای دارد. بعضی گزارش‌ها از نظر زیرساخت و امکانات علمی در استان‌ها برای انجام کار علمی پژوهشی و سنجش شرایط سلامت متفاوت است که قطعا در تعیین مسیر تصمیم گیری‌های علمی تاثیرگذار است؛ بنابراین آمار اعلامی باید بر اساس مطالعات دقیق باشد، اما در هر صورت و ممکن است نقایصی در این زمینه وجود داشته باشد.

عضو سابق کمیسیون بهداشت و درمان مجلس می‌گوید: متأسفانه گزارش رسمی ثبت کشوری سرطان از سال ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸ تاکنون منتشر نشده و آمار‌های فعلی بر اساس منابع بین‌المللی مانند سازمان جهانی بهداشت (WHO) است. طبق این داده‌ها، میزان بروز سرطان پستان در سال ۱۴۰۲ حدود ۳۷ در هر ۱۰۰ هزار زن بوده و بر اساس برآوردها، حدود ۱۵ هزار و ۷۰۰ زن در کشور به این بیماری مبتلا شده‌اند.

با توجه به وجود آمار‌های نه چندان دقیق و متفاوت از وضعیت سرطان پستان در ایران بهترین منبع برای بررسی وضعیت سرطان پستان در ایران وزارت بهداشت است. پژوهشگر ایرنا برای بررسی این موضوع به سراغ دکتر «مریم بهشتیان» رئیس اداره سرطان وزارت بهداشت در دفتر مدیریت بیماری‌های غیرواگیر معاونت بهداشت رفته تا پاسخ‌های دقیق تری از وضعیت سرطان پستان در ایران، علل آن و اقدامات انجام شده این دستگاه مسئول دریافت کند.

بهشتیان می‌گوید: نه تنها در ایران بلکه در دنیا سرطان پستان شایع‌ترین نوع سرطان در بین زنان است. در سال ۲۰۲۲، حدود ۲.۳ میلیون مورد جدید سرطان پستان و ۶۷۰ هزار مرگ مرتبط با این سرطان در سراسر جهان رخ داده است. آمار جهانی (سازمان جهانی بهداشت) نشان می‌دهد، به‌طور متوسط، از هر ۲۰ زن در سراسر جهان یک نفر در طول زندگی خود به سرطان پستان مبتلا می‌شود و اگر نرخ فعلی ادامه یابد، تا ۲۵ سال آینده، ۳.۲ میلیون مورد جدید سرطان پستان و ۱.۱ میلیون مرگ مرتبط با سرطان پستان در سال وجود خواهد داشت و این رشد به طور نامتناسبی بر کشور‌هایی با شاخص توسعه انسانی (HDI) پایین تأثیر خواهد گذاشت.

هر نیم ساعت یک زن مبتلا به سرطان پستان در کشور شناسایی می‌شود

به گفته رئیس اداره سرطان وزارت بهداشت، پیش‌بینی‌ها برای رشد بروز سرطان پستان در زنان ایران نیز مانند بسیاری دیگر از نقاط جهان افزایش ۱.۵ برابری تا ۲۰ سال آینده را نشان می‌دهد

رئیس اداره سرطان وزارت بهداشت می‌افزاید: بر اساس آخرین آمار ثبتی بروز خام سرطان پستان در کشور ۴۷.۷ در هر ۱۰۰ هزار نفر زن است. بر اساس این آمار ثبتی بیش از ۱۹ هزار مورد جدید در سال؛ یعنی روزانه بیش از ۵۰ مورد؛ یعنی در هر نیم ساعت یک نفر، مبتلای جدید با سرطان پستان در کشور تشخیص داده می‌شود. در واقع سرطان پستان حدود ۲۵ تا ۳۰ درصد از کل سرطان‌های زنان را شامل می‌شود. با این حال، باید تأکید شود که بروز و شیوع این بیماری نه‌تنها به پیشرفت‌های علمی و تشخیص زودهنگام وابسته است، بلکه به آگاهی، سواد سلامت، میزان مراقبت بانوان از خود، سبک زندگی و دسترسی و مراجعه به مراکز بهداشتی درمانی نیز ارتباط دارد.

او در پاسخ به این پرسش که آیا سرطان پستان در ایران رو به رشد است یا خیر به پژوهشگر ایرنا می‌گوید: میزان بروز کل سرطان‌ها نه تنها در ایران بلکه در کل دنیا در حال افزایش است. در قاره آسیا افزایش حدود ۶۵ درصدی در تعداد موارد جدید سرطان‌ها تا ۲۰ سال آینده پیش بینی شده است. ایران نیز با افزایش میزان بروز سرطان‌ها از جمله سرطان پستان مواجه خواهد بود. بروز سرطان پستان در طی ۲۰ سال آینده در زنان در دنیا با افزایش ۱.۵ برابری رو‌به‌رو خواهد بود. پیش بینی‌ها برای رشد بروز سرطان پستان در زنان در ایران نیز افزایش ۱.۵ برابری تا ۲۰ سال آینده را نشان داده است.

دکتر بهشتیان درباره مهم‌ترین علل افزایش سرطان پستان در زنان توضیح می‌دهد: علل افزایش سرطان‌ها از جمله سرطان پستان باید در بستر چند عامل مهم تحلیل شود. اول اینکه، افزایش آگاهی عمومی، سواد سلامت مردم و گسترش برنامه‌های غربالگری و تشخیص زودهنگام باعث شده‌اند که تعداد بیشتری از بیماران در مراحل اولیه شناسایی شوند و در این وضعیت جدید، طبیعی است که آمار مبتلایان نیز افزایش نشان خواهد داد. اما از سوی دیگر، تغییر سبک زندگی، استفاده بیشتر از غذا‌های ناسالم، کاهش فعالیت بدنی و چاقی به خصوص در سنین بعد از یائسگی، افزایش سن ازدواج و بارداری دیرهنگام، مصرف خودسرانه و طولانی مدت برخی دارو‌های هورمونی و نیز عوامل محیطی در افزایش سرطان پستان نقش دارند.

به گفته وی، «تغییر الگوی باروری با کاهش تعداد فرزندان، تأخیر در بارداری اول و کاهش مدت شیردهی همگی می‌توانند با خطر ابتلا به سرطان پستان همراه باشند. سبک زندگی مدرن یکی دیگر از عوامل تاثیرگذار است. چاقی، کم‌تحرکی، تغذیه با غذا‌های پرچرب و مصرف غذا‌های فرآوری‌شده، همه در افزایش خطر بروز این بیماری موثر هستند. از منظر پزشکی، یکی دیگر از عوامل مهم، افزایش سن جمعیت زنان است. ما امروز با جمعیتی روبه‌رو هستیم که طول عمر بیشتری دارند و همان‌طور که می‌دانید، خطر بروز سرطان با افزایش سن، بیشتر می‌شود؛ بنابراین با مجموعه‌ای از عوامل جمعیتی، زیستی، محیطی، سبک زندگی و ... در شکل‌گیری این روند افزایشی مواجه هستیم.»

چگونه از بروز سرطان پستان پیشگیری کنیم؟

رئیس اداره سرطان وزارت بهداشت درباره راهکار‌های پیشگیری و کنترل سرطان پستان در زنان بیان می‌دارد: تلاش برای پیشگیری از بروز موارد جدید سرطان پستان یک وظیفه و مسئولیت همگانی است؛ از دولت تا مردم، همه باید تا با کسب آگاهی، مراقبت از خود، اتخاذ روش‌های پیشگیرانه و با مشارکت در برنامه‌های غربالگری و تشخیص زودهنگام این سرطان، این روند را کاهش داده و جان میلیون‌ها زن را که فرزند، خواهر، مادر یا همسر هستند نجات دهیم.

تغییر الگوی باروری با کاهش تعداد فرزندان، تأخیر در بارداری اول و کاهش مدت شیردهی همگی می‌توانند با خطر ابتلا به سرطان پستان همراه باشند. سبک زندگی مدرن یکی دیگر از عوامل تاثیرگذار است. چاقی، کم‌تحرکی، تغذیه با غذا‌های پرچرب و مصرف غذا‌های فرآوری‌شده، همه در افزایش خطر بروز این بیماری موثرند

«آنچه باید به آن توجه کنیم افزایش آگاهی عمومی، سواد سلامت و خودمراقبتی و مراجعه به موقع به مراکز بهداشتی درمانی است. بسیاری از موارد سرطان که امروزه زودهنگام شناسایی می‌شوند، شاید در گذشته هرگز تشخیص داده نمی‌شدند. این یعنی باید ضمن آگاهی‌بخشی، از پیشرفت‌های علمی در راستای شناسایی زودهنگام این بیماری بهره جسته و از بروز و مرگ ناشی از این بیماری جلوگیری کنیم. مساله مهم این است که نباید به مسئله سرطان پستان زنان صرفا به عنوان یک آمار یا عدد نگاه کرد، این یک موضوع انسانی و اجتماعی و مرتبط با سلامت مردم است.»

دکتر بهشتیان درباره اقدامات وزارت بهداشت برای کنترل سرطان پستان می‌گوید: تمام تلاش ما در وزارت بهداشت بهره‌گیری از رویکرد‌های علمی، فناوری‌های جدید و همکاری‌های بین‌بخشی، برای حرکت به سوی جامعه‌ای است که در آن هیچ زنی به دلیل کمبود آگاهی یا محدودیت منابع از تشخیص یا درمان محروم نماند. خوشبختانه، در سال‌های اخیر با گسترش برنامه‌های آموزش عمومی، آموزش‌های مراقبت از سلامت خود و غربالگری، موارد قابل توجهی از بیماران در مراحل اولیه تشخیص داده می‌شوند که تاثیر زیادی بر بهبود کیفیت زندگی و طول عمر زنان دارد. بنابراین، مهم‌تر از آمار، توجه به آگاهی برای پیشگیری، مراقبت و درمان است.

به گفته وی، وزارت بهداشت در چارچوب پیشگیری و کنترل سرطان در کشور، سه رکن اصلی را مدنظر دارد که شامل پیشگیری، اطلاع‌رسانی و توانمندسازی برای مراقبت از خود، شناسایی زودهنگام بیماری از طریق غربالگری و تشخیص زودهنگام در مراکز بهداشتی درمانی و درمان کامل و مراقبت‌های حمایتی-تسکینی با هماهنگی و حمایت مالی سازمان‌های بیمه‌گر است. در این راستا این وزارتخانه، پویش‌های ملی آگاهی‌رسانی سرطان پستان را با هدف افزایش آگاهی از عوامل خطر ابتلا، شناخت علائم هشداردهنده، ترویج خودآزمایی آگاهانه و دعوت به مراجعه زودهنگام به مراکز بهداشتی درمانی را اجرا کرده است. این پویش‌ها با هماهنگی دانشگاه‌های علوم پزشکی و شبکه‌های بهداشتی سراسر کشور انجام می‌شوند. بر این اساس، آموزش کارکنان بهداشتی از جمله بهورزان، مراقبان سلامت و ماما‌ها در مراکز خدمات جامع سلامت به منظور تشخیص بالینی مشکلات پستان از طریق معاینه، نحوه خودمراقبتی و ارجاع بیماران مشکوک به سطوح بالاتر و تخصصی و ارائه خدمت از دیگر اقدامات وزارت بهداشت برای کنترل سرطان پستان است.

وی می‌افزاید: شناسایی زودهنگام با غربالگری در مراکز خدمات جامع سلامت، مطابق با برنامه کشوری پیشگیری، غربالگری و تشخیص زودهنگام سرطان پستان با تمرکز بر زنان ۳۰ تا ۶۹ سال انجام می‌شود. در حال حاضر، آموزش خودآزمایی پستان به مراجعان و معاینه بالینی پستان در بیش از ۱۷ هزار خانه بهداشت و حدود پنج هزار پایگاه و مرکز خدمات جامع سلامت در سراسر کشور، به صورت رایگان، انجام می‌شود. علاوه بر آن برای تشخیص زودهنگام خدمات تصویربرداری مانند ماموگرافی، سونوگرافی و ویزیت متخصص در نظر گرفته شده است که بر اساس دستورالعمل‌های کشوری مسیر ارجاع برای افراد مراجعه‌کننده تعریف شده است. بیمارستان‌های تخصصی سرطان یا واحد‌های آنکولوژی برای جراحی، شیمی‌درمانی، درمان‌های هدفمند، رادیوتراپی، مراقبت‌های تسکینی-حمایتی نیز فعالیت دارند.

بهشتیان در پایان خاطرنشان می‌سازد: تقویت مراقبت‌های تسکینی- حمایتی در قالب ارائه خدمات مدیریت درد، حمایت‌های روانی-اجتماعی و خدمات تغذیه‌ای برای بیماران مبتلا به سرطان در سطوح بیمارستانی و درمانگاهی با تاکید بر ادامه‌دار بودن این خدمات پس از تشخیص جزو اولویت‌های وزارت بهداشت است. در وزارت بهداشت در حال رفع مشکلات مسیر‌ها و زمان‌های ارجاع با هدف تشخیص قطعی و شروع درمان در بازه زمانی موثر هستیم و برای پوشش هزینه‌های این خدمات با شورای‌عالی بیمه و سازمان‌های بیمه گر در حال هماهنگی هستیم تا افزایش دسترسی و کاهش پرداخت از جیب بیمار را تضمین کنیم.