گنج پنهان هخامنشیان کشف شد
مخاطب ۲۴، گروهی از باستان شناسان در شهر باستانی نوتیون (Notion) در ایونیه یونان، به کشفی کم‌نظیر دست یافته‌اند: گنج هخامنشیان شامل یک ظرف سفالی کوچک که زیر حیاط خانه‌ای مدفون شده بود و درون آن، مجموعه‌ای از سکه‌های طلای ایرانی قرار داشت. این گنجینه که به قرن پنجم پیش از میلاد بازمی‌گردد، شامل نمونه‌هایی از سکه‌های داریک پارسی با نقش معروف «کماندار زانو‌زده» است؛ سکه‌هایی که در دوران امپراتوری هخامنشی، نماد قدرت مالی و اداری ایران باستان محسوب می‌شدند.
دستمزد سربازان هخامنشی در یک ظرف سفالی
به گفته پژوهشگران، در روزگار باستان این سکه‌ها نه یادگاری تاریخی بلکه دستمزد واقعی سربازان و کارگزاران بودند. منابع کهن یونانی و پارسی اشاره دارند که هر داریک تقریباً معادل یک ماه حقوق یک سرباز بوده است؛ نکته‌ای که امروز نیز در دایره‌المعارف‌های تخصصی به ثبت رسیده است.
رهبری کاوش‌ها و اهمیت یافته
سرپرستی این پروژه را پروفسور کریستوفر رَتِه (Christopher Ratté) از دانشگاه میشیگان برعهده دارد. او مدیر پروژه باستان‌شناسی نوتیون در موزه کِلسِی است و از سال ۲۰۲۲ همراه با تیمی از باستان‌شناسان ترکیه‌ای، حفاری این منطقه را آغاز کرده است. رَتِه می‌گوید: «کشف چنین مجموعه‌ای در یک حفاری کنترل‌شده بسیار نادر است. هیچ‌کس سکه‌های طلا را دفن نمی‌کند مگر اینکه قصد بازگشت و بازیابی آن را داشته باشد.» به گفته او، دفن گنجینه‌هایی که هرگز بازگردانده نشده‌اند، نشانه‌ای از بحران یا آشوب ناگهانی است؛ تصمیمی اضطراری در میانه بحران سیاسی یا جنگ.
روایت تاریخی سکه‌های ایرانی
سکه‌های کشف‌شده همان داریک‌های طلای هخامنشی هستند که از اواخر قرن ششم تا سقوط امپراتوری در سال ۳۳۰ پیش از میلاد، واحد پول رسمی سراسر قلمرو ایران به‌شمار می‌رفتند. طراحی داریک‌ها طی قرن‌ها تقریباً تغییر نکرده، اما اختلاف‌های ظریف در جزئیات نقش و ضرب به کارشناسان اجازه می‌دهد تا دوره زمانی ضرب هر سکه را مشخص کنند.
کارشناسان احتمال می‌دهند این داریک‌ها در شهر ساردیس، حدود ۱۰۰ کیلومتر شمال‌شرقی نوتیون، ضرب شده باشند؛ شهری که از دوران پادشاهان لیدی تا دوره هخامنشی، یکی از مهم‌ترین مراکز ضرب سکه در جهان باستان بود.
نوتیون؛ شهری در میانه نزاع یونان و ایران
نوتیون در ساحل ایونیه، در منطقه‌ای قرار دارد که قرن‌ها صحنه کشمکش قدرت میان آتن و امپراتوری ایران بود. این تنش‌ها سیاست و زندگی روزمره مردم را در این شهر شکل می‌داد. در سال ۴۲۷ پیش از میلاد، فرمانده آتنی پاکِس (Paches) نیروهای ایرانی را در نوتیون شکست داد و نظم سیاسی شهر را زیر سلطه آتن بازسازی کرد. چند دهه بعد، در ۴۰۶ پیش از میلاد، نبرد دریایی نوتیوم در همین سواحل رخ داد؛ نبردی که شکست آتنی‌ها را رقم زد و تغییرات بزرگی در فرماندهی نظامی هخامنشی به‌دنبال داشت.
نجات گنج از دست غارتگران
بیشتر گنجینه‌های شناخته‌شده از سکه‌های داریک تاکنون توسط گنج‌یاب‌ها و حفاران غیرقانونی کشف شده‌اند؛ بدون هیچ مستندات علمی. اما گنجینه نوتیون با ثبت دقیق مکان، عمق و آثار همراه خود، به یکی از معدود مواردی تبدیل شده که در کنار ارزش مادی، ارزش تاریخی و پژوهشی نیز دارد. به گفته پژوهشگران، این گنجینه، چون در زیر یک اتاق خاص و در لایه‌ای مشخص از خاک پیدا شده، می‌تواند به‌طور دقیق به یک بازه زمانی مشخص نسبت داده شود. این ویژگی، آن را به منبعی منحصر‌به‌فرد برای مطالعه نظام پرداخت و سازوکار مالی امپراتوری هخامنشی بدل می‌کند.
ارزش فراتر از طلا
اهمیت این کشف تنها به ارزش مادی سکه‌ها محدود نیست. این یافته پلی میان سیاست، اقتصاد و تاریخ نظامی ایران باستان می‌سازد و نشان می‌دهد چگونه پول و پرداخت، ابزار قدرت در امپراتوری‌ها بوده است. برای شهر نوتیون، این گنجینه تصویری زنده از زندگی مردم در مرز‌های امپراتوری ایران و آتن به دست می‌دهد؛ و برای پژوهشگران تاریخ هخامنشی، این یافته معیاری تازه برای تنظیم تقویم زمانی سکه‌های طلای داریک فراهم کرده است.
از مالیات تا مزد سربازان
پژوهشگران بر این باورند که مقدار زیاد سکه‌ها نشان می‌دهد این دارایی حاصل گردش مالی رسمی دولت بوده نه پس‌انداز شخصی. در دوران هخامنشی، سکه‌های طلا برای پرداخت به سربازان، متحدان سیاسی و انتقال دارایی میان به کار می‌رفتند. مطالعه وزن، خلوص طلا و قالب ضرب هر سکه می‌تواند جزئیات تازه‌ای از شبکه مالی امپراتوری ایران آشکار کند. به گفته اندرو میدوز، باستان‌شناس دانشگاه آکسفورد، «این کشف از بالاترین درجه اهمیت برخوردار است. زمینه دقیق باستان‌شناسی آن به ما اجازه می‌دهد تا تاریخ‌گذاری سکه‌های طلای هخامنشی را با دقتی بی‌سابقه تنظیم کنیم.»
