ویروس درمانی سرطان وارد فاز انسانی شد؛ کبد و ریه در اولویت
به گزارش مخاطب۲۴، به نقل از خبرگزاری مهر، رئیس پژوهشکده سرطان معتمد جهاد دانشگاهی، دکتر صرامی فروشانی، درباره تازه‌ترین پیشرفت‌ها در حوزه ویروس درمانی سرطان توضیح داد: فرایند طراحی و تولید ویروس‌های آنکولایتیک با موفقیت انجام شده و پس از آزمایش‌های آزمایشگاهی و مطالعات حیوانی، این پروژه وارد فاز یک کارآزمایی بالینی انسانی شده است.
ویروس‌درمانی، به عنوان یکی از نوآورانه‌ترین روش‌های درمان سرطان، با استفاده از ویروس‌های مهندسی‌شده، سلول‌های سرطانی را هدف می‌گیرد و بدون آسیب به بافت سالم، آنها را تخریب می‌کند. این ویروس‌ها علاوه بر تخریب مستقیم، سیستم ایمنی بدن را نیز تحریک کرده و پاسخ دفاعی طبیعی علیه تومور‌ها را تقویت می‌کنند.
آقای دکتر، ویروس درمانی چگونه سلول‌های سرطانی را هدف می‌گیرد؟
در این روش از دو نوع ویروس استفاده می‌شود: نوعی که ژن درمانی را منتقل می‌کند بدون تکثیر، و نوعی که توانایی تکثیر و تخریب تومور را دارد. با مهندسی ژنتیکی، ویروس‌ها به گونه‌ای طراحی می‌شوند که تنها سلول‌های سرطانی را هدف قرار دهند، در بافت سالم غیرفعال باشند و عملکرد ایمن و اثربخشی بالایی داشته باشند.
چرا توسعه این ویروس‌ها پیچیده است؟
این فناوری قدمتی چند دهه‌ای دارد، اما پیچیدگی‌های متعددی دارد؛ از مهندسی ژنتیک، تولید انبوه و خالص‌سازی گرفته تا ارزیابی ایمنی و اثرات درمانی. دستکاری ژنوم کوچک ویروس‌ها بسیار حساس است و تولید صنعتی ویروس‌ها و حفظ ویژگی‌های درمانی در عین خالص‌سازی، چالش‌های فنی بالایی دارد.
جایگاه ایران در توسعه این فناوری کجاست؟
ما سه تا چهار سال پیش پروژه را آغاز کردیم. با تفکر جهادی و اعتماد به نخبگان جوان، موفق شدیم سازه ویروسی آدنوویروس انکولایتیک را طراحی و تولید کنیم. آزمایش‌های پیش‌بالینی موفقیت‌آمیز بوده و اکنون فاز یک بالینی انسانی با ۲۰ داوطلب آغاز شده است. هر داوطلب پنج تزریق دریافت می‌کند که دوز آن تدریجی افزایش می‌یابد و تزریق به صورت مستقیم به تومور انجام می‌شود.
فرآیند تزریق و مشاهده اثرات درمانی چگونه است؟
تزریق‌ها طی یک تا سه هفته انجام می‌شوند و دوز‌ها به صورت لگاریتمی افزایش می‌یابند. ویروس‌ها نه تنها تومور را تخریب می‌کنند، بلکه سیستم ایمنی را تحریک می‌کنند؛ بنابراین آثار درمانی، خصوصاً فعال‌سازی پاسخ ایمنی، از روز‌های ابتدایی تزریق قابل مشاهده است.
نقش سیستم ایمنی در اثرگذاری ویروس‌ها چیست؟
سیستم ایمنی می‌تواند مانع یا تسهیل‌کننده باشد. برای مثال، آدنوویروس ممکن است توسط سیستم ایمنی سریع حذف شود، اما تزریق مستقیم به تومور این مداخله را کاهش می‌دهد. وقتی سیستم ایمنی علیه سلول‌های سرطانی فعال شود، تخریب غیرمستقیم و تقویت اثر درمانی رخ می‌دهد.
چطور مطمئن می‌شوید سلول‌های سالم آسیب نمی‌بینند؟
هیچ درمانی صددرصد ایمن نیست، اما مطالعات برون‌تنی و حیوانی نشان داده ویروس پس از عملکرد درمانی پاک‌سازی می‌شود و تنها در سلول‌های توموری تکثیر می‌یابد.
همکاری بین‌المللی دارید؟
به دلیل حساسیت پروژه و تحریم‌ها، کار عمدتاً داخلی انجام می‌شود، اما مطالعات جهانی برای طراحی و ارزیابی تطبیقی مورد استفاده قرار می‌گیرند تا استاندارد‌های بین‌المللی رعایت شود.
مهم‌ترین چالش‌ها برای تجاری‌سازی در ایران چیست؟
چالش‌ها شامل نظارت سخت‌گیرانه، نبود چارچوب قانونی مشخص، ضعف زیرساخت‌های صنعتی، پراکندگی تصمیم‌گیری و محدودیت منابع مالی است. حمایت هدفمند نهاد‌های نظارتی و دولتی برای موفقیت بالینی و تجاری‌سازی حیاتی است.
مدت زمان لازم برای تبدیل این فناوری به داروی رسمی چقدر است؟
با رویکرد دانشگاهی و دولتی ممکن است ۱۰۰ سال طول بکشد، اما با تفکر جهادی، امیدواریم در ۵ سال به نتیجه برسیم.
چالش‌های مهندسی ویروس‌ها در ایران چیست؟
چالش‌ها شامل مهندسی ویروس، تولید، خالص‌سازی، تحویل هدفمند و تأمین مواد و تجهیزات تخصصی تحت تحریم است. این عوامل مسیر کار را پیچیده‌تر و هزینه‌برتر کرده‌اند.
ویروس درمانی روی چه نوع سرطان‌هایی اثر دارد؟
پروژه برای مطالعه اثربخشی روی انواع مختلف سرطان‌ها، از جمله پستان، کبد، ریه و ملانوم طراحی شده و شاخص‌های ورود بیماران با دقت انتخاب شده‌اند.
منابع مالی پروژه چگونه تأمین شده است؟
حمایت‌های بنیادین مجلس، جهاد دانشگاهی و بنیاد علم نقش اصلی را داشته‌اند. پروژه توانست حدود ۳۰ میلیارد ریال کمک مالی جذب کند که پیشبرد مراحل مختلف را ممکن ساخت.
