دهک‌بندی خانوارها: شاخص‌ها، چالش‌ها و نارضایتی‌ها
مخاطب۲۴، دهک‌بندی خانوارها چگونه انجام می‌شود؟
پرسش «کدام دهک هستیم؟» و «بر اساس چه معیار‌هایی خانوارها دسته‌بندی می‌شوند؟» این روز‌ها بار دیگر در جامعه و فضای مجازی مطرح شده است. پاسخ رسمی، اما ساده است: داده‌های پایگاه رصد رفاه ایرانیان.
خبرنگاران برای دستیابی به جزئیات بیشتر و نحوه شناسایی خانوار‌های مشمول یارانه، از مسئولان و سخنگوی دولت پیگیری کردند. این موضوع به برگزاری نشستی تحت عنوان «طرح رصدخانه رفاه ایرانیان» در وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی منجر شد، جایی که نحوه ارزیابی خانوارها توضیح داده شد.
معیار‌های دهک‌بندی و سابقه قانونی
مطابق گزارش‌ها، پایگاه رفاه ایرانیان از سال ۱۳۸۶ تا ۱۳۹۸ مطالعاتی انجام داد که برخی خانوارها را از فهرست یارانه‌بگیران حذف کرد. با این حال سه دهک بالای درآمدی مشمول این حذف نشدند. در سال‌های ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱، بخشی از افراد مشمول بازگشتند.
در قوانین بودجه ۱۴۰۲ تا ۱۴۰۴، بحث حذف یارانه دهک‌های پردرآمد دوباره مطرح شده است و بلاتکلیفی در جامعه همچنان ادامه دارد.
تقسیم دهک‌ها و صدک‌ها
پایگاه رصد رفاه ایرانیان جامعه را بر اساس شاخص‌های اجتماعی و اقتصادی به ۱۰ دهک تقسیم می‌کند و هر دهک به ۱۰ زیرگروه نیز تقسیم می‌شود. هدف شناسایی اقشار پردرآمد و مدیریت پرداخت یارانه است.
در ۵ ماه گذشته سال ۱۴۰۴، خانوار‌های دهک دهم حذف شدند و بحث حذف دهک‌های ۷ تا ۹ نیز مطرح شد. اما وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی، احمد میدری، بار‌ها تاکید کرده است که شاخص‌های دقیق و قابل اتکا برای گروه‌بندی افراد وجود ندارد.
یکی از نتایج به دست آماده از بررسی همین شاخص‌ها در قالب داده‌های هزینه و درآمد مربوط به سال ۱۴۰۳ ارقام قابل توجهی را نشان می‌دهد که بر این اساس اعداد مربوط به هزینه سالانه هر دهک بدین ترتیب است:
دهک ۱: ۵،۹۱۹،۹۱۹ معادل پنج میلیون و ۹۱۹ هزار و ۹۱۹ ریال
دهک ۲: ۹،۷۶۱،۸۸۸ معادل ۹ میلیون و ۷۶۱ هزار و ۸۸۸ ریال
دهک ۳: ۱۲،۳۷۱،۶۹۷ معادل ۱۲ میلیون و ۳۷۱ هزار و ۶۹۷ ریال
دهک ۴: ۱۶،۲۷۴،۸۸۸ معادل ۱۶ میلیون و ۲۷۴ هزار و ۸۸۸ ریال
دهک ۵: ۱۷،۷۰۶،۵۱۳ معادل ۱۷ میلیون و ۷۰۶ هزار و ۵۱۳ ریال
دهک ۶: ۱۹،۶۷۳،۱۶۶ معادل ۱۸ میلیون و ۶۷۳ هزار و ۱۶۶ ریال
دهک ۷: ۲۲،۳۹۶،۰۹۷ معادل ۲۲ میلیون و ۳۹۶ هزار و ۹۷ ریال
دهک ۸: ۲۷،۷۵۳،۸۸۶ معادل ۲۷ میلیون و ۷۵۳ هزار و ۸۸۶ ریال
دهک ۹: ۳۳،۵۳۲،۷۲۳ معادل ۳۳ میلیون و ۵۳۲ هزار و ۷۲۳ ریال
دهک ۱۰: ۶۳۲،۸۲۳،۲۵۰ معادل ۶۳۲ میلیون و ۸۲۳ هزار و ۲۵۰ ریال
منابع داده و شاخص‌ها
اطلاعات اولیه پایگاه از مرکز آمار ایران استخراج می‌شود و به دلیل محدودیت‌هایی مانند عدم ثبت کامل اطلاعات مالی، ملکی و بانکی، قاچاق یا خودداری مردم از ارائه اطلاعات، داده‌ها کامل نیستند.
شاخص‌های اصلی شامل داده‌های بانکی، خودرو، ملک، حمایت‌های اجتماعی، سلامت، حقوق و بورس است. برخی شرایط مثل بیماری خاص، بازنشستگی و زنان سرپرست خانوار، امتیاز مثبت دارند و می‌توانند بر میزان یارانه موثر باشند.
وضعیت درآمدی دهک‌ها
آمار نشان می‌دهد که درآمد و هزینه خانوارها از دهک یک تا نه به صورت خطی افزایش یافته است و شکاف بین دهک‌ها معمولاً ۲ تا ۵ میلیون ریال است. اما دهک دهم از نظر درآمدی و الگوی هزینه، فاصله‌ای ۱۹ برابری با دهک نهم دارد و بخش اعظم ثروت جامعه در این دهک متمرکز است.
این دهک از خرید دارایی‌های لوکس و سرمایه‌گذاری‌های کلان گرفته تا خدمات خاص، متفاوت عمل می‌کند و نشان می‌دهد که دهک دهم به شکل ویژه‌ای از سایر گروه‌ها جداست.
حذف سه دهک پردرآمد و چالش‌ها
فاصله شدید درآمدی بین دهک دهم و دهک‌های پایین‌تر، حذف دهک‌های ۸ و ۹ را با شاخص‌های فعلی دشوار کرده است. در عمل، حذف سه دهک بالای درآمدی تنها پنج همت از کل یارانه ۲۵ همتی دولت را کاهش می‌دهد و بقیه منابع همچنان نیازمند مدیریت دقیق است.
