سفر مودی به چین ، نزدیکی محتاطانه پس از فشار های ترامپ
مخاطب ۲۴، به گزارش سی ان ان، یک رابطه‌ی یخ‌زده پس از درگیری مرگبار در ارتفاعات هیمالیا پنج سال پیش، اکنون زیر فشار اقتصادی دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، در حال گرم شدن به نظر می‌رسد.
برای نخستین بار از سال ۲۰۱۸، نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند، این هفته به چین سفر خواهد کرد تا در نشستی که به میزبانی شی جین‌پینگ، رهبر چین، برگزار می‌شود شرکت کند؛ سفری که پس از اعمال تعرفه‌های سنگین ۵۰ درصدی ترامپ بر واردات از هند انجام می‌شود.
در چرخشی غافلگیرکننده در ژئوپلیتیک، دو رهبر – که سربازانشان در سال ۲۰۲۰ در مرز مورد مناقشه‌شان با مشت، سنگ و چماق به‌طور وحشیانه‌ای با هم درگیر شدند – اکنون ممکن است دست بدهند و ثبات اقتصادی را بر دشمنی‌های ریشه‌دار مقدم بشمارند.
همراه با مودی، رهبران کشور‌هایی از روسیه، پاکستان، ایران و آسیای مرکزی نیز این آخر هفته به شی خواهند پیوست تا در بزرگ‌ترین نشست سازمان همکاری شانگهای (SCO) که به ابتکار مسکو و پکن برای بازآفرینی توازن قدرت جهانی تأسیس شده، شرکت کنند.
حضور هند در این رویداد گویاترین نشانه‌ی نزدیکی مجدد دو قدرت آسیایی است – نزدیکی‌ای که تهدید می‌کند سال‌ها تلاش آمریکا برای پرورش دهلی نو به‌عنوان وزنه‌ی تعادل در برابر چینِ در حال صعود و جسور را خنثی کند.
در حالی‌که روند کاهش تنش میان هند و چین پیش‌تر آغاز شده بود، تحلیل‌گران می‌گویند سیاست‌های «اول آمریکا»ی ترامپ رهبران ملی‌گرای دو کشور را واداشته تا شراکتی ناگزیر را بررسی کنند.
اعمال تعرفه‌های ترامپ بر خرید نفت روسیه توسط هند به‌ویژه برای مودی سنگین تمام شده است؛ مودی که در دوره‌ی نخست ریاست‌جمهوری ترامپ نوعی رابطه‌ی دوستانه با او برقرار کرده بود.
تهدید این تعرفه‌ها به گفته‌ی مَنوژ کِوالرامانی، رئیس بخش مطالعات هند و اقیانوس آرام در اندیشکده تاکششیلا در شهر بنگلور هند، «میزانی از فوریت» را به چرخش هند به‌سوی ثبات‌بخشی به روابطش با پکن تزریق کرد. با این حال او گفت این موضوع «عامل اصلی» تغییر نبود و هر دو کشور هند و چین به دلایل منافع ملی خود به دنبال تثبیت روابط هستند.
دولت‌های پی‌درپی آمریکا تلاش کرده‌اند تا از طریق انتقال فناوری و رزمایش‌های مشترک نظامی، روابط استراتژیک خود با هند را تقویت کنند و با همکاری بزرگ‌ترین دموکراسی جهان در برابر چینِ جسور در منطقه‌ی هند-اقیانوس آرام بایستند.
از دست دادن هند «بدترین نتیجه» برای ایالات متحده خواهد بود، به گفته‌ی تحلیل‌گران.
دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، و نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند، در ۱۳ فوریه ۲۰۲۵ در کاخ سفید واشنگتن دی‌سی با یکدیگر دست دادند.
پس از دیدار وانگ یی، وزیر خارجه چین، و نخست‌وزیر مودی در دهلی نو هفته گذشته، دو طرف بهبود‌های اخیر در روابط پرتنش‌شان را به رسمیت شناختند.
مودی گفت: «روابط هند و چین پیشرفتی پایدار داشته است که بر پایه‌ی احترام به منافع و حساسیت‌های یکدیگر هدایت می‌شود. روابط باثبات، قابل پیش‌بینی و سازنده میان هند و چین سهم چشمگیری در صلح و شکوفایی منطقه‌ای و جهانی خواهد داشت.»
به گفته‌ی یون سون، مدیر برنامه‌ی چین در اندیشکده استیمسون در واشنگتن، از نگاه پکن «این تنش‌زدایی قطعاً به‌واسطه‌ی ترامپ آغاز شد.»
سون گفت: «هند دیگر نمی‌تواند وانمود کند که همچنان از حمایت قوی واشنگتن برخوردار است.» بنابراین از نگاه چین، چون آمریکا «عقب‌نشینی کرده»، هند مجبور است «سیاست خارجی خود را بازتنظیم کرده و روابطش با چین را بهبود بخشد.»
با این حال، تحلیل‌گران می‌گویند این نشست بعید است به یک تغییر بنیادین منجر شود.
کِوالرامانی گفت: «به نظر من این یک بازتنظیم کامل نیست به این معنا که هند بگوید "ما با آمریکا تمام کردیم. " چنین چیزی قرار نیست رخ دهد.»
او افزود: «ایالات متحده همچنان مهم‌ترین شریک هند در جهان است، اما چین بزرگ‌ترین همسایه‌ی ماست. ما مجبوریم با آن زندگی کنیم.»
از برادری تا رقابت
مسیر روابط هند و چین از برادری پس از استعمار به رقابت استراتژیک امروز تغییر یافته است.
هند یکی از نخستین کشور‌هایی بود که در سال ۱۹۵۰ روابط دیپلماتیک با جمهوری خلق چین برقرار کرد. آن دهه با چشم‌اندازی مشترک از همبستگی آسیایی مشخص می‌شد. با این حال، این دوستی نوپا با جنگ چین و هند در سال ۱۹۶۲ از هم پاشید؛ جنگی کوتاه، اما خونین که میراثی از بی‌اعتمادی عمیق و یک مناقشه‌ی مرزی حل‌نشده به جا گذاشت، زخمی که هنوز در روابط دو کشور چرکین است.
در دهه‌های بعد، رهبران دو کشور گام‌هایی برای ایجاد روابط اقتصادی برداشتند که منجر به رشد تجارت دوجانبه شد، هرچند تنش‌ها در مرز مشترک ادامه داشت. اما درگیری مرگبار در دره‌ی گالوان در سال ۲۰۲۰ – که دست‌کم ۲۰ سرباز هندی و چهار سرباز چینی جان خود را از دست دادند – این تعادل را به شکلی خشونت‌آمیز بر هم زد.
«درگیری‌های ۲۰۲۰ چیزی نیست که هند بتواند به راحتی پشت سر بگذارد»، فَروه عامر، مدیر ابتکارات آسیای جنوبی در اندیشکده‌ی انجمن سیاست آسیا گفت. «در عوض، هدف این است که اطمینان حاصل شود چنین حوادثی تکرار نشود، و همین‌جا است که بازسازی روابط بر رسیدن به یک درک مشترک درباره‌ی ثبات مرزی استوار است.»
پس از دیدار مودی و شی در حاشیه‌ی نشست بریکس در روسیه در اکتبر گذشته، روابط هند و چین به‌تدریج رو به عادی‌سازی گذاشته است. دو طرف توافق کردند پرواز‌های مستقیمی را که از زمان همه‌گیری کرونا لغو شده بود، از سر بگیرند. پکن همچنین برای نخستین بار در پنج سال گذشته اجازه داد دو مکان زیارتی در تبت غربی به روی هندی‌ها بازگشایی شود، و هر دو کشور دوباره صدور ویزای گردشگری برای شهروندان یکدیگر را آغاز کردند.
یک عمل متعادل‌سازی
بازتنظیم روابط هند با چین نمونه‌ی کلاسیک سیاست «خودمختاری راهبردی» این کشور است که منافع ملی را بر وابستگی به بلوک‌های سیاسی مقدم می‌داند.
در نشست سازمان همکاری شانگهای، مودی نه تنها در کنار شی، بلکه در کنار نخست‌وزیر پاکستان – رقیب سنتی هند که اخیراً با آن درگیری مرگباری داشته – و همچنین روسیه، شریک دیرینه هند خواهد بود. ادامه‌ی فروش نفت روسیه به هند از زمان حمله به اوکراین خشم آمریکا را برانگیخته و ترامپ را وادار کرده است که به‌عنوان مجازات تعرفه‌ی ۲۵ درصدی بر کالا‌های هندی وضع کند.
این مشارکت در یک بلوک تحت سلطه‌ی چین، تضادی آشکار با روابط عمیق‌تر هند با «کواد» – گروه امنیتی شامل آمریکا، ژاپن و استرالیا – دارد؛ گروهی که به‌طور گسترده به‌عنوان وزنه‌ی دموکراتیک در برابر نفوذ فزاینده‌ی چین در اقیانوس هند دیده می‌شود.
به گفته‌ی کِوالرامانی از مؤسسه تاکششیلا، با وجود بن‌بست در مناقشه‌ی مرزی، هند در حال جدا کردن imperatives (الزامات) دیپلماتیک و اقتصادی خود از مناقشه‌ی امنیتی با چین است.
او گفت: «در حالی که هر دو طرف می‌دانند چالش‌های ساختاری وجود دارد و این رابطه دشوار باقی خواهد ماند، اما هر دو درک کرده‌اند که وخامت اوضاع تا حدی که رخ داد به نفع هیچ‌کدام نیست.»
مسیر ثبات
بازتنظیم استراتژیک هند به‌سوی چین بیش از آنکه ناشی از تغییر موضع امنیتی باشد، ریشه در ضرورت اقتصادی دارد.
سال گذشته، چین پس از آمریکا دومین شریک بزرگ تجاری هند بود و تجارت دوجانبه به ۱۱۸ میلیارد دلار رسید، بر اساس داده‌های وزارت بازرگانی هند. هند نه تنها به کالا‌های نهایی مانند لوازم الکترونیکی از چین وابسته است، بلکه برای محصولات واسطه‌ای و مواد خام ضروری که صنایع داخلی‌اش را تغذیه می‌کنند نیز به چین نیاز دارد.
با این حال، این درهم‌تنیدگی اقتصادی زیر سایه‌ی واقعیتی نظامی و پرتنش قرار دارد.
هرگونه گفت‌وگوی مودی و شی با حضور ده‌ها هزار سرباز مستقر در مرز مورد مناقشه‌ی هیمالیا پیچیده خواهد بود، و این مناقشه‌ی حل‌نشده همچنان مانع اصلی در بازسازی اعتماد است. هفته گذشته، دو طرف بر سر ۱۰ مورد اجماع درباره‌ی موضوع مرز به توافق رسیدند، از جمله حفظ «صلح و آرامش»، به گفته‌ی بیانیه‌ای از وزارت خارجه چین.
تانوی مَدان، پژوهشگر ارشد در مرکز مطالعات سیاست آسیا در برنامه سیاست خارجی مؤسسه بروکینگز، می‌گوید «مشخص نیست که هیچ‌یک از طرفین واقعاً به یکدیگر اعتماد کنند.»
او افزود: آزمون اصلی این است که آیا لفاظی‌های دو رهبر به کاهش تنش در میدان عمل تبدیل می‌شود یا خیر؛ چیزی که پیش‌تر شکست خورده است.
آینده‌ی روابط هند و چین به توانایی آنها در مدیریت این رقص ظریف بستگی خواهد داشت.
به گفته‌ی عامر از انجمن سیاست آسیا، آینده «شاید روابطی باثبات‌تر» باشد، جایی که رقابت الزاماً پایان نیافته، اما درگیری مهار شده است.
منبع: سی ان ان
