چرا پیر پسر موجب وحشت شده؟
به گزارش مخماطب ۲۴: فیلم پیرپسر با فروشی حدود ۶۳۹ هزار نفر تماشاگر در صدر جدول گیشه در کنار فیلم کمدی صددام قرار گرفته. این در حالی است که سینمای اجتماعی ایران در چند سال اخیر رونق چندانی نداشت ولی حالا این فیلم توانسته است به نقل مجالس مخاطبان فیلم تبدیل شود.
با نگاهی به واکنش منتقدان سینما به فیلم پیر پسر روشن می‌شود که این فیلم از نگاه آنان نه کاملاً مثبت است و نه یک‌دست منفی، بلکه دو جریان اصلی در مواجهه با آن شکل گرفته‌اند: گروهی با نگاهی تند و صریح به تقبیح آن پرداخته‌اند و در مقابل، برخی دیگر با زبانی ستایش‌آمیز از فیلم دفاع کرده‌اند.
در این میان، چهره‌های سیاسی یا افرادی که نامشان با سیاست گره خورده نیز پس از تماشای فیلم واکنش‌هایی قابل‌تأمل نشان داده‌اند؛ واکنش‌هایی که بازتاب آن به صدور بیانیه‌هایی از سوی برخی تشکل‌ها و صنف‌های سینمایی انجامیده است. در یکی از این بیانیه‌ها تأکید شده: «سینمای ایران در طول یک قرن گذشته، دوشادوش مردم و مستقل از منازعات سیاسی، حضوری سرافراز، خلاق و مؤثر داشته و سزاوار بی‌احترامی و هتاکی نیست. این حجم از نفرت‌پراکنی نسبتی با نقد ندارد.»
فیلم پیر پسر به کارگردانی اکتای براهنی که در سال ۱۴۰۰ ساخته شده، از همان ابتدا با فراز و نشیب‌های بسیاری روبه‌رو بوده است. این اثر پیش از اکران داخلی، در جشنواره‌های بین‌المللی، چون پنجاه‌وسومین دوره جشنواره فیلم روتردام و بیست‌وسومین جشنواره ترانسیلوانیا مورد توجه قرار گرفت، اما در داخل کشور اجازه حضور در بخش مسابقه جشنواره فجر را نیافت و تنها در بخش ویژه آن به نمایش درآمد.
در دوران پیش از اکران عمومی افراد متفاوت در خصوص پخش آن اظهار نظر‌های مختلفی ارائه کرده‌اند. به عنوان مثال، هادی اسماعیلی، مدیرعامل موسسه بهمن سبز، به دلیل مدت‌زمان ۱۹۰ دقیقه‌ای فیلم، پیشنهاد ارائه آن در قالب مینی‌سریال را مطرح کرد؛ پیشنهادی که با واکنش منفی حامد بهداد، بازیگر اصلی فیلم، مواجه شد. بهداد در استوری اینستاگرامی خود از این نظر انتقاد کرده و بر لزوم اکران کامل فیلم در شکل اصلی‌اش تأکید کرده بود.
اکنون که پیر پسر از ۲۱ خردادماه روی پرده رفته، نه تنها از زیر ذره بین منتقدان دور نمانده بلکه با واکنش‌های متنوعی از سوی مخاطبان روبه‌رو شده است؛ از کسانی که محتوای آن را نامناسب و مسئله‌دار می‌دانند تا آنهایی که فضای روشنفکرانه و لایه‌های فلسفی فیلم را درک کرده و آن را اثری متفاوت می‌دانند. در این میان، نگاه چهره‌های سیاسی و تحلیل آنها نیز بخشی از جریان گفت‌و‌گو پیرامون این فیلم شده است. در ادامه، مروری خواهیم داشت بر بخشی از این واکنش‌ها.
حسین دهباشی در مورد پیرپسر
حسین دهباشی؛ اولین واکنش جنجالی پس از اکران
حسین دهباشی، پژوهشگر تاریخ و مستندساز که اظهارنظر‌های سیاسی نیز در کارنامه خود دارد، جزو اولین افرادی است که پس از دیدن فیلم پیر پسر در صفحه ایکس خود واکنش نشان داد. او در توئیتی نوشت: «خاااک بر سر وزیر ارشاد و همه‌ی کارمندان بی‌غیرت و بی‌شعورش. خااااک بر سر همه‌ی اون پفیوز‌های الدنگ و عوضی و گوساله‌ای که جلوی این فیلم سراسر لجن و آشغال و استفراغ، را نگرفتند. بعدا می‌گویند نفوذ! مملکت که نیست، خرتوخر است... #پیر-پسر»
پس از این اظهار نظر موجی از واکنش‌های منفی در فضای مجازی برانگیخته شد. این پست بیش از ۳۲۰ کامنت داشت و بیش از ۸۰ درصد نظرات، متوجه انتقاد از لحن زننده، تناقض‌گویی و حمایت غیرمنتظره دهباشی از سانسور بود. برخی کاربران با یادآوری سابقه شخصی او در مواجهه با سانسور، تغییر موضع ناگهانی‌اش را زیر سؤال بردند و او را به حمایت از محدودیتی متهم کردند که خود پیش‌تر قربانی‌اش بوده است. در میان این واکنش‌ها، ادبیات خشن دهباشی دستاویز برخی کاربران برای پاسخ دادن با همان لحن شد و گروهی دیگر نیز با تأکید بر مرز نقد و توهین، از او خواستند به جای فحاشی و حمله‌های شخصی، به نقد محتوایی فیلم بپردازد.
امیر سیاح؛ نقدی از جنس لو دادن فیلم
امیر سیاح، معاون اقتصادی و تنظیم مقررات مرکز ملی فضای مجازی، نیز ضمن اعتراض به فضای فیلم سعی کرد سناریوی آن را برملا کند. او در این راستا در صفحه ایکس خود نوشت: «نشر بدهید تا فیلم ضرر کند و این ذهنیت چرک از سینمای نجیب ایران حذف شود.»
واکنش‌ها به این اظهار نظر امیر سیاح نیز مثل سایر توییت‌هایی که در شبکه ایکس دیده می‌شود به دو جریان اصلی تقسیم شد. اما، اکثر مخاطبان از او انتقاد کرده و اظهار داشته‌اند که بهتر است موضوع نقد فیلم به دست منتقدان متخصص سپرده شود و اظهار نظر به شکلی نرم‌تر جریان داشته باشد.
حمید رسایی؛ نقد با سایه تهدید
حمید رسایی، نماینده تهران و نایب رئیس اول کمیسیون فرهنگی مجلس، نیز پس از دیدن فیلم پیر پسر در سینما در ویراستی نوشت: «فیلم پیرپسر را در سینما دیدم. برخی از تماشاگران حاضر در سینما هم اعتراض داشتند. توضیح دادم که، چون قرار است در کمیسیون فرهنگی موضوع بررسی شود، به اینجا آمده‌ام.»
او در حالی که تصویری از فیلم پیرپسر منتشر کرده بود اضافه کرد: «شرح آنچه در این تصویر نوشته شده، دقیق است. مهمترین هدف فیلم، زدن ولایت پدر و مفهوم خانواده است. پرونده فیلم جهت بررسی به کمیسیون آورده شده.»
در ادامه وی با اشاره به این مساله که قرار است این فیلم در کمیسیون فرهنگی مجلس بررسی شود واکنش بسیاری از سینماگران را برانگیخت و در نهایت منجر به صدور بیانیه‌ای از جانب آنان شد. البته این بیانیه تنها با نگاه به نقد حمید رسایی تنظیم نشده است و مجموعه‌ای از انتقاد‌ها را زیر نظر دارد.
واکنش مهرزاد دانش به نظر حمید رسایی
گفتنی است در واکنش به صحبت‌های حمید رسایی در مورد این فیلم مهرزاد دانش، منتقد سینما، نوشته است: «تعداد تماشاگران فیلم پیرپسر با وجود اکران وسط جنگ و موشکباران و خلوتی شهر و … از تعداد آرای حمید رسایی و بقیه اعضای کمیسیون فرهنگی مجلس بیشتر است. تعداد تماشاگران پیرپسر ۶۱۶ هزار نفر است و تعداد آرای رسایی ۴۸۵ هزار عدد!». این اعداد منطبق بر آخرین آماری است که نشان می‌دهد فیلم پیر پسر در صدر جدول گیشه فروش قرار گرفته است.
احمد راستینه؛ به دنبال شورای اکران برای پاسخگوی تصویب این اثر
این واکنش‌ها و انتقاد‌ها به مسئولان منتشر کننده فیلم پیر پسر سبب شد تا احمد راستینه، سخنگوی کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی، بر ضرورت انطباق فیلمنامه با اثر نهایی تاکید کرده و آن را مورد پرسش قرار دهد. وی در گفت‌و‌گو با شبکه خبری ایران ۲۴ اظهار داشت: «یکی از موضوعات مهم، ضرورت انطباق فیلمنامه با اثر نهایی است. فیلمنامه باید کاملاً با اثر هماهنگ باشد. از وظایف شورای اکران است که پس از تصویب فیلمنامه، آن را با اثر نهایی تطبیق دهد و اگر اثر خارج از فیلمنامه ساخته شده باشد، طبیعتاً شورای اکران مسئولیت‌هایی دارد که باید به آنها توجه شود.»
در ادامه او با طرح این پرسش که آیا شورای اکران بر اساس دستورالعمل‌ها و ضوابط مشخص به وظایف خود در بررسی و تهیه این فیلم عمل کرده است یا خیر؟ توضیح داد: «طبیعی است که اگر این ضوابط رعایت نشده باشد، شورای اکران باید پاسخگوی تصویب این اثر باشد.» در همین راستا هفته آینده در کمیسیون فرهنگی ضوابط رعایت‌شده درباره فیلم در جلساتی با مسئولان ذی‌ربط، معاون سینمایی وزارت فرهنگ و شورای اکران بررسی و تطبیق داده خواهد شد.
مهاجرانی در مورد پیر پسر
فاطمه مهاجرانی؛ نرم و محتاط به سبک دولتی‌ها
در میان اظهارنظر‌های متفاوت و اکثرا تندی که از جانب چهره‌های سیاسی به فیلم پیر پسر شده بود، توئیت فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت، نرم‌تر و قابل گفت‌و‌گو به نظر می‌رسد. او در شبکه ایکس خود نوشت: «دیشب در سینما سروش، فیلم پیرپسر را دیدم. روایتی جسورانه از زخمی که اگر نبینیمش، درمان نمی‌شود.»
وی ادامه داد: «هنر قرار نیست همیشه دل‌نشین باشد؛ گاهی فقط قرار است ما را وادار به فکر کند. فضای فرهنگی باید مجال گفت‌و‌گو بدهد، نه حذف.»
البته مهاجرانی به نوشتن در مورد فیلم پیر پسر تنها در شبکه ایکس اکتفا نکرد و در جدیدترین چاپ روزنامه ایران، یادداشتی در این مورد نوشته است. او در حالی که روایت فیلم را روایتی تلخ و دانسته است اشاره کرده است که شنیدن چنین روایت‌هایی و سانسور نکردن آن بخشی از زیست طبیعی فرهنگ یک جامعه سالم است.
او در این زمینه نوشته است: «در روزگاری که جامعه بیش از همیشه نیازمند بازاندیشی، گفت‌و‌گو و دیدن واقعیت‌های پیچیده خود است، آثار هنری می‌توانند نقش مهمی در تسهیل این فرآیند ایفا کنند. فیلم «پیرپسر» یکی از همین آثار است؛ روایتی تلخ، اما واقعی که تماشاگر را به تأمل درباره ریشه‌های خشونت، بحران‌های روانی و تأثیر نسل‌ها بر یکدیگر دعوت میکند.»
وی، علی‌رغم برخی اظهار نظر‌ها که اشاره داشتند فیلم پیرپسر روایتی به شدت خشن دارد اشاره کرده است: «این فیلم، همان‌طور که بسیاری از منتقدان اشاره کرده‌اند، نه تبلیغ خشونت است و نه دعوت به ناامیدی؛ بلکه تلاشی است برای نگاه کردن به ریشه‌های خشونت، به ساختار‌های ناکارآمد و به زخم‌هایی که اگر درباره‌شان حرف نزنیم، عمیق‌تر و خطرناک‌تر می‌شوند.»
در نهایت، فاطمه مهاجرانی، با اشاره به این مساله که چنین فیلم‌هایی چراغ گفت‌و‌گو را روشن میکند، نوشت: «ممکن است فیلم «پیرپسر» پایان روشنی نداشته باشد، اما آغازگر گفت‌وگویی مهم است؛ گفت‌و‌گو درباره مسائلی، چون خانواده، قدرت، نگاه بین‌نسلی، خشونت، ساختار‌های ناکارآمد و میراث‌هایی که خواسته یا ناخواسته از یک نسل به نسل دیگر منتقل می‌شوند. چراغ این گفت‌و‌گو را نباید خاموش کرد.»
پاسخ سینماگران؛ سینما جای تسویه حساب سیاسی نیست!
در پاسخ به نگاه تند برخی از چهره‌های سیاسی به فیلم پیر پسر تعدادی از صنف‌ها و تشکل‌های سینمایی در بیانیه‌ای تاکید کرده‌اند که سینما جای تسویه حساب سیاسی نیست.
برخی از سینماگران با نام شورای عالی تهیه‌کنندگان سینمای ایران که از انجمن تهیه‌کنندگان مستقل، انجمن کارفرمایی تهیه‌کنندگان (اکت)، جامعه صنفی تهیه‌کنندگان، انجمن تهیه کننده/کارگردانان سینمای ایران، و همچنین انجمن سینماداران ایران و کانون پخش کنندگان سینمای ایران تشکیل شده‌اند با انتشار بیانه‌ای از فیلم پیر پسر حمایت کرده‌اند. آنان در پایان این بیانه‌ای نوشته‌اند: «جامعه سینمایی کشور این حجم از بی‌مهری و ناسپاسی را برنمی‌تابد و به گردانندگان اینگونه تسویه‌حساب‌های سیاسی توصیه میکند سینما را وجه‌المصالحه اغراض گروهی و محفلی خود قرار ندهند، ضمن اینکه از نهاد‌های نظارتی و مسئول انتظار دارد تا در برخورد با این سرکشی‌ها مطابق قانون برخورد جدی و موثر صورت پذیرد.»
منبع: هفت صبح
