زنان در کشور برای پیری نسبت به آقایان سبقت گرفته اند!
مخاطب۲۴- فاصله زیادی تا ایران پیر نداریم، طبق پیش‌بینی‌ها در سال ۱۴۳۰ بیش از ۲۱ میلیون نفر از ساکنین شهر‌ها را سالمندان تشکیل می‌دهند. براساس آمار‌های مرکز آمار ایران، جمعیت نه میلیون و ۸۶۶ هزار نفری سالمندان امروز، تا ۲۶ سال دیگر به حدود ۲۶ میلیون و ۴۸۹ هزار نفر می‌رسد.
به عبارتی طی این ۲۶ سال حدود ۱۶ میلیون و ۶۲۳ هزار نفر به جمعیت سالمندی کشور افزوده می‌شود. پیشرفت‌ها در حوزه بهداشت و درمان باعث شده، موفقیت‌های زیادی در زمینه افزایش عمر انسان‌ها و افزایش امید به زندگی ایجاد شود، به طوری که امید به زندگی در کشور حدود ۲۰ سال افزایش پیدا کرده است. اما سالمندی جمعیت باعث می‌شود تا طول دوره سالمندی افزایش پیدا کند. تعداد سالمندان تحت پوشش صندوق‌های حمایتی افزایش پیدا خواهد کرد و با افزایش تقاضای سالمندان برای دریافت خدمات سلامتی، حمایتی و رفاهی با کمیت و کیفیت مناسب روبه‌رو خواهیم بود. با توجه به رشد جمعیت سالمندی و اهمیت پیامد‌های آن نیازمند مداخلات ویژه‌ای در حوزه سالمندی هستیم. اما تاکنون چه اقداماتی انجام شده است؟
بر اساس برآورد‌های مرکز آمار ایران در سال گذشته ۵ میلیون و ۱۵۷ هزار نفر را زنان و ۴ میلیون و ۷۰۹ هزار نفر را مردان سالمند تشکیل می‌دهند. همچنین آمار‌ها حاکی از رشد سالمندان شهری است. حدود ۷ میلیون و ۴۹۴ هزار نفر یعنی بیش از ۷۵ درصد از سالمندان در شهر‌ها زندگی می‌کنند، در حالی‌که فقط ۲ میلیون و ۳۷۲ هزار نفر معادل ۲۴ درصد از سالمندان ساکن روستا‌ها هستند.
مژگان رضازاده رئیس دبیرخانه شورای ملی سالمندان کشور با تأیید زنانه شدن چهره سالمندی و رشد جمعیت سالمندان شهرنشین می‌گوید: «در سال ۱۴۳۰ زنان سالمند بیش از ۱۳ میلیون نفر معادل ۵۲ درصد از جمعیت زنان کشور را تشکیل می‌دهند. در این سال فقط حدود ۴ میلیون نفر از افراد سالمند، ساکن روستا‌ها هستند و با بیش از ۲۱ میلیون سالمند شهرنشین مواجه خواهیم بود که به دریافت خدمات ویژه نیاز خواهند داشت.».
اما برنامه‌ریزی دولت برای تغییر این وضعیت چیست؟
رضازاده با بیان اینکه برنامه‌ریزی‌های دولت در حوزه سالمندی با توجه به وضعیت تغییرات جمعیتی کشور از برنامه سوم توسعه آغاز شده است، می‌گوید: «در برنامه سوم توسعه، آیین‌نامه اجرایی شورای ملی سالمندان توسط هیأت وزیران تصویب شد و شورای ملی سالمندان با دبیری سازمان بهزیستی کار خود را آغاز کرد. در حال حاضر وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی، رئیس شورای ملی سالمندان و معاون وزیر و ریاست سازمان بهزیستی کشور به‌عنوان دبیر این شورا ایفای نقش می‌کنند.»
رئیس دبیرخانه شورای ملی سالمندان کشور با اشاره به ابلاغ سند ملی سالمندان در سال ۹۹، توضیح می‌دهد: «وزیر وقت تعاون، کار و رفاه اجتماعی و معاون رئیس‌جمهوری و رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی در سال ۹۹ سند ملی سالمندان را ابلاغ کردند. بعد از آن به سراغ طرح‌های بین‌المللی در کشور‌هایی که قبل از ما وارد حوزه سالمندی شده بودند، رفتیم و طرح‌هایی که به صورت موفق اجرا شده بود را برای اجرا در کشور بومی‌سازی کردیم.»
او یکی از این طرح‌های موفق را شهر دوستدار سالمند مطرح می‌کند: «در سال ۹۶ اطلاعات شهر دوستدار سالمند بومی‌سازی شد و در سال ۹۸ به صورت پایلوت در استان اصفهان و در ۵ محله این شهر به اجرا درآمد البته بعد از مدتی توسعه پیدا کرد.
مجری این طرح موفق، دانشگاه هنر اصفهان بود.» به گفته رضازاده در مهر ۱۴۰۲ سند ملی شهر دوستدار سالمند به صورت ملی تدوین و توسط وزیر وقت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در جلسه شورای ملی سالمندان ابلاغ شد و علاوه بر اصفهان ۹ شهر دیگر هم به طرح اضافه می‌شود. سال ۱۴۰۳ هم ۹ شهر و امسال نیز ۶ شهر دیگر به طرح اضافه شده است. در حال حاضر در مراکز ۱۶ استان کشور طرح شهر دوستدار سالمند در حال اجراست.
رضازاده می‌گوید: «از آنجا که زیر ساخت‌های‌مان در حوزه کاربری و مبلمان شهری هنوز استاندارد‌های لازم را ندارد، در طرح شهر دوستدار سالمند بر مناسب‌سازی محیطی تأکید شده است. به جای اینکه بخواهیم شهر را دوستدار سالمند کنیم، محله به محله اقدام می‌کنیم. یعنی بر اساس نیاز‌های سالمندان هر محله و ابعاد بین‌المللی طرح، محلات را با کمک خود سالمندان دسترس‌پذیر می‌کنیم تا بتوانند به عنوان افراد فعال در کشور دوره سالمندی مطلوبی را تجربه کنند.»
رئیس دبیرخانه شورای ملی سالمندان کشور با بیان اینکه پیش‌نویس لایحه حمایت از حقوق سالمندان را آماده کرده‌ایم، می‌گوید: «برای اینکه سند ملی سالمندان از پشتوانه قانونی و حقوقی محکمی برخوردار باشد، این پیش‌نویس آماده شده است. مراحل آن در حال طی شدن است و امیدواریم این پیش‌نویس مصوب شود تا سند ملی سالمندان پشتوانه قانونی و حقوقی داشته باشد. همچنین پیمایش ملی سالمندان را به صورت پایلوت در استان‌های تهران و البرز انجام داده‌ایم و در حال پیش‌بینی بودجه و آماده‌سازی تمهیدات هستیم تا ان‌شاءالله اولین پیمایش ملی سالمندان ایران اجرا شود.»
توانمندسازی سالمندان با طرح بهزیست محله
طرح بهزیست محله یک ایده خلاقانه و یک طرح متخصص محور است که با استفاده از ظرفیت‌های محلی و در قالب رویکرد‌های اجتماع محور اجرا می‌شود، رضازاده با اشاره به این طرح توضیح می‌دهد: «با استفاده از توان و پتانسیل و ظرفیت خبرگان محلات، سعی در توانمندسازی سالمندان محلات داریم تا برای ورود جمعیت سالمندی آماده باشند.
از نیرو‌های بازنشسته و فرزانگان متخصص استفاده می‌کنیم و مدارس را به عنوان مراکز مهر و گفت‌و‌گو در اختیار سالمندان قرار می‌دهیم که بتوانند حضور فعالی در جامعه داشته باشند.» او با بیان اینکه در بیشتر برنامه‌ها به دنبال این هستیم که دولت به عنوان راهبر و تسهیل‌گر کار را مدیریت کند، می‌گوید: «دانش را از سایر کشور‌ها وارد و بومی‌سازی می‌کنیم البته طرح‌های خلاقانه و ایده‌های نوآورانه‌ای هم در کشورمان داریم که از آنها هم استفاده می‌کنیم.
اگر بتوانیم از پتانسیل نسل نقره‌ای استفاده کنیم و مدیریت منابع و مشارکت و هم‌افزایی بخش دولتی و غیردولتی را داشته باشیم و سرمایه‌گذاران کشورمان در این حوزه ورود کنند و از طرف دیگر همه دستگاه‌های عضو شورای ملی سالمندان در زمان و فرصت مناسب تدابیر لازم را برای تحقق سند ملی انجام دهند، مسلماً مدیریت بهتری در مواجهه و ورود به جمعیت سالمندی خواهیم داشت. اما اگر برای دستگاه‌های متولی و بخش خصوصی حساس‌سازی لازم اتفاق نیفتد و نتوانیم مشارکت حداکثری داشته باشیم و بموقع و مؤثر مدیریت کنیم، ممکن است با چالش بزرگی در حوزه سالمندی مواجه شویم.»
رضازاده با اشاره به فعالیت سالمندان در برخی کشور‌ها مثل ژاپن تا سن ۹۰ سالگی تأکید می‌کند: «باید حساسیت‌های اجتماعی نسبت به سالمندی بالا برود، چون یک موضوع اجتماعی است. اگر مراقب نباشیم با روزی مواجه خواهیم شد که تخت‌های بیمارستانی پر از سالمند می‌شود یا نیروی کار فعال نداریم و همه سالمندان بازنشسته، خانه‌نشین و دچار انزوا و افسردگی هستند.
در صورت وجود این شرایط هزینه‌های دولت هم افزایش پیدا می‌کند و مشکلات بی‌شمار معیشتی، درمانی و… ایجاد می‌شود. اما اگر از امروز برنامه‌ریزی فرهنگ کار و فعالیت و تداوم فعالیت اجتماعی در جامعه را برای سالمندان نهادینه کنیم تا آنها همانند بسیاری از کشور‌های پیشرفته در جامعه حضور فعالی داشته باشند از مشکلات بسیاری در آینده کاسته خواهد شد.»
طرحی برای توانمندسازی زنان سالمند تنها
بخشی از سالخوردگان ایران را زنان تشکیل می‌دهند و سالخوردگی در ایران به سمت زنانه شدن پیش می‌رود. زنانی که ممکن است هرگز ازدواج نکرده باشند. رضازاده دراین باره می‌گوید: «با توجه به زنانه شدن سالمندی در کشور، بعد از اینکه یک دوره طرح توانمندسازی زنان سالمند تنها را به صورت آزمایشی در شش استان کشور اجرا کردیم، از سال گذشته نیز در ۱۷ استان طرح توانمندسازی زنان سالمند تنها را در دستور کار قرار داده‌ایم و با اجرای آن ۵۱ هزار نفر را شناسایی کرده‌ایم. در حال برنامه‌ریزی هستیم تا امسال ان‌شاءالله ادامه این طرح را اجرا کنیم و آن را توسعه دهیم.»
رئیس دبیرخانه شورای ملی سالمندان کشور با بیان اینکه برای اولین‌بار در خاورمیانه الگوی یکسان مراقبین رسمی تهیه شده است، می‌گوید: «الگوی یکسان مراقبین رسمی را به عنوان یک شغل قابل احترام و قابل تکریم و رسمی در کشور آماده کرده‌ایم. الگو و محتوای آموزشی و سپس فرآیند‌های مربوط به اینکه مراقبین شغل باشد در دستور کار قرار گرفته تا این طرح که برای آینده سالمندی کشور مؤثر است را بتوانیم به عنوان یکی از شغل‌های مهم و رسمی کشور اجرا کنیم.»
