منشا گرد و غبار در تهران مشخص شد
مخاطب۲۴- در حالی که آسمان تهران برای چندمین روز متوالی در مه گرد و غبار فرو رفته، معاون زمین‌شناسی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور، از تالاب خشک شده صالحیه در جنوب غربی تهران به عنوان مهمترین کانون فعال گرد و غبار در پایتخت نام برد و اعلام کرد: تشدید خشکسالی، وزش باد‌های منطقه‌ای و فعال شدن کانون‌های داخلی شرایط پایدار آلودگی هوا را رقم زده است.
ریزگرد یا گرد و غبار (Dust Storm)، ذرات جامد معلق در هوا هستند که قطرشان معمولاً کمتر از ۱۰ میکرون است. این ذرات می‌توانند منشأ طبیعی یا انسانی داشته باشند و از بیابان‌ها، زمین‌های خشک، خشک‌شدن تالاب‌ها یا فعالیت‌های صنعتی و کشاورزی ناشی شوند.
طوفان‌های گرد و غبار پدیده‌ای جدید در ایران نیستند، اما شدت، وسعت و تکرار آنها در دو دهه اخیر افزایش چشمگیری داشته است. نخستین گزارش‌های نگران کننده از افزایش گرد و غبار، به اوایل دهه ۱۳۸۰ بازمی‌گردد؛ اما بحران واقعی از سال ۱۳۸۴ به بعد به‌ویژه در خوزستان، ایلام، کرمانشاه و سیستان و بلوچستان محسوس شد.
خشکسالی‌های مداوم و کاهش بارندگی، خشک‌شدن تالاب‌های مرزی و داخلی مانند هورالعظیم، بختگان، جازموریان، هامون، کاهش منابع آبی ورودی از کشور‌های همسایه مانند ترکیه، افغانستان و عراق، تغییر کاربری اراضی و بی‌توجهی به مدیریت منابع طبیعی و ساخت سد‌های مرزی در کشور‌های همسایه و جنگ و بی‌ثباتی سیاسی در منطقه از دلایل تداوم و تکرار این پدیده اعلام شده است.
این پدیده در کشور دارای دو منشأ داخلی و خارجی است؛ کانون خارجی گرد و غبار عراق، سوریه، عربستان، شمال آفریقا و کانون‌های داخلی آن شامل سیستان و بلوچستان، خوزستان، کرمان، یزد، خراسان جنوبی و جنوب سمنان بوده است.
حالا پای این مهمان ناخوانده به تهران باز شده و برای چندمین روز پیاپی هوای پایتخت‌نشینان را غبار آلوده کرده است. گفته می‌شود منشأ این طوفان بزرگ در میانه ماه مه ۲۰۲۵ (۱۵ مه) از بیابان‌های عربستان و عراق برخاسته و ابتدا استان‌های غربی ایران را درنوردیده؛ سپس به تهران رسیده و آسمان پایتخت را در ظهر همان روز پوشانده است و به گفته معاون سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی افزایش بازه زمانی گرد و غبار ناشی از خشکسالی‌های پیاپی است که ایران در سال‌های اخیر با آن دست به گیریبان بوده است و مقصر اصلی گرد و غبار تهران را «تالاب صالحیه» می‌داند.
تالاب صالحیه در مرز استان‌های تهران، البرز و قزوین واقع شده است و از نظر زمین‌شناسی، بخشی از دشت قزوین و دامنه‌های جنوبی البرز به‌شمار می‌رود. در گذشته این منطقه یکی از مناطق فصلی و طبیعی مهم در مسیر پرندگان مهاجر و حیات‌وحش محلی بوده است و در فصول بارندگی، از زه‌آب‌های کشاورزی، بارش‌ها و روان‌آب‌ها تغذیه می‌شد، اما به دلیل کاهش بارندگی، برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی، سدسازی، توسعه کشاورزی و خشکسالی مستمر، این تالاب در سال‌های اخیر کاملاً خشک شده است. زمین‌های خشک، شور و بدون پوشش گیاهی تالاب اکنون به کانون فعال ریزگرد‌ها تبدیل شده‌اند، به‌ویژه هنگام وزش باد‌های جنوبی و جنوب‌غربی.
تداوم هوای آلوده همراه با گرد و غبار در تهران
دکتر رضا شهبازی با اشاره به شدت و گستره بی‌سابقه پدیده گرد و غبار در سال جاری با تاکید بر اینکه وضعیت کنونی هوای تهران پدیده تازه‌ای نیست، گفت: این پدیده از سال‌های قبل اتفاق افتاده و در سال‌های اخیر شدت و گستره آن افزایش یافته ضمن آنکه بازه زمانی دوام آن در حال طولانی‌تر شدن است.
وی افزود: این پدیده دو منشأ داخلی و خارجی دارد و از خارج تحت تاثیر به‌ویژه کشور‌های همسایه غربی است. این کشور‌ها منشأ اغلب پدیده گرد و غباری است که مناطق وسیعی از کشور را تحت‌تاثیر قرار می‌دهند. لیکن به دلیل کم‌آبی شدیدی که در سال‌های اخیر با آن مواجه بودیم، بخش قابل ملاحظه‌ای از کانون‌های گرد و غبار داخلی نیز فعال شده‌اند.
شهبازی با اشاره به تأثیر شرایط اقلیمی و جغرافیایی مناطق اطراف تهران، اظهار کرد: در حال حاضر کانون‌های داخلی گرد و غبار نیز به‌شدت فعال شده‌اند. کافی است بادی از جنوب غرب، جنوب یا جنوب شرق در منطقه‌ای مانند تهران بوزد تا بخش‌های جنوبی، جنوب غربی و جنوب شرقی تهران -که عمدتاً بیابانی هستند- گرد و غبار قابل توجهی را وارد فضای شهری کنند.
معاون زمین‌شناسی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور خاطرنشان کرد: پایداری و پیوستگی وزش باد در این مناطق باعث شده است اکنون شاهد ماندگاری گرد و غبار در هوای تهران باشیم.
وی درباره کانون‌های اصلی غبارخیز در اطراف تهران، تصریح کرد: یکی از مهمترین مناطق مشکل‌ساز، تالاب صالحیه در جنوب غربی تهران و جنوب البرز؛ محدوده‌ای بین تهران، کرج و قزوین است. این پهنه گسترده در سال‌های اخیر به مهمترین کانون گرد و غبار در غرب و جنوب غرب تهران تبدیل شده است. همچنین لکه‌هایی از کانون‌های گرد و غبار در جنوب تهران، جنوب شرق و جنوب ورامین نیز به عنوان کانون‌های فعال گرد و غبار به شمار می‌روند.
معاون سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور، مهمترین کانون گردوغبار تهران را تالاب صالحیه عنوان کرد و با اشاره به تداوم خشکسالی در کشور، تأکید کرد: شرایط خشکی در این مناطق بسیار بالاست و اراضی به‌شدت خشک شده‌اند. زمانی که این خشکی با باد مناسب ترکیب می‌شود، خروجی آن چیزی است که اکنون در تهران شاهد هستیم.
وی در پاسخ به اینکه آیا منشأ بخشی از گرد و غبار تهران می‌تواند خارجی باشد، گفت: برای تشخیص منشأ دقیق نیاز به اطلاعات مدل‌سازی هواشناسی است؛ اما وقتی پایداری ذرات ریز در فضا زیاد باشد، احتمال تأثیر گرد و غبار خارجی نیز وجود دارد.
