دنیا چندین جمهوری اسلامی دارد!
به گزارش مخاطب ۲۴: "جمهوری اسلامی" مفهومی نوظهور در ادبیات سیاسی جهان مدرن است که در آن حاکمیت مردمی از طریق سازوکارهای انتخاباتی با اصول و احکام اسلامی ادغام میشود. این نوع نظام معمولاً شامل قانون اساسیای است که اسلام را به عنوان دین رسمی شناخته و شریعت را منبع اصلی یا یکی از منابع قانونگذاری قرار میدهد. با این حال، نحوه اجرا، میزان نفوذ دین در سیاست، و سطح دموکراسی در این کشورها متفاوت است.
کشورهای دارای عنوان "جمهوری اسلامی"
جمهوری اسلامی ایران
تأسیس: ۱۹۷۹ (پس از انقلاب اسلامی به رهبری امام خمینی)
ساختار: ترکیبی از عناصر جمهوری (انتخاب رئیسجمهور و مجلس) و نظارت دینی (ولایت فقیه، شورای نگهبان)
جمعیت: بیش از ۸۸ میلیون نفر (برآورد ۲۰۲۵، بر اساس دادههای بانک جهانی)
ایران اولین کشوری است که این مدل را پس از انقلاب ۱۹۷۹ پیاده کرد. قانون اساسی ۱۹۷۹ و اصلاحات ۱۹۸۹، اسلام شیعی را محور حکومتی قرار داد. شورای نگهبان قوانین را با شریعت و سیاستهای رهبری تطبیق میدهد.
جمهوری اسلامی پاکستان
تأسیس: ۱۹۴۷ (استقلال از بریتانیا؛ عنوان "جمهوری اسلامی" در قانون اساسی ۱۹۵۶ و بهویژه ۱۹۷۳ تثبیت شد)
جمهوری پارلمانی فدرال با اسلام (عمدتاً سنی) به عنوان دین رسمی
حدود ۲۴۵ میلیون نفر (برآورد ۲۰۲۵، بانک جهانی)
پاکستان پس از استقلال، هویت اسلامی را در قانون اساسی ۱۹۷۳ برجسته کرد. "شورای عقاید و احکام اسلامی" قوانین را با شریعت تطبیق میدهد. با این حال، ۱۹٪ جمعیت (حدود ۴۶ میلیون نفر) شیعه هستند، که بزرگترین اقلیت شیعه در جهان است.
جمهوری اسلامی موریتانی
تأسیس: ۱۹۵۸ (استقلال از فرانسه؛ عنوان "جمهوری اسلامی" در قانون اساسی ۱۹۵۹ و اصلاحات بعدی)
ساختار: جمهوری نیمهریاستی با اسلام (سنی مالکی) به عنوان دین رسمی و شریعت منبع اصلی قانون
جمعیت: حدود ۴.۹ میلیون نفر (برآورد ۲۰۲۵، بانک جهانی)
موریتانی در غرب آفریقا، شریعت را در قوانین کیفری و مدنی (مانند مجازاتهای شرعی) اعمال میکند، هرچند اجرا در برخی مناطق محدود است. اقلیتهای غیرمسلمان (حدود ۱٪) آزادی نسبی دارند.
آمار بهروز: GDP موریتانی در ۲۰۲۵ حدود ۱۰.۵ میلیارد دلار است (صندوق بینالمللی پول). نرخ فقر بالا (حدود ۳۱٪ در ۲۰۲۴) و وابستگی به معدن (آهن) و ماهیگیری از چالشهای اصلی است.
مورد خاص: جمهوری اسلامی افغانستان
پس از سقوط طالبان در ۲۰۰۱، "جمهوری اسلامی افغانستان" با قانون اساسی ۲۰۰۴ شکل گرفت. با بازگشت طالبان در اوت ۲۰۲۱، نظام به "امارت اسلامی" تغییر یافت و دیگر "جمهوری اسلامی" نیست.
اگرچه تا ۲۰۲۱ این عنوان را داشت، نظام کنونی مبتنی بر حاکمیت مطلق طالبان و بدون عناصر جمهوری است. جمعیت حدود ۴۲ میلیون نفر (۲۰۲۵) و GDP حدود ۱۴.۵ میلیارد دلار (برآورد ۲۰۲۴) است.
به اختصار درباره ویژگیهای مشترک این "سه جمهوری اسلامی در جهان" میتوان گفت هر سه کشور (ایران، پاکستان، موریتانی) اسلام را دین رسمی و شریعت را منبع قانون میدانند. ترکیب عناصر انتخاباتی (رئیسجمهور، مجلس) با نظارت دینی (شوراهای اسلامی، قوانین شرعی). هر سه با فشارهای خارجی (تحریمها برای ایران، روابط پیچیده پاکستان با آمریکا و هند، و مسائل منطقهای موریتانی) مواجهاند.
ایران شیعه (۹۰-۹۵٪)، پاکستان عمدتاً سنی (۷۷٪) با اقلیت بزرگ شیعه، و موریتانی تماماً سنی مالکی. ایران نظام ولایت فقیه دارد، پاکستان پارلمانی فدرال است، و موریتانی نیمهریاستی. پاکستان و ایران اقتصادهای بزرگتر و متنوعتری دارند، در حالی که موریتانی به منابع محدود وابسته است.
ایران شیعه (۹۰-۹۵٪)، پاکستان عمدتاً سنی (۷۷٪) با اقلیت بزرگ شیعه، و موریتانی تماماً سنی مالکی. ایران نظام ولایت فقیه دارد، پاکستان پارلمانی فدرال است، و موریتانی نیمهریاستی. پاکستان و ایران اقتصادهای بزرگتر و متنوعتری دارند، در حالی که موریتانی به منابع محدود وابسته است.
تنها سه کشور به طور رسمی عنوان "جمهوری اسلامی" را دارند: ایران، پاکستان و موریتانی. افغانستان دیگر در این دسته نیست. این کشورها با وجود اشتراک در هویت اسلامی، از نظر مذهبی، سیاسی و اقتصادی تفاوتهای قابلتوجهی دارند. ایران با نظام ولایت فقیه و اقتصاد متنوعتر، پاکستان با ساختار فدرال و چالشهای امنیتی-اقتصادی، و موریتانی با اقتصاد کوچکتر و تمرکز بر شریعت سنی، مدلهای متفاوتی از "جمهوری اسلامی" را نشان میدهند.
تحریمهای بینالمللی (بهویژه علیه ایران)، ناامنی منطقهای (تروریسم در پاکستان و ایران)، و ضعف اقتصادی (بهویژه در موریتانی) موانع اصلی هستند. فشارهای خارجی، مانند روابط پاکستان با آمریکا و عربستان یا تحریمهای ایران، بر این نظامها تأثیر میگذارند.
همکاریهای منطقهای (مانند اتصال بندر چابهار ایران و گوادر پاکستان) و استفاده از منابع (نفت و گاز ایران، نیروی انسانی پاکستان) میتواند این کشورها را تقویت کند.
منبع: تابناک
