کشاورزی عربستان در دل بیابان های

به گزارش مخاطب ۲۴: چشم‌انداز ۲۰۳۰ عربستان برنامه‌ای گسترده برای متنوع‌سازی اقتصاد و بهبود امنیت غذایی است. بخشی از این برنامه، مقابله با بیابان‌زایی و گسترش کشاورزی پایدار در زمین‌های بیابانی است. عربستان برای تحقق این اهداف، طرح‌ها و پروژه‌های دولتی متعددی را راه‌اندازی کرده است. به عنوان مثال، پارک ملی «طادیق» در مرکز کشور به مساحت ۶۰۰ کیلومتر مربع با کاشت ۲۵۰ هزار درخت و یک میلیون درختچه و ساخت سد‌های پشت بند دار بازسازی شده است. این پروژه نمونه‌ای از تلاش‌های کلان کشور برای احیای پوشش گیاهی و مهار شن‌های روان است.

طرح ابتکار سبز عربستان سعودی

طرح ابتکار سبز سعودی (Saudi Green Initiative) که از مارس ۲۰۲۱ آغاز شد، اهداف بسیار بزرگی دارد: طبق بیانیه رسمی، این ابتکار به دنبال تبدیل ۳۰٪ از اراضی کشور به مناطق حفاظت‌شده، کاشت ۱۰ میلیارد درخت و احیای ۴۰ میلیون هکتار از زمین‌های بیابانی است. همچنین مقامات عربستان اعلام کرده‌اند که هدف کاشت ۴۰۰ میلیون اصله درخت تا سال ۲۰۳۰ تعیین شده است. علاوه بر این، پروژه‌های دولتی دیگر نظیر «رنگ‌آمیزی مجدد» نئوم نیز در دستور کار هستند. نئوم (شهر فناوری‌محور در دست ساخت سعودی) برنامه‌ای برای کاشت ۱۰۰ میلیون درخت بومی تا سال ۲۰۳۰ در عرصه‌ای بالغ بر ۱.۵ میلیون هکتار ارائه کرده است. طبق گزارش رسمی نئوم، این طرح بخشی از ابتکار سبز سعودی و طرح سبز خاورمیانه است و در راستای توسعه اقتصاد سبز با سرمایه اولیه‌ای بیش از ۷۰۰ میلیارد ریال دنبال می‌شود. همه این تلاش‌ها زیر چتر سیاست‌های کلان چشم‌انداز ۲۰۳۰ قرار دارند تا به افزایش سرسبزی کشور و کاهش اثرات تغییر اقلیم کمک کنند.

فناوری‌های نوین در کشاورزی بیابانی

برای غلبه بر چالش‌های کشاورزی در مناطق خشک، عربستان به سرعت در حال بکارگیری فناوری‌های نوین است. در پروژه‌های دولتی و خصوصی، سیستم‌های آبیاری هوشمند به‌ویژه قطره‌ای پیشرفته و گلخانه‌های مدرن نقش پررنگی دارند. فائو گزارش می‌دهد که سه فناوری کلیدی در مزارع نمایشی سعودی انتخاب شده: آبیاری متحرک (موقت) برای غلات و علوفه، آبیاری قطره‌ای هوشمند برای درختان میوه و محصولات دائمی، و گلخانه‌های بسته برای سبزیجات. علاوه بر این، شرکت‌های کشاورزی عربستان با همکاری بین‌المللی در پروژه‌های عظیم گلخانه‌ای سرمایه‌گذاری کرده‌اند؛ مثلاً یک شرکت گلخانه‌سازی هلندی قراردادی ۱۲۰ میلیون دلاری برای طراحی و ساخت دو گلخانه آزمایشی در نئوم منعقد کرده تا با ایجاد «اقلیم مصنوعی» حتی در داغ‌ترین روز‌های تابستان امکان کشت محصول در دل بیابان را فراهم آورد. بدین ترتیب، استفاده از هوش مصنوعی، سیستم‌های تصفیه آب پیشرفته و خنک‌سازی خورشیدی و دریایی در گلخانه‌ها مدنظر قرار گرفته است.

کاهش ۸۰ درصدی مصرف آب در کشاورزی

شرکت‌های کشاورزی خصوصی سعودی نیز از تکنولوژی بالا استفاده می‌کنند. برای مثال، شرکت دَوَا با بهره از گلخانه هیدروپونیک و آبیاری قطره‌ای، توانسته مصرف آب را تا ۸۰٪ نسبت به سیستم‌های سنتی کاهش دهد. این شرکت با ایجاد گلخانه‌های بسته (بدون خاک) در منطقه العُریج، محصولات صادراتی تازه‌ای مانند گوجه و فلفل تولید کرده و در فصل زمستان به بازار اروپا صادر می‌کند. افزون بر این، صندوق سرمایه‌گذاری عمومی عربستان با شرکت آمریکایی AeroFarms قرارداد ایجاد مزارع کشاورزی عمودی در ریاض و سایر مناطق امضا کرده است تا محصولاتی با مصرف آب بسیار کم در فضا‌های سرپوشیده تولید شود.

عربستان همچنین به بهره‌برداری از آب‌شیرین‌کن‌های پیشرفته روی آورده است. در سال ۲۰۲۴، نخستین آب‌شیرین‌کن خورشیدی جهان در عربستان راه‌اندازی شد که آب تازه تولیدشده با انرژی خورشید را با هزینه کمتر برای آبیاری و کشاورزی در اختیار مزارع قرار می‌دهد. در مجموع، «چشم‌انداز ۲۰۳۰» بهبود بهره‌وری آبیاری و استفاده از منابع آب پایدار را در اولویت قرار داده و بر فناوری‌هایی مانند آبیاری هوشمند، کشاورزی عمودی و گلخانه‌های تمام‌خودکار تأکید دارد.

آمار و دستاورد‌های کشاورزی

در سال‌های اخیر، کشاورزی سعودی رشد قابل‌توجهی تجربه کرده است. تولید ناخالص داخلی بخش کشاورزی در سال ۲۰۲۴ رکورد ۱۱۴ میلیارد ریال (حدود ۳۰ میلیارد دلار) را ثبت کرد که نشانگر افزایش سهم این بخش در اقتصاد کشور است. از نظر امنیت غذایی نیز دستاورد‌های مهمی حاصل شده است: تولید لبنیات و تخم‌مرغ در کشور بیش از نیاز داخلی است (لبنیات ۱۰۹٪ و تخم‌مرغ ۱۱۶٪ خودکفایی دارد). سهم خودکفایی در گوشت مرغ به حدود ۶۰٪ رسیده (از ۴۰٪ در ۲۰۱۶) و خودکفایی در محصولات آبزی به ۵۵٪ نزدیک شده است. سهم صادرات کشاورزی نیز افزایش یافته؛ به طور مثال صادرات خرما در سال ۲۰۲۴ به ۱.۶۹۵ میلیارد ریال (۴۵۰ میلیون دلار) رسید و تولید آن از ۱.۹ میلیون تن فراتر رفت. به طور کلی، اکنون بیش از ۱۳۳ کشور خریدار خرمای سعودی هستند و ارزش صادرات خرما از زمان آغاز چشم‌انداز ۲۰۳۰ رشدی نزدیک به ۱۹۳ درصد را تجربه کرده است.

از سوی دیگر، آمار مصرف آب کشاورزی نشان‌دهنده تغییرات مهمی است. بخش کشاورزی عربستان در زمان اوج مصرف (۲۰۱۵) حدود ۲۴.۸ میلیارد متر مکعب آب استفاده می‌کرد، اما پس از کاهش کشت غلات و علوفه دولتی، این رقم کاهش یافته است. در سال ۲۰۲۰ مجموع مصرف آب کشور به حدود ۱۶ میلیارد متر مکعب رسید که ۶۷٪ آن مربوط به بخش کشاورزی، ۲۳٪ مصرف شهری و بقیه صنعتی بود. حدود ۸۰٪ از آب مصرفی در کشاورزی از سفره‌های زیرزمینی (آب‌های فسیلی) تأمین می‌شود و دو سوم آب آشامیدنی شهری از راه آب‌شیرین‌کن‌ها (اغلب انرژی‌بر و با سوخت فسیلی) تأمین می‌شود. با این وجود، اقدامات اخیر در جهت بهره‌وری آب و استفاده از پساب تصفیه‌شده و سامانه‌های آبیاری کم‌مصرف ادامه دارد تا فشار بر منابع آب زیرزمینی کاهش یابد.

مشارکت‌ها و پروژه‌های بین‌المللی

عربستان برای توسعه کشاورزی خود به سراغ همکاری‌های بین‌المللی رفته است. یکی از شاخص‌ترین نمونه‌ها، مشارکت با شرکت‌های فناوری هلند است. همان‌طور که گفته شد، شرکت هلندی Van Der Hoeven قرارداد ساخت گلخانه در پروژه نئوم را بر عهده دارد. همچنین شرکت سعودی Saudi Greenhouses با شرکت هلندی PlantLab مشارکت کرده تا دست‌کم ۱۰ مزرعه‌ی عمودی در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا بسازند (با سرمایه‌گذاری ۳۰۰ میلیون یورو). اولین مزرعه تحت این قرارداد در حومه ریاض با مساحت ۱۵ هزار مترمربع در دست راه‌اندازی است و هدف افزایش خودکفایی غذایی و صادرات محصولات باکیفیت است. در حوزه فناوری نوین آبیاری نیز، استارتاپ سعودی Red Sea Farms نمونه‌ای از همکاری‌های بین‌المللی به شمار می‌رود: این شرکت با سرمایه‌گذاری صندوق‌های عربستان و شریک خارجی، فناوری گلخانه آب‌شور را توسعه داده است. «گلخانه‌های آب‌شور» این شرکت به گونه‌ای طراحی شده‌اند که به جای آب شیرین، از آب دریا برای خنک‌سازی و آبیاری گیاهان استفاده می‌کنند. آنها با این روش توانسته‌اند خیار، گوجه و فلفل با آب اندکی تولید کرده و در بازار داخلی عرضه کنند.

فعالیت‌های مشترک سعودی با چین و دیگر کشور‌ها نیز قابل ذکر است. به‌عنوان نمونه، در اجلاس‌های مالی و کشاورزی اعلام شده که قرارداد‌های چند میلیارد دلاری برای سرمایه‌گذاری در مزارع و فناوری‌های کشاورزی بین عربستان و چین در حال امضاست. مجموع این تلاش‌ها نشان می‌دهد که عربستان با ترکیب سرمایه‌گذاری خارجی، انتقال فناوری نوین و مدیریت منابع آب، به دنبال ایجاد کشاورزی مدرن و سازگار با شرایط بیابانی است.

در مجموع، تا کنون اقدامات چشمگیری در مسیر ایجاد کشاورزی پایدار و سبز کردن بیابان‌ها در عربستان انجام شده است. هدف‌گذاری‌های بلندمدت مانند کاشت میلیارد‌ها درخت، خودکفایی در محصولات اساسی و بهبود بهره‌وری آب، با مشارکت دولت و بخش خصوصی و کمک پروژه‌های بین‌المللی پیش می‌رود. این استراتژی‌ها ضمن کاهش وابستگی به واردات، موجب حفظ منابع آب و خاک و تقویت تاب‌آوری محیط زیست کشور در برابر تغییرات اقلیمی خواهند شد.

منبع: تجارت نیوز