هزینه مذاکره غیر مستقیم در عمان چقدر آب می‌خورد؟
مخاطب۲۴- عمان در سال‌های اخیر به عنوان یک مرکز مهم برای برگزاری مذاکرات دیپلماتیک، به ویژه در زمینه روابط ایران و آمریکا، شناخته شده است. این مذاکرات که غالباً به صورت غیرمستقیم انجام می‌شود، بر مسائل اقتصادی و سیاسی ایران تاثیرات مستقیم و قابل‌توجهی دارد. سفر هیات‌های دیپلماتیک به عمان معمولاً نیازمند برنامه‌ریزی دقیق است، زیرا این سفرها علاوه بر مذاکرات رسمی، شامل حضور مقامات عالی‌رتبه و در برخی موارد وزیر امور خارجه نیز می‌شود. برای اینگونه سفرها، انتخاب هتل‌ها و خدمات مورد نیاز برای اقامت هیات‌ها اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند.
در بررسی منابع فارسی و انگلیسی، تا لحظه تنظیم این گزارش، جزئیات دقیق یا حتی گمانه‌زنی درباره مکان برگزاری این مذاکرات در مسقط پایتخت عمان، به دست نیامد. هیچ‌یک از منابع رسمی یا رسانه‌های عمانی نیز نام هتل یا محل خاصی را که میزبان این مذاکرات بوده‌اند، اعلام نکرده‌اند. این عدم افشای اطلاعات ممکن است به دلیل ماهیت محرمانه و حساس مذاکرات باشد.
در سفرهایی که مقامات ایرانی به ویژه وزیر امور خارجه در آن حضور دارند، معمولاً هتل‌های لوکس و مجهزی انتخاب می‌شوند که علاوه بر ارائه خدمات معمولی، امکانات ویژه‌ای برای پذیرایی از مقامات عالی‌رتبه و برگزاری نشست‌ها و جلسات رسمی دارند. به همین دلیل، علاوه بر هتل‌های دیپلماتیک که برای هیات‌های رسمی و دیپلمات‌ها مناسب است، هتل‌های لاکچری نیز به عنوان گزینه‌ای مناسب برای اقامت تیم‌های مذاکره‌کننده و مقامات عالی‌رتبه، مانند وزیر امور خارجه در نظر گرفته می‌شوند. پروتکل‌های انتخاب هتل‌های محل اقامت و محل مذاکره، از نظر امنیتی و سهولت کار، اقتضا می‌کند که از فهرست محدودی از هتل‌های گرانقیمت برای این کار استفاده شود.
یکی از هتل‌های لاکچری مطرح در عمان، هتل شانگریلا بار آل‌جسا است که به عنوان یکی از بهترین هتل‌های عمان شناخته می‌شود. این هتل با طراحی‌های مدرن و کلاسیک، امکانات ویژه‌ای برای پذیرایی از مقامات دولتی و برگزاری جلسات رسمی دارد. هزینه اقامت در این هتل برای هر نفر در هر شب معمولاً بین ۱۲۰ تا ۱۸۰ ریال عمان است که معادل ۳۱ تا ۴۶ میلیون تومان خواهد بود. این هتل علاوه بر اتاق‌های لوکس، دارای سالن‌های کنفرانس مجهز و رستوران‌های عالی است که می‌تواند نیاز‌های یک هیات دیپلماتیک را برآورده کند.
هتل دیگری که برای اقامت مقامات عالی‌رتبه انتخاب می‌شود، هتل کمبنسکی مسقط است. این هتل با امکانات لوکس و خدمات بی‌نظیر خود، یک انتخاب مناسب برای سفر‌های دیپلماتیک است. هزینه اقامت در این هتل برای هر نفر بین ۱۵۰ تا ۲۵۰ ریال عمان است که معادل ۳۹ تا ۶۵ میلیون تومان برای هر شب خواهد بود. این هتل همچنین خدمات ویژه‌ای از قبیل فضا‌های مخصوص جلسات، اینترنت پرسرعت و پذیرایی اختصاصی برای هیات‌های دیپلماتیک را فراهم می‌کند.
هتل قصرالسلطان نیز به عنوان یکی دیگر از گزینه‌های لاکچری برای اقامت هیات‌های دیپلماتیک در عمان مطرح است. این هتل به دلیل طراحی زیبا و امکانات ویژه‌ای که دارد، معمولاً برای اقامت مقامات رسمی و برگزاری نشست‌های مهم انتخاب می‌شود. هزینه اقامت در این هتل برای هر نفر معمولاً بین ۱۰۰ تا ۱۷۰ ریال عمان است که معادل ۲۶ تا ۴۴ میلیون تومان خواهد بود.
علاوه بر هزینه اقامت در هتل‌ها، یکی دیگر از هزینه‌های اصلی در سفر‌های دیپلماتیک، اجاره خودرو‌های لوکس برای جابه‌جایی تیم‌های مذاکره‌کننده است. در چنین سفرهایی، به ویژه در سفرهایی که وزیر امور خارجه در آن حضور دارد، برای جابه‌جایی مقامات از خودرو‌های لوکس و بعضا ضدگلوله برندهایی، چون مرسدس بنز، لکسوس و ب.ام؛ و استفاده می‌شود. هزینه اجاره این خودرو‌ها برای یک روز معمولاً بین ۵۰ تا ۱۵۰ ریال عمان است که معادل ۱۳ تا ۳۹ میلیون تومان برای هر خودرو خواهد بود. در صورتی که هیات دیپلماتیک نیاز به چندین خودرو برای جابه‌جایی اعضای خود داشته باشد، هزینه اجاره این خودرو‌ها به طور قابل‌توجهی افزایش می‌یابد. فرض بر اینکه هیات ۲۰ نفره نیاز به ۵ خودرو دارد، هزینه اجاره خودرو‌ها بین ۶۵ تا ۱۹۵ میلیون تومان برای هر روز اقامت هیات برآورد می‌شود.
در سفر‌های دیپلماتیک همچنین نیاز به استخدام مترجمان و دستیاران محلی برای تسهیل ارتباطات و برگزاری نشست‌ها وجود دارد. هزینه استخدام این نیرو‌ها برای هر نفر معمولاً بین ۳۰ تا ۶۰ ریال عمان است که معادل ۷ میلیون و ۸۰۰ هزار تا ۱۵ میلیون ۶۰۰ هزار تومان خواهد بود. با توجه به اینکه این نیرو‌ها برای کمک به مترجمی و هماهنگی جلسات مورد استفاده قرار می‌گیرند، هزینه تجمیعی این بخش برای هیات‌های بزرگ به رقم‌های قابل‌توجهی می‌رسد. فرض کنیم که هیات ۲۰ نفره نیاز به ۱۰ مترجم و دستیار محلی داشته باشد؛ هزینه مجموعی این بخش بین ۷۸ تا ۱۵۶ میلیون تومان در روز خواهد بود.
علاوه بر این، خدمات جانبی دیگری از قبیل اینترنت، تلفن، شام ضیافت سیاسی و سایر خدمات رفاهی نیز باید در نظر گرفته شوند. هزینه یک شام دیپلماتیک، از شبی ۴۰۰ میلیون تومان به بالا است. هزینه استفاده از اینترنت پرسرعت در هتل‌های لاکچری معمولاً بین ۱۰ تا ۲۰ ریال عمان به ازای هر روز برای هر نفر است که معادل ۲ میلیون و ۶۰۰ هزار تا ۵ میلیون و ۲۰۰ هزار تومان خواهد بود. این هزینه‌ها ممکن است در صورت استفاده از خدمات اضافی یا درخواست‌های ویژه، افزایش یابد.
سفر هیأت ایرانی به مسقط معمولاً با استفاده از یکی از هواپیما‌های ناوگان تشریفاتی دولت انجام می‌شود. این ناوگان که شامل هواپیما‌هایی از نوع فالکون و ایرباس است، برای مقاصد رسمی و تشریفاتی مورد استفاده قرار می‌گیرند. هزینه عملیاتی این هواپیما‌ها بسته به نوع پرواز و مسیر، متفاوت است و به‌طور میانگین بین ۵ تا ۱۰ هزار دلار در ساعت تخمین زده می‌شود. با فرض مدت زمان پرواز حدود ۲.۵ ساعت از تهران به مسقط، هزینه یک‌طرفه پرواز ممکن است حدود ۱.۲ تا ۲.۵ میلیارد تومان با نرخ امروز برآورد شود. این هزینه‌ها شامل سوخت، حقوق خدمه، نگهداری هواپیما و سایر هزینه‌های مربوط به سفر‌های رسمی است.
هزینه‌های امنیتی سفر هیات دیپلماتیک ایران به عمان نسبت به کشورهای غربی پایین‌تر است. تیم‌های امنیتی داخلی ایران که از نیرو‌های متخصص ایرانی تشکیل می‌شوند، مسئول تأمین امنیت مقامات هستند و هزینه کمتری نسبت به تیم‌های خارجی دارند. علاوه بر این، دولت عمان نیز بخشی از خدمات امنیتی را به رایگان پوشش می‌دهد، به ویژه برای تأمین امنیت محل اقامت. با توجه به این شرایط، هزینه امنیتی هر شبانه‌روز در این سفر، بین ۳۰ تا ۵۰ هزار دلار تخمین زده می‌شود.
در محاسبه هزینه‌های سفر‌های دیپلماتیک، علاوه بر هزینه‌های اصلی، باید هزینه هدایای دیپلماتیک را نیز مد نظر قرار داد. این هدایا معمولاً به عنوان نشانه‌هایی از احترام و حسن‌نیت بین کشورهای مختلف تبادل می‌شوند. هرچند در مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا، به دلیل ماهیت مذاکرات، احتمالاً هیچ هدیه‌ای برای طرف آمریکایی در نظر گرفته نمی‌شود و به تبع آن، هدیه‌ای نیز دریافت نخواهد شد، اما برای میانجی عمانی که نقش کلیدی در تسهیل مذاکرات ایفا می‌کند، هدایای دیپلماتیک در نظر گرفته می‌شود. این هدایای معمولاً شامل فرش‌های دستبافت نفیس و صنایع دستی هنری ایرانی است که نشان‌دهنده فرهنگ غنی ایران است. ارزش این هدایا برای هر سفر به طور تقریبی ۱یک میلیارد تومان برآورد می‌شود. البته در برخی موارد، ممکن است هدیه ویژه رئیس‌جمهور یا مسئولان ارشد نظام برای سلطان عمان نیز در نظر گرفته شود که به این مبلغ افزوده خواهد شد.
همچنین در سفر‌های دیپلماتیک، ارقامی نیز به عنوان حق ماموریت و تنخواه سفر در نظر گرفته می‌شود که متناسب با جایگاه اعضای تیم اعزامی، متفاوت است.
با توجه به نکات یاد شده، هزینه‌های اقامت هیات دیپلماتیک ایران در عمان برای یک شب به طور تقریبی بیش از ۱۵ میلیارد تومان برآورد می‌شود.
وضعیت شفافیت بودجه وزارت امور خارجه: پایین تا متوسط
ممکن است برخی بپرسند که در مذاکرات به این مهمی، این هزینه‌ها و پرداختن به آن، چه جایگاهی دارد؟ اگر بخواهیم مقایسه هزینه مذاکرات و دستاورد‌های احتمالی آن را انجام دهیم، قطعا شبی ۱۵۰ هزار دلار در برابر خسارت‌های چندده میلیارد دلاری ادامه تحریم‌ها، عدد قابل ملاحظه‌ای نیست. اما در نظر بگیریم که این کنجکاوی‌ها، در راستای مطالبه ارتقای شفافیت بودجه وزارت امور خارجه نیز قابل بررسی است.
بودجه وزارت خارجه در لوایح بودجه عمومی دولت درج می‌شود، اما اغلب به صورت کلی و بدون جزئیات هزینه‌ای (مثلاً هزینه سفر‌های دیپلماتیک یا اقامت‌ها) منتشر می‌شود.
در گزارش‌های دیوان محاسبات اشاره‌هایی وجود دارد، اما دسترسی عمومی یا امکان بررسی و ارزیابی رسانه‌ای محدود است.
سفر‌های خاص به‌دلایل امنیتی یا سیاسی در طبقه‌بندی‌های محرمانه گنجانده می‌شوند.
مذاکرات برجام و پسابرجام در وین و ژنو
پس از خروج آمریکا از برجام و تشدید اختلافات هسته‌ای، ایران از سال ۱۴۰۰ مذاکرات فشرده‌ای را با کشورهای باقیمانده در برجام آغاز کرد. محل اصلی این مذاکرات شهر وین بود. طی دو سال حدود هشت دور مذاکرات در وین انجام شد که هدف آن احیای برجام بود. گفته شد که حدود ۴۰ نفر عضو هیات ایرانی در برخی از این دور‌ها حضور داشتند. مذاکرات اغلب در هتل پنج‌ستاره کوبورگ وین برگزار می‌شد؛ هتلی که در سال ۱۳۹۴ نیز میزبان تاریخ‌سازی توافق برجام بود. بدیهی است که اقامت ده‌ها دیپلمات ایرانی برای روز‌ها یا هفته‌ها در چنین هتل مجللی، هزینه هنگفتی در بر داشته است. بر اساس برآورد یک رسانه ایرانی، ارزان‌ترین اتاق‌های هتل کوبورگ در آن زمان شبی ۷۹۵ یورو قیمت داشت.
احمدی‌نژاد، نیویورک، ۱۳۹۱
در سال ۱۳۹۱، محمود احمدی‌نژاد نیز به نیویورک سفر کرد. هیأت همراه وی بیش از ۱۲۰ نفر بود که شامل مقامات دولتی، همسران و فرزندان برخی مقامات می‌شد. هزینه‌های این سفر با انتقادات فراوانی همراه بود و برخی منابع هزینه هر اتاق هتل را شبی ۴۰۰ تا ۷۰۰ دلار ذکر کرده‌اند.
روحانی، نیویورک، ۱۳۹۷
در سال ۱۳۹۷، حسن روحانی به منظور شرکت در هفتاد و سومین اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل به نیویورک سفر کرد. بر اساس اطلاعات منتشر شده، هیأت همراه رئیس‌جمهور شامل ۷۰ نفر بوده است. هزینه‌های این سفر شامل بلیت هواپیما، اقامت در هتل، هزینه‌های تشریفاتی و امنیتی می‌شود. اگرچه برخی منابع هزینه کل سفر را حدود دو میلیون دلار برآورد کرده‌اند، معاون تشریفات رئیس‌جمهور بهمن حسین‌پور، تعداد همراهان را کمتر از ۱۰۰ نفر و هزینه‌ها را کمتر از رقم مذکور اعلام کرده است.
رئیسی، نیویورک، ۱۴۰۲
ابراهیم رئیسی در سال ۱۴۰۲ به هتل میلنیوم هیلتون نیویورک، یکی از گران‌ترین هتل‌های منهتن، سفر کرد که هزینه‌های آن صد‌ها هزار دلار تخمین زده شد. تعداد دقیق همراهان رئیس‌جمهور در این سفر محرمانه اعلام شد. با این حال فاش شدن حضور برخی اعضای خانواده در ترکیب هیأت موجی از انتقاد برانگیخت. تصاویر ضبط شده توسط خبرنگاران نشان می‌داد که ده‌ها چمدان و بسته شامل لوازم خانگی، مکمل‌های غذایی، پوشک بچه و کالسکه که توسط همراهان رئیسی از فروشگاه‌های آمریکا خریداری شده بود، در مقابل هتل بر روی یک کامیون بارگیری می‌شود.
