پایان نامعلوم تولید اسباب بازی در ایران!
مخاطب۲۴_ داستانِ فراموشی اسباب‌بازی‌ها در ایران، قصه‌ای با پایان نامعلوم است که قدمتی به درازای تاریخ دارد.
تاکنون بار‌ها به بررسی تاریخچه اسباب‌بازی در ایران در دوره‌های مختلف تاریخی پرداخته‌ایم؛ روندی پر فراز و نشیب که حتی به دست آوردن اطلاعات درباره آن به دلیل جدی نگرفتن این حوزه به سختی انجام می‌شود و عملا از برخی ادوار هیچ اطلاعاتی در دست نیست. در نهایت پس از بررسی‌های به عمل آمده از آنچه که تاکنون در این حوزه اتفاق افتاده است، به بررسی وضعیت اسباب‌بازی که این روز‌ها دیگر می‌توان گفت نام صنعت را یدک می‌کشد، پرداخته‌ایم.
در همین زمینه با آیدین مهدی‌زاده - رئیس دبیرخانه شورای نظارت بر اسباب‌بازی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان ـ گفت‌وگویی تفصیلی داشتیم.
او با اشاره به اینکه نظارت بر اسباب‌بازی باید با یک نهاد چندوجهی باشد، گفت: از نظر فرهنگی از سال ۱۳۷۷ وزارت ارشاد ذیل شورای فرهنگ عمومی، شورای نظارت بر اسباب‌بازی را تعریف کرد که به طراحی، ساخت، توزیع، واردات و تقریبا تمام مسائل مرتبط با اسباب‌بازی می‌پردازد و در حوزه هدایت، حمایت و نظارت فعالیت می‌کند.
اسباب‌بازی همچنان بدون متولی
او با تاکید بر اینکه موضوع اسباب‌بازی تنها در ابعاد فرهنگی دیده نمی‌شود، اظهار کرد: وجهه اقتصادی، روانشناسی و هنری هم در این مورد دخیل است، اما متاسفانه بخش‌های مختلف این صنعت که می‌تواند خیلی بهتر از این سال‌ها عمل کند، کماکان بدون متولی است.
مهدی‌زاده با اشاره به اینکه اسباب بازی از نظر صنفی هم متولی ندارد، گفت: با این حال شورای نظارت بر اسباب‌بازی سعی کرده است این خلاء را پر کند و گاهی اوقات به درست یا غلط در حوزه‌های صنفی و معیشتی حوزه اسباب‌بازی ورود کرده است؛ البته ستاد‌های مختلفی از معاونت علمی ریاست جمهوری و دفتر صنایع خلاق وزارت صمت نیز سعی کردند، همراهی کنند. در این حوزه البته نهاد‌های دیگری مانند کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، وزارت ارشاد، سازمان تبلیغات اسلامی و حوزه هنری هم نقش دارند.
جهش صنعت اسباب‌بازی از سال ۱۳۹۸
او با اشاره به اینکه شرکت‌های تولید کننده اسباب‌بازی، بیش از ۳۰ سال است که در ایران فعالیت می‌کنند، گفت: البته جهش این صنعت از سال ۱۳۹۸ به بعد که مجموعه‌ای از عوامل دست به دست هم دادند رخ داد و باعث شد که شاهد یک تحول بزرگ در حوزه اسباب‌بازی باشیم تا این بخش به یک صنعت تبدیل شود و فعالیت‌ها از پراکندگی رها شوند.
چالش‌های تولی‌گری حوزه اسباب‌بازی
او با بیان اینکه بخشی از این تحولات دوام چندانی پیدا نکردند، اظهار کرد: زمانی که راجع به اسباب‌بازی صحبت می‌کنیم درباره یک پهنه بزرگ از صنایع و مشاغلی صحبت می‌کنیم که تقریبا ۲۲ رسته شغلی از طراحان اسباب‌بازی تا صادرکنندگان و... را دربر می‌گیرد. همین پهنه بزرگ هم باعث می‌شود تولی‌گری با مشکل مواجه شود.
رئیس دبیرخانه شورای نظارت بر اسباب‌بازی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، بیان کرد: حوزه اسباب‌بازی خیلی پر تکنولوژی نیست از این رو به سادگی می‌توان در رسته تولیدکنندگان اسباب‌بازی مطرح شد چنانچه از ۵ سال گذشته به بعد، تولیدکنندگان و سرمایه‌گذارن زیادی در این بخش ظهور و بروز داشتند.
او چندوجهی بودن حوزه اسباب بازی را عاملی برای ایجاد چالش خواند و گفت: اسباب‌بازی مرز‌های نامشخصی با لوازم تحریر، کتاب، صنایع دستی، ابزار‌های آموزشی و وسایل ورزشی دارد و این توقع زیادی است که فکر کنیم یک متولی به تنهایی می‌تواند چالش‌های اسباب‌بازی را برطرف کند.
پایان نامعلوم تولید اسباب بازی در ایران!
وقتی همه وظایف را به گردن یکدیگر می‌اندازند!
مهدی‌زاده تاکید کرد: در عین حال تکثر متولیان نیز آسیب‌های دیگری به دنبال دارد که گاهی سبب می‌شود همه، وظایف را به گردن یکدیگر بیندازند. تکثر متولی در مقابل تمرکز یک نهاد، دوگانه‌ای است که صنعت اسباب‌بازی با آن دست و پنجه نرم می‌کند. شکل‌گیری شورای نظارت بر اسباب‌بازی به مثابه یک شورا با حضور ۱۲ نهاد و ارگان مختلف برای تولی‌گری، ایده خوبی بود چنانچه یکی از اقدامات خوب در این زمینه را می‌توان تاسیس رشته طراحی اسباب‌بازی در مقطع کارشناسی ارشد دانست، اما چندمتولی بودن اسباب‌بازی سبب می‌شود خیلی از اقدامات لازم با کندی انجام شود.
ریشه مشترک صنایع دستی و اسباب‌بازی
او با اشاره به اینکه اسباب‌بازی ریشه‌ای در صنایع دستی دارد، اظهار کرد: بر این اساس موضوع خرید اسباب‌بازی با تولید کارگاهی و صنعتی یک مفهوم معاصر است چراکه تا پیش از آن یا خود خانواده‌ها اسباب‌بازی می‌ساختند و یا فردی در محله به ساخت دست‌سازه‌های خود که نام اسباب‌بازی را یدک می‌کشیدند می‌پرداخت.
رئیس دبیرخانه شورای نظارت بر اسباب‌بازی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، ادامه داد: حتی تا همین ۲۰ سال قبل چیزی به عنوان خط تولید کارخانه‌ای اسباب‌بازی نداشتیم و تولیدات کارگاهی بودند. اکنون نیز تعداد کارخانه‌های تولید اسباب بازی شاید به تعداد انگشتان دست‌ها باشد، هرچند برخی با سرمایه‌های سنگین‌تری امروز در این بازار حضور دارند.
۲ عامل موثر در رونق استفاده از اسباب‌بازی
مهدی‌زاده با تاکید بر اینکه استفاده از اسباب‌بازی ارتباط مستقیمی با توسعه یافتگی و سطح رفاه اجتماعی دارد، گفت: با تهدید این دو عامل، ممکن است اسباب‌بازی از سبد خرید خانوار خارج شود. حتی حدود ۱۰ سال قبل اسباب‌بازی جزو گروه لوکس به حساب می‌آمد، اما اکنون دیگر این دیدگاه وجود ندارد و اسباب‌بازی را به عنوان غذای روح می‌بینند و نگرش‌ها هرچند با روندی کند، اما درحال تغییر است.
سرانجام «سند ملی اسباب‌بازی» چه شد؟
او در بخش دیگری از سخنان خود درباره روند تدوین «سند ملی اسباب‌بازی»، توضیح داد: به لطف برخی دوستان، شورای نظارت بر اسباب‌بازی در تدوین این سند حضور ندارد و علی‌رغم چندین بار نامه‌نگاری، اما اکنون روحمان هم از تدوین این سند خبر ندارد. شورای نظارت بر اسباب‌بازی زیر نظر شورای عالی انقلاب فرهنگی فعالیت می‌کند، اما اینکه چرا در تدوین سند حضور نداشتیم برای خود ما هم عجیب است.
مهدی‌زاده تاکید کرد: البته تدوین سندی برای اسباب‌بازی موضوعی قدیمی و مربوط به سال‌های نخست دهه ۹۰ است. تاکنون نیز دست کم دو سند ۵ ساله در شورای نظارت بر اسباب‌بازی تدوین کرده‌ایم و اکنون هم در شرف تدوین سند ۵ ساله سوم هستیم. در عین حال مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی هم پژوهش‌های خوبی در راستای واکاوی چالش‌های اسباب‌بازی انجام داده است که به شدت مورد تاییدمان است. از طرفی مشابه همین اسنادی که توضیح دادم برنامه‌ای هم در دفتر صنایع خلاق تدوین و تبدیل به برنامه شد.
اهمیت جلوگیری از فرصت‌سوزی‌ها
او با تاکید بر اینکه باید سند‌های مرتبط با اسباب‌بازی در موعد‌هایی زودتر از ۵ سال تدوین شود، بیان کرد: سرعت رشد صنعت اسباب‌بازی بسیار بالا است و لازم است برای رسیدن به اهداف با سرعت بیشتری پیش برویم. درست کردن سند اسباب‌بازی به عنوان یک راهنما برای افراد شاغل در این صنعت از واجبات است، چون در همه این سال‌ها غفلت‌های زیادی در حوزه اسباب‌بازی صورت گرفته است و فرصت‌سوزی زیادی داشتیم.
بی‌خبری از یک صنعتِ بدون متولی!
مهدی‌زاده تاکید کرد: یکی از چالش‌های جدی که در همه اسناد به آن اشاره شده است، خلل بزرگ در نظام آماری صنعت اسباب‌بازی است؛ اصلا خبر نداریم در حوزه اسباب‌بازی چه اتفاقی می‌افتد و عمده اطلاعاتی که در جا‌های مختلف منتشر می‌شود خارج از یک جریان پژوهش آماری است.
داستانِ اسباب‌بازی؛ ناجیانِ نمایشی و عملکرد‌های جزیره‌ای
او افزود: شاید آمار‌ها از یک تخصصی برآید، اما اعداد و ارقام عموما غیرقابل اعتماد هستند مگر آمار رسمی که گمرکات، ستاد مبارزه با قاچاق کالا و... منتشر می‌کند. به طور کلی آمار دقیقی از سرانه اسباب‌بازی، میزان تولید، تعداد فعالین حوزه و... وجود ندارد. از طرفی برخی به شیوه جزیره‌ای عمل می‌کنند به این صورت که به محض بروز یک اتفاق می‌بینیم ارگانی که تاکنون کاری هم انجام نداده است در نقش ناجی ظاهر می‌شود و خود را به عنوان اولین فرد یا نهاد فعال نشان می‌دهد و این همان جریانی است که باعث می‌شود برخی دوستان چرخ را از اول خلق کنند که سبب اتلاف منابع و انرژی می‌شود.
