رواج تک فرزندی در خانواده‌های ایرانی و پیری جمعیت
مخاطب 24- این مقوله از این جهت حایز اهمیت است، پیری جمعیت درکنار مشکلات جدی همچون کمبود منابع انسانی و تأثیر منفی بر اقتصاد، سلامت و رفاه اجتماعی، نیازمند امکانات ویژه برای زندگی سالمندان است که هزینه‌های دولت را به شکل سرسام‌آوری از جمله نیاز روزافزون به تخت‌های بیمارستانی، آسایشگاه‌ها، کارکنان مراقبت‌های بهداشتی و متخصصان طب سالمندی افزایش می‌بخشد.
همین مساله باعث شده تا دولت و مجلس با انواع مشوق‌های مختلف تلاش کرده تا شهروندان را تشویق به فرزند آوری کنند. از انواع وام‌های فرزندآوری تا وعده اعطای زمین و کمک سازمان‌های مختلف در این زمینه، با این حال هنوز هم بسیاری از خانواده‌ها تمایلی به استفاده از این مشوق‌ها ندارند و همچنان از زیر بار فرزند آوری شانه خالی می‌کنند و حداکثر به داشتن یک فرزند بسنده کنند. گرچه آمار دقیق و جدیدی از خانواده‌های مثلثی (پدر و مادر و یک فرزند) در ایران منتشر نشده، اما براساس آمار استخراج شده از آخرین سرشماری عمومی نفوس و مسکن، ۲۵درصد خانواده‌های ایرانی ۳نفره هستند. آخرین گزارش‌های مرکز آمار هم نشان می‌دهد که تنها در شهر تهران حدود ۳۰درصد از خانوار‌های ساکن ۳ نفره هستند. البته پدیده خانواده‌های تک‌فرزند، نه در ایران که در جهان هم رو به رشد است.
در میان تمام خانوار‌های دارای فرزند زیر ۱۵سال در دنیا نسبت تنها یک فرزند در دهه گذشته افزایش یافته و از ۲۹.۱درصد در سال۲۰۱۱ به ۳۰.۱درصد در سال۲۰۲۱ رسیده و سهم مادران دارای یک فرزند در پایان دوره باروری هم ۲برابر شده و از ۱۱درصد به ۲۲درصد رسیده است. کودکانی که از داشتن برادر و خواهر محروم می‌مانند و در آینده واژه عمو، دایی، خاله و عمه هم کم‌رنگ‌تر خواهد شد.
همچنین به‌گفته کارشناسان، تک‌فرزند‌ها کمتر با مشکلات مواجه می‌شوند و در معرض تجربه‌کردن شکست، ناکامی، رانده‌شدن و… قرار نمی‌گیرند یا شرایطی را که لازمه بلوغ روحی و روانی است، تجربه نمی‌کنند. در بسیاری از اوقات هم از آنجا که دنیای واقعی کاملا مطابق میل و خواسته این کودکان و پاسخگوی توقعات آنها نیست، دچار سرخوردگی و ناسازگاری می‌شوند. روانشناسان هم می‌گویند که در خانواده‌های تک‌فرزند، برخورداری از فضای زندگی خانوادگی ممکن نیست.
دلیلی به نام تربیت و آینده فرزند
یوسف بیوک خان، محقق و کارشناس حوزه جمعیت می‌گوید: «وضعیت مدارس و تحصیل و بهداشت و … بسیار بهتر از گذشته است می‌گوید: قبلا دانش آموزان ما در مدارس سه شیفته درس می‌خواندند، ولی الان در برخی مدارس تعداد دانش اموزان از ۲۰ محصل هم کمتر است؛ بنابراین اگر هم می‌خواهیم کیفیت فرزندآوری را ارتقاء بخشیم باید به فکر بهبود بیشتر شاخصه‌های زندگی باشیم. الان دولت امکانات و تسهیلات خوبی برای فرزند اوری درنظر گرفته است که متناسب با شرایط هر شهر و استان متفاوت است و می‌تواند به زوجینی که تمایل به فرزند آوری دارند کمک حال خوبی باشد! بنابراین نباید به این بهانه‌ها از زیر بار فرزند آوری شانه خالی کرد.
حجت الاسلام فولادی، یکی دیگر از طرفداران طرح کمی فرزند اوری است. وی در برنامه سبک زندگی گفته بود؛ این یک خطای استراتژیک است که بخواهیم بگوییم نباید کمیت فرزند آوری را فدای کیفیت آن کرد. اینکه عده‌ای می‌گویند وقتی تعداد فرزندان افزایش پیدا می‌کند نمی‌توانند از پس تربیت و هزینه‌های آن برآیند اصلا درست نیست. باید از این افراد پرسید که تربیت یک فرزند با چند فرزند چه تفاوتی دارد؟ اگر شما نمی‌توانید از پس تربیت چند فرزند برآیید بعید است که از پس تربیت همان یک فرزندتان هم برآیید!.»
از تغییر نگرش تا اعتماد سازی
شهلا کاظمی پور، جامعه شناس و جمعیت شناس، در گفتگو با «آرمان امروز» می‌گوید: بحث فرزند آوری مقوله بسیار مهم در عین حال پیچیده‌ای است و به شاخص‌های مختلف فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی و تربیتی وابسته است. اینکه فقط بگوییم چند فرزند بیاوریم نه از لحاظ فرهنگی قابل قبول است و نه از منظر توانایی برای تریبت فرزند توجیه کننده است. ضمن آنکه از منظر اقتصادی نیز وضعیت اکثر خانواده‌های ایرانی به گونه‌ای است که حتی از تامین حداقل‌های زندگی و نیاز‌های فرزندانشان نیز عاجزند چه رسد به اینکه بخواهند فرزند جدیدی هم بیاورند.
البته تغییر سیاست‌های فرزند آوری دولت‌ها مقوله‌ای رایج در تمام دنیاست در گذشته، از آنجاییکه هنوز علم و بهداشت چندان پیشرفت نکرده بود، کودکان، زیاد فوت می‌کردند. برای همین سیاست تقریبا تمامی دولت‌ها این بود که مردم را تشویق به فرزند آوری کنند.
چون هم باروری و هم مرگ و میر هیچ کدام دست شهروندان نبود. ولی بعد‌ها با پیشرفت علم، مرگ و میر‌ها به شدت کاهش پیدا کرد و در عوض روند افزایشی آمارموالید همچنان ادامه داشت. برای همین دولت‌ها تصمیم گرفتند که سیاست کنترل جمعیتی را در پیش بگیرند. ایران هم از این قاعده مستثنی نبود. یعنی بعد از آغاز سیاست‌های کنترل موالید، وسایل کنترل بارداری وارد ایران شد و به سرعت و حتی به صورت رایگان در اختیار شهروندان قرار گرفت. حالا، اما بعد از سالها، از آنجاییکه جمعیت اکثر کشور‌های جهان و از جمله ایران، به سمت سالمندی پیش می‌رود درنتیجه دوباره دولت‌ها رو به سیاست‌های تشویقی فرزند آوری آورده اند. یعنی علاوه بر تشویق به فرزند آوری و مهاجرت پذیری از روش‌های علمی و مدیریتی رایج برای افزایش جمعیت کشورهایشان استفاده می‌کنند.
او در خصوص سیاست‌های تشویقی فرزند آوری در ایران نیز می‌گوید: به نظر من این سیاست‌ها چندان موفق نبوده اند. گرچه آقایان معتقدند که این سیاست‌ها تازه دو سال است که آغاز شده و برای قضاوت در مورد آن زود است. آنها می‌گویند برخی از بند‌های این سند به مشکلاتی برخورده و بخشی هم هنوز به سرانجام نرسیده است!.
کاظمی پوردر واکنش به اظهارات اخیر دبیر ستاد راهبری جمعیت حوزه‌های علمیه کشورکه جامعه‌ای که به سمت تک فرزندی می‌رود را بیمار خطاب کرده می‌گوید: این استدلال نمی‌تواند درست باشد. واقعیت این است که بخشی از تمایل جامعه ما برای حرکت به سمت تک فرزندی برمی گردد به شرایط اقتصادی و بخشی هم به مسایل فرهنگی. یعنی سیاست فرزند کمتر، زندگی بهتر، در ذهن و فرهنگ مردم ما نهادینه شده است و به این سادگی‌ها پاک نمی‌شود.
ولی این دلیلی برآن نیست که بخواهیم بگوییم جامعه ما جامعه بیماری است. تغییر روش زندگی، تحصیل و مسایل اقتصادی و توقعات بالای فرزندان از عوامل تشدید کننده تک فرزندی است هرچند برخی خانواده‌های دارای توان مالی بالا نیز تمایل زیادی به تک فرزندی دارند. ازسویی برخی زوج‌های امروزی به دلیل مشکلاتی که در دوران کودکی داشته اند ترجیح می‌دهند تنها یک فرزند داشته باشند، اظهار کرد: مشکلات اجتماعی، برآورده نشدن نیاز‌های کودکی زوجین، مسئولیت پذیرنبودن، تغیر الگوی زندگی و نهادینه شدن تک فرزندی با سیاست طولانی مدت کاهش جمعیت از عوامل رشد تک فرزندی است.
این مدرس دانشگاه همچنین در مورد آثار تک فرزندی بودن برای خود کودکان می‌گوید: احساس تنهایی، لجبازی، مصرف گرایی، اعتماد بنفس کاذب داشتن، بروز مشکلات روحی و روانی برای کودک از آسیب‌های تک فرزندی برای کودک و رواج فرهنگ فرزند سالاری، کاهش انسجام خانواده، کم شدن روابط اجتماعی و بلوغ زودرس، ازبین رفتن نقش‌های خواهر وبرادری، عمه، خاله، عمو و دایی از پیامد‌های اجتماعی تک فرزندی است. از جمله پیامد‌های تک فرزندی، کاهش جمعیت کشور و پیری جمعیت است، با کاهش جمعیت یک کشور، اقتصاد آن با عدم توسعه یافتگی مواجه می‌شود، جامعه با نوعی بی نشاطی روبرو می‌شود و امنیت روانی کشور به خطر می‌افتد.
منبع: آرمان امروز
