گوی سبقت گردشگری منطقه در دستان ترکیه و امارات

ایران هم چنان از فقدان برنامه ریزی منظم، زیرساخت‌های مناسب گردشگری، توان ترابری زمینی و هوایی، فقدان آموزش کافی و بحران سرمایه گذاری در این صنعت رنج می‌برد و هنوز نتوانسته صنعت گردشگری خود را نیز از زیر آوار کرونا بیرون بکشد.

مخاطب ۲۴- ایران با داشتن تاریخی باستانی در کنار طبیعت خاصش یکی از اهداف گردشگری در جهان می‌توانست باشد؛ اما متاسفانه این رویا تنها در زمان بعید باقی مانده است و هیچگاه اجرایی نشد. در آخرین گزارش‌های منتشر شده منسجم از درآمد‌های گردشگری در جهان، سهم ایران از رقم ۶/۵ تریلیون دلار گردشگری جهانی در حدود ۵/۱ درصد بوده است. در واقع از فاصله سال ۱۳۹۲ که سهم ایران از گردشگری جهانی کمتر از ۵/۰ درصد تا پیش از شیوع و پاندمی کرونا در جهان سهم ایران به ۵/۱ درصد رسید.
در همان زمان ایران از کشور‌های همسایه اش نیز با فاصله در جایگاه پایین تری قرار داشت. این پایین بودن جایگاه نه فقط در مقایسه با کشوری، چون ترکیه که حتی در مقابل دبی و ارمنستان نیز شامل حال ایران می‌شده است.
همه‌گیری ویروس کرونا در جهان صنعت گردشگری و در پی آن اقتصاد کشور‌هایی که به این صنعت وابسته هستند را به شدت تحت تأثیر قرار داد. سازمان جهانی گردشگری وابسته به سازمان ملل متحد تخمین زده شیوع ویروس کرونا طی پنج ماه،۳۲۰ میلیارد دلار به صنعت گردشگری خسارت وارد کرده است.
شمار گردشگران نسبت به سال گذشته نصف شده و ۴۰۰ میلیون جهانگرد کمتر به سفر رفته‌اند. وزیر میراث فرهنگی خسارت وارده به صنعت گردشگری را ۱۲ هزار میلیارد تومان اعلام کرده است.

فاصله ایران با رکورد جهانی گردشگری

سال ۲۰۱۲ بود که بری نستین بار تعداد گردشگران درسطح جهانی از مرز یک میلیارد نفر گذشت و برای نخستین بار، جهان شاهد رشد ۵۰ درصدی تعداد سفر و گردشگران در مقایسه با ده سال پیش از آن بود.
بر اساس گزارش‌ها در یک دهه اخیر گردشگران کشور‌های چین، آلمان وآمریکا به عنوان ولخرج‌ترین گردشگران و مسافران جهان، از بزرگ‌ترین منابع تولید درآمد درصنعت گردشگری محسوب می‌شوند و به همین دلیل در صنعت گردشگری جهانی شاهد نوعی رقابت برای جذب گردشگر از این کشور‌ها هستیم.
در سال ۱۳۹۷ بود که معاون گردشگری سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری اعلام کرد: «با ورود هر گردشگر به ایران ۶۸۰ دلار به‌صورت مستقیم و ۱۳۴۰ دلار نیز به‌طور غیرمستقیم وارد کشور می‌شود که بر این اساس سال گذشته این صنعت ۱۰ میلیارد و ۵۰۴ میلیون دلار ارز وارد کشور کرده است.» یعنی درواقع این آمار متعلق به سال ۱۳۹۶ می‌شده است.

سهم ۱.۵ درصدی ایران از بازار ۶ تریلیون دلاری گردشگری جهانی

اما در ابتدای سال ۹۸ و پیش از شیوع جهانی ویروس کرونا آماری که اعلام شد حتی از این رقم نیز بالاتر بود. رییس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری وقت در اردیبهشت سال ۱۳۹۸ گفت که: «بنا بر گزارش بانک مرکزی در سال گذشته (سال ۱۳۹۷) ۱۱.۸ میلیارد درآمد ارزی از طریق گردشگری برای کشور ایجاد شده است.»
این در حالی بود که یک سال قبل از کرونا و در سال ۲۰۱۹، بیش از یک میلیارد و ۴۰۰ میلیون نفر در سطح جهانی سفر کردند و حدود ۱.۵ تریلیون دلار گردش مالی در صنعت گردشگری ایجاد شد، صنعتی که برای صدرنشینی در صنایع پول ساز جهان برای چهار سال تا سال ۲۰۲۵ را هدف‌گذاری کرده بودند به یک‌باره شرایط به ۲۰ سال قبل خود بازگشت.

گردشگری مهم‌ترین صنعت اشتغال زایی در جهان 

طی ۱۰ سال گذشته رشد صنعت گردشگری به شکل درخشانی افزایش پیدا کرد و از هر پنج شغل جدیدی که ایجاد شد یک شغل آن مربوط به صنعت گردشگری است؛ طبق آمار ۱۰،۵ درصد GDP دنیا به حوزه سفر و گردشگری اختصاص داشت؛ در حالی که رشد اقتصاد جهانی قبل از کرونا ۲.۵ درصد بوده، صنعت گردشگری رشد ۳.۵ درصدی را ثبت کرد، در حقیقت سرعت رشد گردشگری از سایر حوزه‌های اقتصادی، یک درصد سریع‌تر بوده است.
اما انگار ویروسی که در انسان ریه را هدف می‌گرفت و در جامعه هر نوع تجمع و دورهمی و اجتماع را به ناگاه به سراغ صنعتی آمد که داشت جهان اقتصاد را دچار دگرگونی جدی می‌کرد.

در ایران نیز هر چند ادامه روند تحریم‌ها و افزایش آن در دوران ترامپ تا حد زیادی به بحران گردشگری در ایران اضافه کرد، اما آن چه تیری بر پیکر گردشگری جهان و در ادامه تیر خلاصی بر پیکر گردشگری ایران بود، شیوع گسترده ویروس کرونا در جهان بود.
کاهش ۹۴ درصدی ورود گردشگر خارجی، تعطیلی تاسیسات گردشگری، بیکاری و خانه‌نشینی راهنمایان سفر، زیان بیش از ۲۲هزارمیلیارد تومانی صنعت گردشگری در سال ۹۹، میراثی بود که کرونا برای ثبت در تاریخ صنعت گردشگری ایران بر جای گذاشت.

ضرر‌های میلیاردی روی دست صاحبان سرمایه در حوزه گردشگری

سایه مهیب ویروس کرونا جدا از همه بحران‌های اقتصادی که با خود به همراه داشت، بار سنگینی بر صنعت گردشگری کشور گذاشت که بیرون آمدن از زیر فشار مداوم آن، به نظر کار ساده‌ای نیست.

محدودیت‌های گسترده در مرز‌های زمینی و هوایی در جهان و به طبع آن ایران منجر به یکی از مهم‌ترین بحران‌ها در گردشگری جهانی شد. در ایران نیز آسیب مالی به صنعت گردشگری به تفکیک در حوزه‌های مختلفِ مرتبط، از اقتصاد هوایی گرفته تا هتلداری و بازار زمینی روز به روز افزون‌تر می‌شود. جمع کل خسارت ناشی از کرونا در زمستان سال ۱۳۹۲، در حوزه گردشگری و صنایع دستی ۱۱۸ هزار و ۲۹۸ میلیارد ریال برآورد شد و بیشترین برآورد خسارت مربوط به خراسان رضوی با ۱۸۴ هزار و ۵۵۰ میلیارد ریال است و کمترین برآورد خسارت هم به استان خوزستان با ۲۴۲ میلیارد ریال تعلق داشت.

تبلیغ مداوم «ماندن در خانه» برای مبارزه با کرونا، بیش از همه روی صنعت گردشگری تاثیر گذاشت. گزارش‌ها در سال ۲۰۲۰ نشان می‌دهد که کرونا، به اروپا ۱۲ میلیارد یورو در بخش گردشگری زیان وارد کرده است. رشد سومین صنعت پردرآمد دنیا که با ۱٫۴۵۰ تریلیون دلار در آمد سالانه و رشد ۳٫۵ درصدی متوالی از سال۲۰۰۹ به بعد پیشتاز بود، ناگهان دچار وقفه جدی شد و امید به رشد پایدار مورد انتظار نیز با ابهام مواجه شد.
تا پیش از ظهور کرونا، حدود ۵۱ درصد گردشگری، ۲۳میلیون شغل و ۳۹ درصد درآمد گردشگری جهان مربوط به اروپا بود. گردشگری با بیش از ۳۳۰میلیون شاغل مستقیم، سهم ۱۰٫۴ درصدی از اشتغال جهان را دارد. طبق اظهار کارشناسان و اطلاعات مراجع ذی‌ربط بین‌المللی، ۱۲۰ میلیون شغل گردشگری در معرض خطر قرار گرفته است.
در کنار این آمار‌های ترسناک که همزمان با شیوع کرونا در حال بلعیدن صنعت گردشگری بود، حال احتمالا وضعیت آشفته گردشگری در ایران را بهتر می‌توانید تصور کنید. کرونا در حالی به شریان‌های تنفسی گردشگری در جهان حمله می‌کرد که سازمان جهانی گردشگری (WTO) در گزارش خود حدود دو سال پیش از شیوع ویروس کرونا، از رشد منفی صنعت گردشگری ایران در بازه زمانی ۲۰۱۷-۲۰۱۶ نیز خبر داده بود.

سقوط هواپیما باری مضاعف روی دوش گردشگری 

در کنار این آمار که نشان از بحران گردشگری در ایران داشته نه فقط بحران کرونا که سقوط هواپیمای اوکراینی را نیز برای درک بهتر شرایط بحرانی اضافه کنید.
سقوط هواپیمای اوکراینی در دی ماه سال ۱۳۹۸ که با شلیک اشتباهی موشک توسط نیروی نظامی ایران رخ داد، یکی از عوامل تاثیر منفی مضاعف بر گردشگری ایران شد.
چنان که بنا بر آمار‌های منتشر شده صنعت گردشگری ایران پیش از آسیب مالیِ ۱۲ هزار میلیاردی ناشی از کرونا، ۳۵۰ میلیون دلار از سقوط هواپیمای اوکراینی ضرر کرده است.

گردشگرانی که نمی‌آیند 

بنا بر گفته‌های وزیر میراث فرهنگی و گردشگری وقت در تابستان سال ۱۳۹۹ خبر داده بود که در ۳ ماه اول سال ۱۳۹۹ تنها ۷۴ گردشگر خارجی به ایران سفر کردند. او هم چنین گفته بود که در سه ماه نخست سال ۱۳۹۸ تعداد گردشگران خارجی دو میلیون و ۳۰۰ هزار نفر بود و در نتیجه آن ۱۲ هزار میلیارد تومان تا مردادماه ضرر به صنعت گردشگری ایران وارد شده است.
ورود گردشگر در سال ۹۸ نسبت به سال ۹۲ رشد دو برابری را نشان می‌دهد و در سال ۹۸ رکوردی برای ایران با ورودی ۸میلیون و ۶۶۰ هزار گردشگر ثبت شد.

شیوع کرونا علاوه بر وارد کردن خسارتی در حدود ۲۲هزار میلیارد تومان برای صنعت گردشگری ایران در بخش‌های مختلف هم، چون هتلداری و ... کاهش بیش از ۹۰درصد ورودی را نیز ایجاد کرد.
با نگاهی به آمار ۷ماه اول سال ۱۳۹۹، در مهرماه حدود ۷۰هزار گردشگر وارد ایران شده اند، در صورتی که در مدت مشابه سال گذشته ۸۹۳هزار نفر به ایران سفر کرده بوده اند.
بنا به گزارش ایرنا، آمار نشان می‌دهد کم‌ترین تعداد ورود گردشگر با ثبت ورود ۱۹هزار و ۳۴ گردشگر مربوط به فروردین ۱۳۹۹ است؛ روندی که در ماه‌های پس از آن با بیش بسیار ملایم کمی افزایشی شد، اما هیچ گاه به رکورد‌های ۶ ماه اول سال ۱۳۹۸ نرسید؛ در اردیبهشت ماه کمی بیش از ۲۵هزار و ۳۷۰ گردشگر، خرداد با ۳۵هزار ۷۱۴ گردشگر، در تیر و مرداد - که فصل گردشگر ایران است- به ترتیب ۴۷هزار و ۱۲۲ و ۴۷ هزار و ۹۸۰ گردشگر به ایران آمدند. این در حالی است که تیر و مرداد ۱۳۹۸ در هر ماه بیش از یک میلیون گردشگر خارجی به ایران سفر کرده بودند که به طور کلی در هفت ماهه سال ۹۸ حدود ۵ میلیون ۸۹۱هزار گردشگر به ایران سفر کرده بودند و شیوع کرونا و محدودیت‌هایی که برای سفر ایجاد شد در هفت ماه سال ۹۹ ورود حدود ۳۱۲هزار گردشگر به ایران ثبت شده است.

این آمار‌ها به خوبی نشان از وضعیت آشفته‌ای دارد که حتی با تزریق گسترده واکسن کرونا در جهان و با تاخیر جهانی در ایران، نتوانسته میزان ورود گردشگر را به شرایط قبلی بازگرداند.

امارات رقیبی دور از دسترس برای ایران

در این میان، اما به نظر می‌رسد همسایگان ایران بسیار زودتر توانسته اند خود را از زیر آوار کرونا بیرون بکشند و ایران هم، چون بسیاری موارد دیگر از این قافله نیز نسبت به همسایگانش جامانده است.
طبق گزارش اتاق بازرگانی ایران و امارات موسسات هتلداری و گردشگری امارات در ۹ ماهه اول سال جدید و پس از در دسترس قرار گرفتن واکسن در جهان، حدود ۱۳ میلیون مهمان جذب کرده اند که نسبت به مدت مشابه سال قبل ۲۴ درصد رشد داشته است.

همچنین در این گزارش آمده که بر اساس نتایجی که در جلسه شورای گردشگری امارات بررسی شد، مجموع درآمد هتل‌ها به حدود ۱۶ میلیارد درهم رسید که نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۴۰ درصد رشد داشت.
درآمد‌های بازار گردشگری دبی، اما دو سال پیش از شیوع ویروش کرونا و در سال ۲۰۱۸ نیز حدود ۷۷ میلیارد دلار بود و درآمد حاصل از ورود گردشگران بین‌المللی به این کشور بیش از ۲۱ میلیارد دلار برآورد شده است. در سال ۲۰۱۸ میزان ورود گردشگران خارجی به این کشور با ۲۵ درصد رشد به بیش از ۱۵ میلیون نفر رسید و در سال ۲۰۱۹ این رقم با ۵ درصد رشد به ۱۷ میلیون گردشگر خارجی رسیده است. همچنین دبی با کسب درآمد ۳۱ میلیارد دلار از ورود گردشگران خارجی به‌عنوان پردرآمدترین شهر جهان در سال ۲۰۱۸ معرفی شده است.

گردشگری سلامت در دستان ارمنستان 

در این میان ترکیه، روسیه و ارمنستان موفق شده اند حتی از شیوع ویروس کرونا نیز درآمد برای حوزه گردشگری خود جذب کنند و این بار نوبت به گردشگری سلامت رسید تا حداقل این سه کشور همسایه ایران ده‌ها میلیون دلار از طریق تزریق واکسن درآمد به دست آورند.
اصلی‌ترین کشور مقصد برای ایرانیان در این میان ارمنستان بوده است که تا پیش از آغاز واکسیناسیون عمومی در ایران، به مقصد صد‌ها نفر تبدیل شد که برای تزریق واکسن راهی این کشور شدند.

این در حالی است که ترکیه حتی پیش از شیوع کرونا نیز وضعیتی به مراتب بهتر از ایران در گردشگری را دارا بود.
در سال ۱۳۹۸ ترکیه با بیش از ۴۵ میلیون گردشگر، بعد از فرانسه، اسپانیا، آمریکا، چین و ایتالیا، ششمین کشور توریستی در جهان به شمار می‌رفت و همچنین، کارشناسان پیش بینی کرده بودند که ترکیه از صنعت گردشگری که دارد سالانه بیش از ۳۰ میلیارد دلار درآمد کسب خواهد کرد.

درآمد گردشگری ترکیه رویای دور از دسترسی برای ایران 

ترکیه براساس شاخص‌های رقابتی در صنعت توریسم در رتبه ۴۳ قرار دارد، اما یکی از ۱۰ کشور برتر توریستی جهان است و در سال ۲۰۱۸ رتبه ششم برترین کشور‌های گردشگرپذیر را از آن خود کرد. ترکیه در سال ۲۰۱۸ با رشد ۶ درصدی پذیرای ۴۶ میلیون گردشگر خارجی و کسب درآمد ۲۵ میلیارد دلاری حاصل از گردشگری بین‌المللی بود.
در همان زمان ایران با کمتر از ۵ میلیون گردشگر کمتر از یک دهم گردشگر ترکیه را در اختیار داشت.

این درحالی است که ترکیه در سال ۲۰۱۹ نیز با رشد ۱۲ درصدی پذیرای بیش از ۵۱ میلیون توریست خارجی بوده و به درآمد ۳۰ میلیارد دلاری دست یافته است. اقتصاد ترکیه طی ۱۰ سال اخیر به درآمد‌های حاصل از بازار گردشگری وابسته بوده و به‌طور میانگین حدود ۱۲ درصد از تولید ناخالص داخلی ترکیه به بازار گردشگری تعلق دارد.
براساس آمار سازمان جهانی گردشگری سهم بازار گردشگری در اقتصاد ترکیه در سال ۲۰۱۹ به ۱۷ درصد رسید. با شیوع ویروس کرونا، بازار گردشگری ترکیه طی سه ماه نخست سال ۲۰۲۰ با کاهش ۲۲ درصدی همراه بوده است و این رقم تا پایان ماه آوریل (اوایل اردیبهشت) به منفی ۵۱ درصد رسیده و در مقایسه با مدت مشابه سال ۲۰۱۹ حدود ۵/ ۴ میلیون توریست خارجی خود را از دست داده است.

در واقع ترکیه در زمانی که گردشگر از دست داده بود نیز هم چنان تا ۱۰ برابر ایران توریست وارد آن کشور می‌شود.
فارغ از کشور‌های همسایه ایران در صنعت گردشگری، اما به نظر می‌رسد پس از یک رخوت یک ساله در گردشگری جهانی بار دیگر کشور‌ها امیدوار هستند بتوانند وقفه رخ داده را جبران کنند. چنان چه امارات با «اکسپو دبی ۲۰۲۰» توانست بار دیگر به قطبی مهم در گردشگری تبدیل شود حالا سایر کشور‌ها نیز دوباره به این رویا پیوسته اند.

پیش از شیوع کرونا در جهان ایتالیا، آمریکا، اسپانیا، فرانسه، لوکزامبورگ، تایلند، ترکیه، ژاپن، هنگ کنگ، چین، سنگاپور و هند در صدر فهرست کشور‌هایی با بالاترین میزان گردشگر قرار داشتند و حالا به نظر می‌رسد با میانگین کاهش ۳۰ درصد گردشگر این کشور‌ها دوباره در حال بازگشت به شرایط پیش از کرونا هستند.
در این میان، اما ایران هم چنان از فقدان برنامه ریزی منظم، زیرساخت‌های مناسب گردشگری، توان ترابری زمینی و هوایی، فقدان آموزش کافی و بحران سرمایه گذاری در این صنعت رنج می‌برد و هنوز نتوانسته صنعت گردشگری خود را نیز از زیر آوار کرونا بیرون بکشد.

منبع: اقتصاد ۲۴